واکاوی راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم

محورهای موضوعی : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام

محمد بیدگلی ^{1 *} , اصغر رجبی ده برزوئی ² , عباسعلی رستمی ثانی ³

1 - استادیار گروه حقوق، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
2 - استادیار و عضو هیات علمی، دانشکده الهیات، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - عضو هیات علمی، گروه فقه و مبانی حقوق، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/09/09 تاریخ پذیرش : 1403/11/29 تاریخ انتشار : 1404/01/10

کلید واژه: آموزه های قرآن کریم, بصیرت افزایی, تبلیغات ضددینی, سواد رسانه ای, فضای مجازی.,

چکیده مقاله :

امروزه 

امروزه در دورانی زندگی می کنیم که فضای اطراف ما سرشار از اطلاعاتی است که به وسیله رسانه های مختلف داخلی و خارجی تولید می شود و می توان گفت در شرایط اشباع رسانه ای قرار داریم. امام خامنه ای تاکید دارند که فضای مجازی در کنار محاسنی  که دارد، دارای معایبی هم می باشد که لازم است مدیران و مسئولان فرهنگی نسبت به آن اهتمام ویژه ای داشته باشند. لذا در پژوهش حاضر تلاش شده به این سئوال پاسخ داده شود که راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم چیست ؟ پژوهش حاضر توسعه ای-کاربردی بوده و بر حسب ضرورت پژوهش از روش های اسنادی وتحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم عبارتند از ارتقای سواد رسانه ای، آموزش مناسب، تولید محتوا ، تقویت فضائل اخلاقی، بصیرت افزایی که به روش تحلیل محتوای کیفی استخراج گردید. نتیجتا، هرچه این عوامل در بین مخاطبان دین‌دار افزایش یابد، امکان گرفتار شدن آنها در دام تبلیغات ضدّ دینی کمتر خواهد بود.

چکیده انگلیسی:

Today, we live in an era where the environment around us is full of information produced by various domestic and foreign media, and it can be said that we are in a situation of media saturation. Imam Khamenei emphasizes that virtual space, along with its advantages, also has disadvantages, which managers and cultural officials need to pay special attention to. Therefore, in the current research, an attempt has been made to answer this question, what are the strategies to deal with anti-religious propaganda in the virtual space with an emphasis on the teachings of the Holy Qur’an? The current research is an e-applied development and according to the necessity of the research, documentary methods and qualitative content analysis have been used. The findings of this research indicate that the solutions to deal with anti-religious propaganda in cyberspace with an emphasis on the teachings of the Holy Qur’an include promoting media literacy, appropriate training, content production, strengthening moral virtues, and increasing insight through qualitative content analysis. As a result, the more these factors increase among religious audiences, the less likely they will be caught in the trap of anti-religious propaganda.

منابع و مأخذ:

