دریافت بهتر معنای چند واژه در متون کهن فارسی بر پایۀ گویش تاتی شمال خراسان

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات خراسان

حبیب صفرزاده ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان بجنورد

تاریخ دریافت : 1397/04/11 تاریخ پذیرش : 1398/04/24 تاریخ انتشار : 1398/05/01

کلید واژه: گویش تاتی, شهرگرد, چه بلا, کوروی, آثار کهن فارسی,

چکیده مقاله :

زبان در طول زمان به دلایل مختلف تاریخی، فرهنگی و اجتماعی دستخوش تغییراتی می‌شود که این تغییرات می‌تواند در جنبۀ مثبت خود، موجب گسترش دایرۀ واژگانی زبان شود و گاه نیز در جهت منفی، یک یا چند واژه را با شیوه‌های مختلف متروک کند. ولیکن نکته‌ای که در این میان قابل توجه است، فاصلۀ معنا‌دار میان زبان معیار و لهجه‌ها و گویش‌های یک زبان است به گونه‌ای که می‌توان واژه‌هایی را یافت که با وجود خارج‌شدن از حوزۀ گفتار و نوشتار معیار، هنوز در میان لهجه‌ها و گویش‌های اقوام مختلف و در محدودۀ جغرافیایی خاص ادامۀ حیات می‌دهند. از جملۀ این لغات می‌توان به واژه‌های چه بلا و شهرگرد و کوروی اشاره کرد که در متون کهن فارسی مثل اسرارالتوحید، دیوان عطار نیشابوری، دیوان هلالی جغتایی، دیوان وحشی بافقی و دیوان محمد فضولی دیده می‌شوند ولی در فرهنگ‌ها و کتب لغت، معنی دقیقی برای آن‌ها ارائه نشده است و یا مصححین در توضیح آن‌ها به اشتباه رفته‌اند. این پژوهش به بررسی معنای بهتر سه واژۀ مذکور با بهره‌گیری از گویش تاتی شمال خراسان پرداخته است.

چکیده انگلیسی:

Language has been changed for various historical, cultural, and social reasons throughout the history, which can positively affect the development of the lexical basis of the language, and sometimes in the negative route, one or more words abandoned in numerous ways. But the significant point is, in this respect, the meaningful distance between the standard language and the dialects and accents of that language; means, although the words are excluded of ordinary speech and writing, they can be found and they are still alive in the dialects of different ethnic groups survive in a specific geographic area. Among these words, the words like «Che Belâ» and «Shahrgard» and «Kouri» can be mentioned seen in ancient Persian works, such as Asrar-Altohid, Attar Neishabouri, and Vahshi-Bafghi Divans, but there is not any precise meaning for them in the available dictionaries. They are not presented or they are mistakenly explained.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

- آقاملایی، ایرج. (1389)، تاریخ مشاهیر خراسان شمالی، چاپ اول، مشهد: مرندیز.

- ابن اثیر،ع.( 1356ه.ق)،اللباب فی تهذیب الانساب، (چاپ پنجم)، قاهره: نشره القدسی.

- احراری، طغرل.(1990م). دیوان، دوشنبه: عرفان.

- بهار،محمد تقی. (1373)، سبک‌شناسی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1371)، بهارستان، تهران: اطلاعات.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1375)، مثنوی هفت اورنگ، تهران: مهتاب.

- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1389)، دیوان، تهران: نگاه.

- دهخدا، علی اکبر. (1373)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

- سمعانی، عبدالکریم بن محمد.(1395ه.ق/1975م.)، الانساب،چاپ سوم، دایرۀالمعارف العثمانیه.

- شفیعی کدکنی،محمد رضا.(1375)، تاریخ نیشابور، چاپ اول، تهران: آگاه.

- صفرزاده، حبیب.(1382)، زبان‌شناسی علمی گویش تاتی شمال خراسان، چاپ اول،  انتشارات سخن گستر.

- فسنقری، غلامرضا و شاهد احمد.(1381)،مشاهیر رجال اسفراین، چاپ اول، مشهد: بنیاد پ‍‍ژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

- محمد بن منور. (1388)، اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابوالخیر، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.

- واصفی، زین الدین محمود.(1350)، بدایع الوقایع، جلد دوم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

- وحشی بافقی، کمال‌الدین. (1373)، دیوان، به کوشش پرویز بابایی، تهران: نگاه.

- هلالی جغتایی، بدرالدین. (1337)، دیوان، تهران: کتابخانۀ سنائی.

- یاقوت حموی بغدادی. (1380)، معجم البلدان، چاپ دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی.

مجلات

- حاجی سیدآقایی، اکرم السادات. (1387)، «بررسی تحولات یک واژۀ فوت‌شده از فرهنگ‌های فارسی»، مجلۀ نامۀ پارسی،ش 46 و 47، بهار و تابستان، صص75-95.