بررسی تطبیقی اشعار عاشورایی الهامی با عبّاسقلی یحیوی از بعد حماسی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات آذری

غلامرضا ضیایی نیری ¹ , خدابخش اسداللهی ² , خلیل حدیدی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1401/02/14 تاریخ پذیرش : 1401/06/11 تاریخ انتشار : 1401/06/11

کلید واژه: ادبیات تطبیقی, شعر عاشورایی, الهامی, یحیوی, حماسه‌‎های مذهبی,

چکیده مقاله :

حادثۀ عظیم عاشورا مملوّ از پایمردی‌ها و حماسه‌هایی است که امام حسین (ع) و اصحاب بزرگوار آن حضرت، قهرمان آن بودند؛ لذا این بعد (حماسه) از ابعاد آن حادثۀ جاوید، بیشتر از سایر ابعاد جلوه‎ کرده و از برجستگی ویژه‌ای برخوردار است. هدف از مقالۀ حاضر، تطبیق زمینه‌های حماسی- آیینی اشعار عاشورایی در آثار الهامی کرمانشاهی و عبّاسقلی یحیوی اردبیلی -دو شاعر شیعیِ پارسی‌گوی و ترکی‌سرای- است. فرضیۀ پژوهش این است که اشعار عاشورایی الهامی و یحیوی، متضمّن افکار بلند حماسی، دینی و تعلیمی است که با روایت‌های خاصّ آن دو و با زبانی هنری و ادبی به زیور شعر آراسته شده است و به انعکاس ارزش‌های آیینی (دینی) و حماسی عاشورا از قبیل پایمردی، ایثار، نثار، مقاومت، مبارزه و ایستادگی در برابر بیدادگری‌های اشخاص و حکومت‌های ظالم، ستایش آزادگی و آزادی‎‌خواهی، سازش‎ناپذیری در برابر ظلم، دعوت به مبارزه و پایداری در برابر بیدادگران و جهاد، شهادت و اندیشه‎های انقلابی تشیّع در گسترۀ ادب فارسی و ترکی پرداخته است. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که دو شاعر عاشورایی در بسیاری از مسائل حماسی از قبیل وصف جزئیات نبرد، مردانگی‌های امام حسین (ع) و یاران ایشان و ناجوانمردی‌های سپاه دشمن، ذکر خرق‌عادت و غیره دیدگاه مشترکی داشتند؛ الهامی از شاهنامه بیشتر از یحیوی استفاده‌ کرده‌است و با انتخاب وزن و سبک شاهنامه، بر میزان تأثیر اشعار حماسی خود افزوده‌است؛ یحیوی نیز با انتخاب مادر به عنوان دعاکنندۀ برای قهرمان خود جهت پیروزی بر دشمن، بر روح غنایی اشعار حماسی خود افزوده است.

چکیده انگلیسی:

The great event of Ashura is full of persistence and epics in which Imam Hussein (A.S.) and his noble companions were the heroes, so this aspect (epic) of that eternal event is more prominent than other dimensions and it has a special significance. In the present article, using a comparative approach, the epic, ritualistic backgrounds of Ashura are explained in the works of Elhami Kermanshahi and Abbas Gholi Yahyavi Ardabili and the reflection of ritual (religious) and epic values of Ashura such as: steadfastness, self-sacrifice, resistance, struggle and resistance against tyranny of oppressive individuals and governments, praise of freedom and libertarianism, incompatibility against oppression, invitation to defense and perseverance against tyrants and Jihad and martyrdom, and Shiite revolutionary ideas were studied in the field of Persian and Turkish literature with thought-provoking and instructive examples. Finally, the article concludes by examining the poetic purposes and its value and literary consequences.

منابع و مأخذ:

• الهامی، احمد. (۱۳۸۹). شاهدنامه، تهران: منیر.


• بیات، علی. (1381). »قیام عاشورا: بایدها و پیامدها»،روش‌شناسی علوم انسانی، 8(4)، 25-4.


• جوادی آملی، آیت اللّه. (1396). حماسه و عرفان، قم:اسراء.


• خالقی­مطلق، جلال. (1386). حماسۀ پدیده­شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران: مرکز دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی – کانون فردوسی.


• رستگار فسایی، منصور. (1373). حماسۀ رستم و سهراب، تهران: جامی.


• رنجبری حیدر باغی، احمد و سجّادی، صالح. (1396)، بیز بئله آغلاردیق، تهران: سورۀ مهر.


• سالمیان، غلامرضا و کهریزی، خلیل.(1391). «مقایسۀ برخی آیین­های سوگواری مردم کرمانشاه با آیین­های سوگواری در شاهنامه». ادبیات و زبان­های محلی ایران زمین، 2(1)، ۸۶-۹۸.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا.( ۱۳۷۵). صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.


• شمیسا، سیروس، (۱۳۹۳). نقد ادبی، تهران: میترا.


• صفا، ذبیح الله. (۱۳۹۰). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: فردوس.


• فرید، زهرا و ملازاده، ریحانه. (1396). «بررسی تصویرهای هنری در شعر عاشورایی شریف رضی (مطالعه مورد پژوهانه: قصیدۀ کربلا)»، مطالعات ادبی متون اسلامی، 4(8)، 89-61.


• محدثى، جواد. (1384). شعر عاشورایی، تهران: فرهنگ کوثر.


• محمدی افشار، هوشنگ و همکاران. (1397). «بازتاب حماسۀ ملّی در شاهدنامۀ الهامی کرمانشاهی»، مطالعات ایرانی، 17(2)، 231-256 .


• نباتی­مقدّم، محمّدباقر. (1388). مجموعه­مقالات و خاطرات و اشعار همایش بزرگداشت تاج الشعّرای ادبیات مراثی کشور عبّاسقلی یحیوی،اردبیل: مهرغزال.


• یحیوی، عبّاسقلی. (1378الف). آخرین آثار یحیوی،تهران: پیری.


• یحیوی، عبّاسقلی.(1378ب). یادگار یحیوی، تهران: پیری.


• یحیوی، عبّاسقلی.(۱۳۸۶). اسرار عاشورا، تهران: پیری.


• یحیوی، عبّاسقلی. (1395). بساط کربلا، تهران: پیری.