-قرآن کریم
-آیت اللهی،زهرا ،بانکی پور فرد،امیرحسین، حسینی، شیما سادات، حکمت نیا، محمود، سیاح، مونس ، محمودی، محمد جواد و نامجو، بتول(1393)، دانش خانواده و جمعیت، تهرات: نشر معارف
-باکینگهام،دیوید(1399).آموزش رسانه،یادگیری ،سواد رسانه ای و فرهنگ معاصر،ترجمه حسین سرافراز،تهران:انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
-ترابی،علی اکبر(1381)، جامعه شناسی تبلیغات،تهران: نشر فروزش.
- خاتمی، سیداحمد؛ (١٣٧٩)، سیمای نفاق در قرآن، قم: شفق.
- دارابی، علی(1391)، درآمدی بر جامعه شناسی ارتباطات، فرهنگ و رسانه، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
-دانایی فرد،حسن و امامی،سیدمجتبی(1386)،استراتژی های پژوهش کیفی:تاملی بر نظریه پردازی داده بنیاد،دوفصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی ،شماره 2،صص 272-247 .
-رحمان زاده،سیدعلی(1389)،«کارکرد شبکه های مجازی در عصر جهانی شدن».فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی.دوره یک.شماره یک: 18-1.
-رجبی ده برزوئی، اصغر و بیدگلی، محمد(1403)، مهمترین فرصت ها و چالش های پیش روی انقلاب اسلامی ایران، تهران: انتشارات مهر وطن.
-رهبر،فرهاد،سیف،الله مراد و فرج الله زاده،محمد(1399)،تبیین گفتمان اندیشه ها،آراء،نظرات و رهنمودهای حضرت امام خامنه ای مدظله در زمینه مقابله با تحریم های اقتصادی،فصلنامه علمی مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی،سال دهم،شماره 40، صص 354-319 .
-زورق،محمد حسن(1392).ارتباطات و آگاهی،تهران:نشر سروش.
-شکرخواه،یونس(1380).نیاز مخاطبان به سواد رسانه ای،فصلنامه پژوهش های ارتباطی،سال هشتم ،شماره26.صص83-73.
-طباطبائی،سیدمحمدحسین(1417).ترجمه تفسیر المیزان،ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی،تهران:نشر امیرکبیر.
- عبداللهی عابد، صمد و وجدی،فاطمه (١٣٩٤)، بررسی جنگ نرم در آیات قرآن»، فصلنامه علمی، پژوهشی مطالعات تفسیری شماره ١٥، صص ١٤٠-١١٧ .
-عمروآبادی،مهدی،عبداللهی،محمداسماعیل و محمد کرمی نیا(1399)، روش شناسی تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی و راهکارهای مقابله با آن، فصلنامه ره‌آورد نور،صص 30-1 .
- غرسبان روزبهانی، مرتضی و شیخ حسینی، مختار(1401)، «مبانی و شاخصه‌های سیاسی انتظار راهبردی در مکتب شهید سلیمانی»،فصلنامه مهدویت،شماره 61،صص322- 276.
-کانسیداین،دیوید(1379).درآمدی بر سواد رسانه،ترجمه ناصر بلیغ،تهران:اداره کل تحقیق و توسعه صدا.
- کهوند، محمد (1395)،شبکه عنکبوتی. قم: انتشارات ذکری .
-گیدنز، آنتونی(1389)، جامعه شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
--محمدی،فرشته(1393).ویژگی های رسانه تاثیر گذار منطبق بر آموزه های دینی،فصلنامه مطالعات رسانه و امت،سال اول،صص147-122.
-مصباح یزدی،محمد تقی(1393).زلال نگاه،تدوین و نگارش،قاسم شبان نیا،قم:موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
- مکارم شیرازی، ناصر؛ (١٣٨٤)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- منتظرقائم،مهدی (1384)،اینترنت،سرمایه اجتماعی و گروه های خاموش». فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات. دوره یک. شماره 4: 245-223.

متن کامل:



واکاوی راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی

 با تاکید بر آموزه های قرآن کریم

 

 

 

واکاوی راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی

 با تاکید بر آموزه های قرآن کریم

محمد بیدگلی¹

اصغر رجبی ده برزوئی²

عباسعلی رستمی ثانی³

 

تاریخ دریافت: 09/09/140۳ تاریخ پذیرش: 29/11/140۳، صفحۀ 92 تا 108 (مقالۀ پژوهشی)

 

چکیده

امروزه در دورانی زندگی می کنیم که فضای اطراف ما سرشار از اطلاعاتی است که به وسیله رسانه های مختلف داخلی و خارجی تولید می شود و می توان گفت در شرایط اشباع رسانه ای قرار داریم. امام خامنه ای تاکید دارند که فضای مجازی در کنار محاسنی  که دارد، دارای معایبی هم می باشد که لازم است مدیران و مسئولان فرهنگی نسبت به آن اهتمام ویژه ای داشته باشند. لذا در پژوهش حاضر تلاش شده به این سئوال پاسخ داده شود که راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم چیست ؟ پژوهش حاضر توسعه ای-کاربردی بوده و بر حسب ضرورت پژوهش از روش های اسنادی وتحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم عبارتند از ارتقای سواد رسانه ای، آموزش مناسب، تولید محتوا ، تقویت فضائل اخلاقی، بصیرت افزایی که به روش تحلیل محتوای کیفی استخراج گردید. نتیجتا، هرچه این عوامل در بین مخاطبان دین‌دار افزایش یابد، امکان گرفتار شدن آنها در دام تبلیغات ضدّ دینی کمتر خواهد بود.

