ساختارشناسی افسانۀ «سبزه‌قبا، بیدل‌هوا» از قصههای عامیانۀ چهارمحال و بختیاری بر اساس الگوی ولادیمیر پراپ
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات لری
اعظم ثابت قدم
1
*
,
حمید رضایی
2
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
کلید واژه: سبزه‌قبا, بیدل‌هوا, پراپ, چهارمحال و بختیاری, قصه.,
چکیده مقاله :
ساختارشناسی، تحلیل عناصر و توصیف قصه‌ها بر پایۀ اجزای سازه‌ای آن‌ها و همبستگی سازه‌ها با یکدیگر و با کل قصه است و ولادیمیر پراپ، اولین بار آن را با تحلیل صد افسانۀ جادویی روسی ارائه نمود. وی معتقد است همۀ افسانه‌ها با وجود تفاوت ظاهری، ساختار و بن‌مایۀ یکسان دارند. این مقاله رویکردی ساختارشناسانه به قصههای عامیانه از رهگذر تحلیل قصۀ «سبزه‌قبا، بیدل‌هوا» دارد؛ چراکه به لحاظ ساختاری از قصههای جادویی محسوب می‌گردد و از منظر نظریۀ پراپ می‌توان فرم و ساختار آن را تحلیل کرد و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن را جستجو نمود. بنابر نتایج پژوهش، افسانۀ «سبزه‌قبا، بیدل‌هوا» با الگوی پراپ انطباق دارد و ساختار کلی حاکم بر آن با ساختار پراپ یکسان است، از 31 خویشکاری الگوی پراپ، در این قصه 22 خویشکاری دیده می‌شود و شخصیت‌های داستان در کارکردهایی چون شریر، قهرمان، شخصیت مورد جستجو، قهرمان دروغین، بخشنده، گسیل‌دارنده و یاریگر ایفای نقش می‌کنند که با هفت گروه شخصیت مدل پراپ، مطابقت دارد و انگیزه‌های اخلاقی چون عشق و وفاداری، احساس گناه و پشیمانی، اعمال شخصیت اصلی داستان را شکل می‌دهد، با عنصر نیاز از وجه تعادل خارج می‌گردد و در پایان با رهایی و بازگشت به تعادل باز می‌گردد.
Structuralism is the analysis of elements and approaches to literary works. Vladimir Propp first presented it with his analysis of One Hundred Russian Magical Legends. He believes that all legends, despite the apparent differences in the stories, have the same structure and theme. The goal of structuralism is to identify these common structures. Propp's method is a profound method and has opened a new path for oral literature. This article takes a structural approach to folk tales through the analysis of the tale "The Green House, Without Hearts"; because it is structurally considered a magical tale and from the perspective of Propp's theory, its form and structure can be analyzed and its differences and similarities can be searched for. According to the results of the research, it was determined that the tale "The Green House, Without Hearts" conforms to Propp's model. The general structure governing it is the same as Propp's structure, but the order of some features is different from Propp's model. For example, the wedding ceremony, which in Propp's model occurs at the end of the story, occurs at the beginning of the story in this story. Despite this difference, most of the elements, ceremonies, and motivations of the story are similar to Propp's theories. The myth under study is thrown out of balance by the element of need and returns to balance at the end with the liberation, return, and transformation of the hero
ابراهیمی، سید مظهر، و پارسا، سید احمد(1395). ریخت‌شناسی قصههای پریان در زبان کردی. نقد ادبی،9(35) 52-7.doi: 20.1001.1.20080360.1395.9.35.5
انصاری، محمد(1403). دانشنامۀ عناصر و بنمايههای اسطورهای- حماسی قصههای عامیانه در فرهنگ بختیاری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی شهرکرد.
ایگلتون، تری(1368). پیش درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مركز.
پراپ، ولادیمیر(1397). ریخت‌شناسی قصههای پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
حسن‌زاده، علی‌رضا(1381). افسانۀ زندگان(بیست و سه گفتار در بررسی مردم‌شناختی قصههای عامیانۀ ایران). تهران: بقعه.
حیدری، علی(1390). تحلیل قصههای رایج در گویش لکی بر مبنای الگوی ولادیمیر پراپ. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 2(1)، 68-45. doi:20.1001.1.2345217.1390.1.2.3.8
حیدری، مرتضی(1396). تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصۀ ماه‌پیشانی. فنون ادبی، 9 (1)، 160-143.doi: 10.22108/LIAR.2017.21405
خدیش، پگاه(1391). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
ذوالفقاری، حسن(1398). زبان و ادبیات عامه ايران. تهران: سمت.
روستا، فرشته، معصومی، محمدرضا، و نظری، جلیل(1400). بن‌مایه‌های اساطیری در منتخبی از قصههای بختیاری و کهکیلویه. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 11(2)،108-85.
doi: 10.30495/irll.2021.1926208.1428 عادلخانی، حسن (1397). قصه پژوهی ايرانی. تهران: علمی فرهنگی.
فاضلی دهکردی، یوسف(1402).قصههای بام ایران. شهرکرد: سامان دانش.
قربانی، کلثوم، و جلیلیان، سارا(1396). بررسی خویشکاری‌های زنانه در افسانه‌های بیرجند. مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان، 12(1)، 98-81.
لوریمر، دیوید لاکهارت رابرتسون (1401)، قصههای بختیاری. ترجمهٔ سیده الهه رضوی و سیده صدیقه رضوی، شهرکرد: دزپارت.
لیموچی، کتایون(1385). افسانه‌های مردم بختیاری. تهران: پازی‌تیگر.
مارزُلف، اولریش(1396). طبقه‌بندی قصههای ايرانی ترجمه کیکاووس اسکندری. تهران: سروش.
مدرسی، فاطمه(1401). فرهنگ توصیفی نقد و نظريه‌های ادبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میرصادقی، جمال(1376). عناصر داستان. تهران: سخن.
میرهاشمی، سید مرتضی، و سعادتی‌نیا، زهرا(1395). ریخت‌شناسی افسانۀ ماهان مصری بر اساس نظریۀ پراپ. متن پژوهی ادبی،20(70)، 89-73. doi: 10.22054/ltr.2017.7158
هارلند، ریچارد(1388). فلسفۀ ساختگرایی و پسا ساختگرایی. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران: سوره مهر.
یوسفی، هادی، و محمدی، شیوا(1402). نگرشی توصیفی- تحلیلی به خویشکاری زنان در افسانه‌های کردی بر‌اساس الگوی ولادیمیر پراپ. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 13(4)،140-115. doi: 10.30495/irll.2023.1993577.1579