کاوشی بر قرآن و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ثقلینِ تمدن‌ساز
محورهای موضوعی : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام
1 - استادیار گروه معارف اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: قرآن, اهل‌بیت, تمدن, تمدن اسلامی, عناصر تمدن‌ساز, منابع تفکر اسلامی,
چکیده مقاله :
شکل‌گیری تمدن در هر جامعه‌ای، بیانگر ترقی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، و نشانة پیشرفت، رشد و توسعه در تمام زمینه‌های فعالیت آن جامعه است. هدف اصلی این مقاله شناخت و تحلیل عناصر تمدن‌ساز در منابع تفکر شیعه بویژه قرآن و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) است. در اين مقاله، به روش توصیفی تحلیلی، و جمع‌آوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای، به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که عناصر تمدن‌ساز در قرآن و عترت کدامند و چه نقشی در تمدن اسلامی ایفا می‌کنند؟ یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد در منابع تفکر اسلامی شاهد سفارش‌های زیادی بر عناصر تمدن‌ساز هستیم. عناصری همچون تولید فکر و اندیشه، تعقل و عقل‌گرایی، عدالت‌محوری، امنیت همگانی، نهادینه‌سازی قانون و نظم، تعهد به اصول اخلاقی، نگرش فراقومیتی، تساهل و مدارا، تولید ثروت و سرمایه، قدرت و اقتدار، همبستگی و مشارکت همگانی و توجه به شهرنشینی و معماری، عناصر تأثیرگذار برای ایجاد تمدن به شمار می‌روند. ضرورت و اهمیت این پژوهش، در دفع اتهامات ناروا درخصوص شکوفایی و گسترش تمدن اسلامی و ایجاد خودباوری برای شیعیان در حل مسائل مختلف و ایجاد تحول در جامعه است.
The formation of civilization in any society is an expression of social, economic and cultural progress, and a sign of progress, growth and development in all fields of activity of that society. The main goal of this article is to identify and analyze the elements of civilization in the sources of Shiite thought. In this article, we are looking for an answer to the question of what are the civilization-building elements in the sources of Shia thought and what role do they play in Islamic civilization, by descriptive analytical method and library data collection? The findings of this article show that in the sources of Shia thought, we see many orders on civilization-building elements. Elements such as the production of thought, reasoning and rationalism, justice-oriented, public security, institutionalization of law and order, commitment to moral principles, trans-ethnic attitude, tolerance and wealth, production of wealth and capital, power and authority, solidarity and public participation and attention to urbanization and architecture are influential elements for creating civilization. The necessity and importance of this research is in dispelling unjust accusations regarding the flourishing and expansion of Islamic civilization and creating self-confidence for Shiites in solving various problems and creating transformation in society.
1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه، تحقیق: صالح، صبحی، قم، هجرت، 1414ق.
3. ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، مقدمه ابن‌خلدون، ج1، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
4. ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج2، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
5. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل‌ابی‌طالب، ج2، قم، المطبعة العلمیه، 1379ق.
6. اخوان كاظمی، بهرام، عدالت در انديشه‌های سياسی اسلام، قم، بوستان كتاب، 1382ش.
7. اولیری، دلیس‌اونز، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه احمد آرام، تهران، مركز نشر دانشگاهي، 1374ش.
8. باغستانی کوزه‌گر، محمد، بافتار کوشش‌های شیعی در تمدن اسلامی در دوره مغول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1401ش.
9. برقی، احمد بن محمد بن خالد، رجال برقی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1419ق.
10. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (khamenei.ir).
11. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، قم، اسراء، ۱۳۸۲ش.
12. الحاج حسن، حسین، حضارة العرب فی صدر الإسلام، بیروت، المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع، 1426ق.
13. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج1و5و11و17و20، قم، مؤسسة آل‌البيت(عليهم‌السلام)، 1409ق.
14. حرانی، حسن بن علی بن شعبه، تحف العقول، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1425ق.
15. خوشنویس، جعفر، خطوط کلّی اقتصاد در قرآن و روایات، ترجمه مهدی انصاری، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام)، 1364ش.
16. دورانت، ویلیام جیمز، تاريخ تمدن، ترجمه احمد آرام و ديگران، ج1، تهران، آموزش انقلاب اسلامی، 1367ش.
17. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
18. سبحانی، جعفر، در سرزمين تبوك، قم، دفتر تبليغات اسلامی، 1380ش.
19. طاهرزاده، اصغر، تمدن‌زایی شیعه، اصفهان، لب الميزان، ۱۳۸۹ش.
20. طباطبايی، سیدمحمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، ج18، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1390ق.
21. طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج علی أهل‌اللجاج، ج1، مشهد، مرتضی، 1403ق.
22. طبرسی، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، ج8، قم، الشریف الرضی، 1370ش.
23. طبری، محمد بن جرير، تاريخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاينده، ج1، تهران، اساطير، 1398ش.
24. عبدوس، محمدتقی و محمدی اشتهاردی، محمد، فرازهای برجسته از سیره امامان شیعه(علیهم‌السلام)، ج1، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳ش.
25. عمید، حسن، فرهنگ لغت عمید، تهران، امیرکبیر، 1381ش.
26. فاضل‌قانع، حمید، ظرفیت‌های تمدنی اسلام، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1396ش.
27. فیض کاشانی، ملامحسن، المحجّة البیضاء، ج3، قم، انتشارات اسلامی، 1383ق.
28. قمی، محمد بن بابویه (شیخ صدوق)، الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1403ق.
29. قمی، محمد بن بابویه (شیخ صدوق)، من لایحضره الفقیه، ج2، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1413ق.
30. الکتانی، عبدالحی، التراتیب الإداریة، ترجمه علیرضا ذکاوتی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان سمت، 1384ش.
31. كلينی، محمد بن يعقوب، الكافي، ج1، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407ق.
32. لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سيدهاشم حسينی، تهران، كتاب‌فروشی اسلاميه، 1358ش.
33. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج2و15و17و75، بيروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق.
34. محرمی، غلامحسن، نقش امامان شیعه(علیهم‌السلام) در شکل‌گیری و توسعه تمدن اسلامی، قم، مؤسسه امام خمینی(قدس‌سرّه)، 1390ش.
35. محسنی گرکانی، احمد، زکات برای همه، قم، پیام مهدی(عجل‌الله‌فرجه)، 1377ش.
36. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج14، قم، صدرا، 1377ش.
37. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
38. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد، ج1، قم، مؤسسة آل‌البیت(عليهم‌السلام)، 1413ق.
39. مكارم شيرازی، ناصر و دیگران، تفسير نمونه، ج11، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1371ش.
40. نجفی، موسی، تمدن رضوی: مؤلفه‌های تمدن‌ساز در مکتب سیاسی امام رضا(علیه‌السلام)، تهران، آرما، 1397ش.
41. نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج12و13، قم، مؤسسة آل‌البيت(عليهم‌السلام)، 1408ق.
42. وحیدی‌منش، حمزه‌علی، عناصر تمدن‌ساز دین اسلام، ماهنامه معرفت، ش 123، اسفند 1386، صص 34-15.
43. ورام بن أبي‌فراس، مسعود بن عيسی، مجموعة ورّام، ج1، قم، مكتبة فقية، 1410ق.
44. ولایتی، علی‌اکبر، نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، ج1و2، تهران، امیرکبیر، 1392ش.