کلیدواژه­ها: آموزه های قرآن کریم، بصیرت­افزایی، تبلیغات ضددینی، سواد رسانه­ای، فضای مجازی. 

 

 

درآمد

عصر حاضر مواجه با بسیاری از رسانه های جمعی و البته فضاهای مجازی با تنوع و قابلیت های گوناگون است.ارتباط گرفتن در دهکده جهانی اکنون و تبادل نظر و در کنار آن ارایه فرهنگ ها و تبلیغات غلط و غرض ورزانه درباره جناح، گروه، اشخاص و به طور خاص دین بسیار رایج و قابل دسترس است.رسانه‌ها در همه ابعاد زندگي افراد تاثير گذار هستند .هر رسانه اي در قالب ساختار موجود روابط اجتماعي و شرايط فرهنگي و اجتماعي معين عمل مي‌كند. اين عوامل اجتماعي و فرهنگي در شكل دادن به عقايد، نگرش‌ها و رفتار مورد مطالعه نقش درجه اول دارند و انتخاب،توجه و پاسخگويي به رسانه از سوي مخاطبان را تعيين مي‌كنند. امروزه رسانه ها دو هدف مهم را دنبال می کنند، یکی ایجاد انگیزه و هیجان در مخاطبان و دیگری ساماندهی ماهیت و کیفیت یادگیری مخاطبان می باشد.رسانه و فضای مجازی هر چند قابلیت استفاده و کاربرد مثبت در فرهنگ اسلامی و ایرانی را دارند، اما به دلیل نبود فرهنگ استفاده و نیز نداشتن آمادگی و برنامه‌ریزی نهادهای متولی فرهنگ و هویت دینی، در حال حاضر کارکردهای منفی بیشتری داشته اند. دین برای ورود به زندگی مردم یک جامعه و آشنا شدن آنها با این مقوله ، باید تبلیغ و منتشر شود و در این راستا دین از رسانه ها در جهت انتشار و گسترش خود استفاده کرده و می نماید( دارابی، 1391: 355). تبلیغ دینی راهی موثر برای روشن‌سازی نسل‌های امروز و فردا است و به‌خوبی می‌تواند در جهت آگاه‌سازی مردم و از بین رفتن جهل تاثیرگذار باشد؛ روش های تبلیغ دینی بسیار جاودانه و مستمر هستند و مسلما با پیگیری و تلاش‌های زیاد می‌توان نتایج مثبتی را به‌همراه داشته باشد. تبلیغ دینی در فضای مجازی یکی از روش های تبلیغ دینی است، با وجود اینکه امروزه فضاهای مجازی بیشترین میزان جذب و تاثیرگذاری را بر روی افراد مختلف با سنین متفاوت دارند؛ بنابراین از اهمیت تبلیغ دینی در فضای مجازی برای تحت تاثیر قرار دادن شهروندان جامعه نباید غافل بود. امروزه میزان استفاده‌کنندگان از برنامه های شبکه اجتماعی بسیار افزایش پیدا کرده است؛ و مخاطبان با هدف‌های مختلفی از این شبکه ها استفاده می‌کنند. آگاهی به تبلیغ دینی در رسانه، تبلیغ دینی در فضای مجازی این امکان را فراهم می‌کند تا علاوه بر هدایت جامعه اسلامی، از ورود افکار دین‌ستیزی نیز جلوگیری شود.در این میان، ضرورت پرداختن به پژوهش‌های اسلامی در عرصه رسانه و فضای مجازی، به ویژه به علت تأثیر آن بر سلامت معنوی احساس می‌شود. رسانه و فضای مجازی با قابلیت‌ها و امکانات خود تأثیرات عمیقی بر جنبه‌های اجتماعی زندگی خانواده ها در جوامع گوناگون گذارده‌ اند. بنابراین، پیشرفت در فناوری اطلاعات و شیوه تعاملات انسان را به ‌شدت تغییر داده است و این تغییر بر جهان‌بینی و نوع نگرش افراد به زندگی نیز تأثیرگذار بوده است. اکنون در فضای مجازی و شبکه های گسترده اجتماعیِ حاصل از نسل جدید اینترنت، شاهد پدیده نوینی به نام زندگی دوم هستیم، آمار اتصال به اینترنت وکاربران آن به طور تصاعدی در حال رشد است. انتشار پرشتاب اینترنت، ماهواره و فناوری های دیجیتالی، ارتباط همزمان میان بخش های وسیعی از جهان را ممکن ساخته است(رحمان زاده،1389 :50). در این میان، ضرورت پرداختن به پژوهش‌های اسلامی در عرصه رسانه و فضای مجازی، به ویژه به علت تأثیر آن بر تبلیغات ضددین احساس می‌شود. در پژوهش حاضر تلاش شده به این سئوال پاسخ داده شود که راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم چیست ؟ پژوهش حاضر توسعه­ای-کاربردی بوده و بر حسب ضرورت پژوهش از روش های اسنادی وتحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم عبارتند از ارتقای سواد رسانه ای، آموزش مناسب، تولید محتوا ، تقویت فضائل اخلاقی، بصیرت افزایی که به روش تحلیل محتوای کیفی استخراج گردید. نتیجتا، هرچه این عوامل در بین مخاطبان دین‌دار افزایش یابد، امکان گرفتار شدن آنها در دام تبلیغات ضدّ دینی کمتر خواهد بود.

پیشینه پژوهش 

در خصوص راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم از جهت نظری و تحقیقاتی، پیشینه ای چندان قوی وجود ندارد؛ به ویژه در بر آموزه های قرآن کریم  که معدودی مقاله، همۀ داشته های ما در این حوزه را شامل می شود. در خصوص راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی پژوهش های صورت گرفته است که در ذیل به بعضی از آنها که در برخی جنبه ها به این پژوهش نزدیک تر بودند اشاره شده است:

1- مقاله روش شناسی تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی و راهکارهای مقابله با آن نوشته آقایان مهدی عمروآبادی، محمداسماعیل عبداللهی و محمد کرمی نیا با روش توصیفی- تحلیلی در سال 1396 انجام پذیرفته که پژوهشگران در این مقاله تلاش کرده اند با گردآوری آرا و نظرات مختلف صاحب نظران  به مطالعه و بررسی راه های متنوع نفوذ دشمن و تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی در اذهان کاربران پرداخته و با معرفی این راه ها و ارائه راهکارهای مقابله با تهاجم دشمن- در این زمینه- به واکسینه نمودن مخاطبان فضای مجازی کمک نمایند.

2- مقاله روش های تبلیغ دین اسلام و جلوگیری از تبلیغ ضد دینی در فضای مجازی نوشته آقای علی اهنگ و خانم سیده فرناز اتحاد به روش توصیفی تحلیلی در سال 1396 انجام پذیرفته است. پژوهش حاضر تلاش نموده است ابتدا با بیان آسیب های وارده به فرهنگ و باور مذهبی از طریق شبکه های اجتماعی و خطرات آن برای نسل جوان، روش برخورد با چنین فضاهایی را تبیین نموده و سپس با ارائه راهکارهای مناسب، تبلیغ صحیح دین در این فضاها را ارائه و روش صحیح استفاده از این فضا در راستای فرهنگ دینی را به جوانان آموزش دهد.

3- مقاله تبلیغ ضد دین در شبکه های اجتماعی و راهکارهای مقابله با آن نوشته آقای محمد مصطفی حسینی به روش توصیفی تحلیلی در سال 1395 انجام گردیده که یافته های پژوهش بیانگر این مطلب است که پايه اصلي در راهكارهاي مقابله با اين حملات، شفاف نمودن مسئله است؛ به گونه اي كه مخاطب بتواند به خوبي حق را از باطل تشخيص دهد.

4- مقاله آسیب‌شناسی روش‌های تبلیغ دین در فضای مجازی نوشته انسیه اسدی؛ حجت اله ایوبی و محمد سلطانی فر با روش  پیمایشی در سال 1397 انجام پذیرفته و یافته های این مقاله اشاره دارد که  فضای مجازی توانسته است مخاطبان زیادی را جذب کند و این فضا می تواند موقعیت مناسبی را برای تأثیرگذاری فرهنگی بر این مخاطبان فراهم کند ولی با وجود تلاش برخی بخشهای فرهنگی در این فضا هنوز شاهد مشکلات فرهنگی در جامعه هستیم،  در ‌این بین آسیب‌شناسی روش‌های تبلیغات دین در فضای مجازی موجب شناخت ریشه‌ها، علل و عوامل آسیب‌ها و ضعف‌هایی می‌گردد که موجب عدم کارایی تبلیغات دینی می‌شوند.

5- مقاله واکاوی راهکارهای اثربخشی تبلیغ دینی در فضاهای مجازی و برون رفت از مشکلات پیش رو با تاکید بردیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی نوشته آقای محمد فولادی وند با روش توصیفی تحلیلی و اسنادی در سال 1403 انجام پذیرفته و یافته های پژوهش حاکی از آن است که امروزه رسانه‌های مدرن رقیب دین، سنت‌ستیز، و عامل تغییر نگرش و رفتار نسل جدید شده است. ازاین‌رو، ورود جدی مبلغان‌ دینی به فضاهای مجازی، به عنوان فرصتی مغتنم برای تبلیغ دین ضروری است. منظور از نوآوری یعنی به کارگیری توانایی­های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا پژوهشی جدید. لذا مطالعه پژوهش های انجام شده نکات مناسبی را روشن می سازد، در حالی که وجه تفاوت این پژوهش این است که سعی می کند در قالب یک چارچوب نظری در عین پرداختن به راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی را نیز مورد مطالعه قرار دهد.

  مفاهیم و چارچوب نظری

  تبلیغات

در تعریف تبلیغات می توان گفت فعالیتی است آگاهانه و هدفمند به منظور دگرگون سازی یا تاثیر در افکار و عقاید، با آگاهی بخشی و تحریک احساسات و عواطف و آماده کردن فرد یا مردم برای پذیرش اندیشه و عقیده‌ای معین، با استفاده از وسایلی مانند زبان، خط، تصویر، نمایش و جز آنها (ترابی،۱۳۸۱: ۳۳).تبلیغات به عنوان یکی از مؤثرترین وسایل ارتباطی در جوامع مدرن، همواره به عنوان یک عامل کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مطرح بوده است. امروزه تبلیغات به معنای تحت تأثیر قرار دادن نگرش‌ها و اعمال دیگران برای تحقق یک هدف خاص است. هدف از تبلیغ هر چه باشد کوششی است منظم و برنامه‌ریزی‌شده برای دست‌کاری ادراک و همگرا ساختن افراد و هدایت رفتار افکار عمومی به‌سوی هدف صاحبان تبلیغ. صاحبان تکنولوژی برای ارائه‌ محصول خود به مخاطب و بالا بردن میزان پذیرش وی، دست به دامن تبلیغات شده و از این ابزار برای کسب موفقیت و سـود بیشتر، به شکل‌ها، رنگ‌ها و فرم‌های مختلف بهره می‌برند.

فضای مجازی

علم و فناوری به سرعت در حال پیشرفت است. به طوری که بسیاری از کارهای روزمره انسان، از طریق رسانه ها و فضای مجازی انجام می‌گیرد. بنابراین، سیل عظیمی از کاربران با نیازمندی های مختلف در فضای اینترنت وجود دارند. فضای مجازی گسترده جهانی اسـت‌ که‌ شبکه‌ های گوناگون رایانه ای در اندازه های متعدد و حتی رایانه های شخصی‌ را‌،با‌ استفاده از سخت افزارها و نرم افزارهای گوناگون و بـا قراردادهای ارتباطی به یکدیگر وصل می کند‌. کلیه خدمات، ابزارهای سخت و نرم، محتواها، ارتباطات، قالب‌ها و... دنیای اطلاعات و ارتباطات، شامل فضای مجازی می‌شود(کهوند،1395 :29). درواقع، در این تعریف به سه ویژگی فضای مجازی اشاره‌شده است: محیط است و نامحدود نیست؛ در قالب خدمات ارائه می­شود؛ خدمات و ارتباطات کنترل می‌شود. در تمام تعاریف فضای مجازی، این فضا با استفاده از جلوه هاي سمعی و بصری سعی دارد تا اشیاء و واقعیت های سه بعدي جهان واقعي را مشابه سازي كند اما ادعا می شود که فاقد ماديت فيزيكي هستند.گفته می شود که از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است(منتظرقائم،1381: 231).

روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع پژوهش توسعه ای بوده و از این منظر که برای رسیدن به هدف عملی مشخصی رهنمون شده از نوع پژوهش کاربردی است و از آنجا که مطالعه حاضر به لحاظ هدف ،در پی تحلیل گفتمان راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم است برحسب ضرورت از روش های اسنادی، تحلیل محتوی کیفی به منظور تبیین استفاده شده است. این پژوهش دارای دو جامعه آماری اسنادی و خبرگی است. جامعه اسنادی در برگیرنده مدارک منتشر شده و قابل دسترس مربوط به آموزه های قرآن کریم بوده است. در پژوهش حاضر ،برای گرد آوری داده ها از هر دو روش میدانی و کتابخانه ای استفاده شده است. در پژوهش کنونی از ابزار فیش برداری و در بخش شناسایی اجزا و مفاهیم مرتبط با گفتمان از ابزار پرسشنامه نیمه باز و تایید خبرگانی استفاده شده است.

یافته­های تحقیق

در مرحله اول، فرازهایی از آموزه های قرآن کریم، انتخاب و در هر فیش، کلمات مورد نظر برای ادامه کار استخراج شده است. در مرحله بعد کلیدواژه های مرتبط با راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی توسط پژوهشگران استخراج گردید. در ادامه به منظور رعایت اختصار در گفتار، متن برگزیده ای مرتبط با موضوع این پژوهش از آموزه های قرآن کریم آمده است. با مروری بر ادبیات پژوهش و الگوهای مربوط در این زمینه ، الگوی مفهومی متشکل از سه مرحله کلی کد گذاری باز، کد گذاری محوری و کد گذاری انتخابی ترسیم گردید(رهبر و همکاران،1399: 341). در کد گذاری انتخابی، یافته های مراحل کد گذاری قبلی را گرفته، مقوله محوری(مضمون) را انتخاب نموده، به شکلی نظام مند آن را به دیگر مقوله ها ربط داده، روابط را اثبات کرده و مقوله های را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز داشته، تکمیل می کند(دانایی فر و امامی ،1386: 27). در این پژوهش با بهره گیری از نرم افزار مکس کیو دی ⁴مبادرت به تحلیل محتوای کیفی آموزه های قرآن کریم شد. در بخش تحلیل محتوای کیفی، از رهیافت نظام مند استراوس و کوربین ⁵ برای نظریه مبنایی که مشتمل بر کد گذاری (باز ، محوری و انتخابی) تاکید دارند، استفاده شده است که می توان نمونه ای از آن را در جدول یک مشاهده نمود.

جدول 1: نحوه استخراج مفاهیم از آموزه های قرآن کریم در موضوع راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی

آیه شریفه قرآن کریم	مفاهیم	نشانی
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ. ای مؤمنان، هر گاه فاسقی خبری برای شما آورد تحقیق کنید، مبادا از روی نادانی به قومی رنجی رسانید و سخت از کار خود پشیمان گردید.	تحقیق خبر انسان فاسق نادانی مومنان پرهیز از زود باوری پشیمانی هوشیاری تفکر و بررسی بی طرفانه تشخیص حقّ و باطل	سوره حجرات آیه 6

نتایج حاصل از احصا واژگان کلیدی مربوط به هر یک از آموزه های قرآن کریم ، به تفکیک جداول 2 و 3 قابل مشاهده است.

جدول 2: مفاهیم استخراج شده از آموزه های قرآن کریم در موضوع راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی

عنوان کلید واژه ها	عنوان کلید واژه ها	عنوان کلید واژه ها
بهتان (احزاب، 58)	بیمار دل (احزاب، 12)	منافقان (احزاب، 12)
فریب (احزاب، 12)	تهمت زدن(احزاب، 58)	توطئه گران(احزاب، 12)
نیرنگ (انفال، 30)	شک (بقره، 23)	گمان نیک (نور، 12)
تمسخر (توبه، 79)	القای یاس (آل عمران 125)	ترور شخصیتی(احزاب ،58)
شایعه سازی(احزاب،12)	جو التهاب ( نور،11)	هوشیاری( نور،12)
مسئولیت پذیری(نور، 11)	حرمت شکنی(نور ،63)	پرهیز از غفلت( نور،11)
اضطراب( نور،11)	جنگ روانی( احزاب،12)	القای ترس (انفال، 12)
هیاهو(نور،63)	سازش (حجرات، 12)	ترس و وحشت (انفال، 12)
تضعیف روحیه (انفال، 12)	ناتوان و زبون (انفال، 26)	تطمیع (انفال، 26)
اطاعت از ولی (انفال، 46)	ایرادگیر (بقره، 64)	اتحاد (انفال، 46)
زدودن روح ناامیدی ( فاطر، 3)	صبر و بردباری (انفال، 46)	گفتار باطل (توبه ، 65)
پرهیزکاری (آل عمران 125)	اعتماد به خدا (توبه ، 28)	امدادهای غیبی ( فاطر، 3)
ارتقای روحیه مشارکت جمعی(توبه ، 79)	عیب جویی(توبه ، 79)	توکل بر خداوند (آل عمران 125)
تفکر و بررسی بیطرفانه (بقره، 23)	مبارزه با توطئه گران(نور، 12)	توجه به عقوبت کار(احزاب،58)
پرهیز از زود باوری(حجرات، 6)	بررسی اخبار(حجرات، 6)	تربیت اخلاقی جامعه(جمعه،2)
تقویت اعتقادات (حج،11)	برخورد سخت و قاطعانه(بقره، 191)	تشخیص حقّ و باطل (یوسف، 108)
انذار و هشدار( فاطر،23)	خير خواهي خالصانه(آل عمران، 104)	اميد بخشي (یوسف، 87)
جدال و مناظره نيكو(نحل،125)	اميد بخشي( زمر،53)	تشويق و ترغيب(مطففین، 26)
مدارا در برابر تهمت(آل عمران،159)	برائت از شرك و مشركان(توبه، 1)	بيان صريح عقايد(بقره، 255)
استدلال و منطق متين(انبیا، 22)	مهرباني و شفقت ورزي(آل عمران، 159)	استفاده از همه فرصت ها(عصر،2)

 

در این راستا، متون منتقل شده به سامانه از طریق روش های موجود در نرم افزار maxqda ، در سامانه مربوط به کد پس از تعیین مفاهیم، کد گذاری شدند و مفاهیم کلی و انتزاعی استخراج شد (جدول 3). برای تدقیق واژگان، از طریق ابزار پرسش نامه نیمه باز و از دوازده متخصص در حوزه پژوهش خواسته شد واژگان را به نسبت نزدیکی معنایی به موضوع، معین نمایند .

جدول 3: فراوانی و مقولات استخراج شده از آموزه های قرآن کریم

ردیف	واژگان	فراوانی
1	شایعه سازی(احزاب،12)	12
2	هیاهو(نور،63)	11
3	جنگ روانی( احزاب،12)	9
4	القای یاس (آل عمران 125)	7
5	پرهیز از زود باوری(حجرات، 6)	6
6	اطاعت از ولی (انفال، 46)	14
7	اميد بخشي( زمر،53)	11
8	استدلال و منطق متين(انبیا، 22)	8
9	تربیت اخلاقی جامعه(جمعه،2)	6
10	تفکر و بررسی بیطرفانه (بقره، 23)	3
11	زدودن روح ناامیدی ( فاطر، 3)	9
12	استفاده از همه  فرصت ها(عصر،2)	8
13	جدال و مناظره  نيكو(نحل،125)	5
14	بررسی اخبار(حجرات، 6)	5
15	انذار و هشدار( فاطر،23)	4
16	اعتماد به خدا (توبه ، 28)	18
17	پرهیزکاری (آل عمران 125)	16
18	صبر و بردباری (انفال، 46)	15
19	امدادهای غیبی ( فاطر، 3)	12
20	تقویت اعتقادات (حج،11)	11
21	تشخیص حقّ و باطل (یوسف، 108)	12
22	توجه به عقوبت کار(احزاب،58)	10
23	هوشیاری( نور،12)	8
24	مسئولیت پذیری(نور، 11)	5
25	پرهیز از غفلت( نور،11)	4
26	بهتان (احزاب، 58)	2
27	بیمار دل (احزاب، 12)	2
28	منافقان (احزاب، 12)	3
29	توطئه گران(احزاب، 12)	3
30	فریب (احزاب، 12)	2
31	تمسخر (توبه، 79)	3
32	حرمت شکنی(نور ،63)	2
33	جو التهاب ( نور،11)	1
34	سازش (حجرات، 12)	2

در مرحله کد گذاری انتخابی به منظور فرایند یکپارچه سازی و بهبود مقوله ها، با استفاده از قابلیت های موجود در نرم افزار، مضمون سازی شدند و پس از تایید مضامین به روش خبرگی در نهایت ،جدول 4، حاوی مضامین و مقولات براساس آموزه های قرآن کریم برای راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی ناشی از تحلیل محتوای کیفی به دست آمد.

 

 

جدول 4: مضامین و مقوله های مرتبط با راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی در آموزه های قرآن کریم

مضامین	مقولات	نشانی (آموزه های قرآن کریم)
ارتقای سواد رسانه­ای	شایعه سازی هیاهو جنگ روانی القای یاس پرهیز از زود باوری	(احزاب،12) (نور،63) ( احزاب،12) (آل عمران 125) (حجرات، 6)
آموزش مناسب	اطاعت از ولی اميد بخشي استدلال و منطق متين تربیت اخلاقی جامعه تفکر و بررسی بیطرفانه	(انفال، 46) ( زمر،53) (انبیا، 22) (جمعه،2) (بقره، 23)
تولید محتوی	زدودن روح ناامیدی استفاده از همه فرصت ها جدال و مناظره نيكو بررسی اخبار انذار و هشدار	( فاطر، 3) (عصر،2) (نحل،125) (حجرات، 6) ( فاطر،23)
تقویت فضائل اخلاقی	اعتماد به خدا پرهیزکاری صبر و بردباری امدادهای غیبی تقویت اعتقادات	(توبه ، 28) (آل عمران 125) (انفال، 46) ( فاطر، 3) (حج،11)
بصیرت افزایی	تشخیص حقّ و باطل توجه به عقوبت کار هوشیاری مسئولیت پذیری پرهیز از غفلت	(یوسف، 108) (احزاب،58) ( نور،12) (نور، 11) ( نور،11)

 

گزاره های صریح با مفاهیم ضمنی مستخرج از تحلیل محتوای کیفی آموزه های قرآن کریم نشان می دهد که راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی شامل ارتقای سواد رسانه ای، آموزش مناسب، تولید محتوی ، تقویت فضائل اخلاقی، بصیرت افزایی بیش از سایر مفاهیم در این گفتمان برجسته بوده اند.

راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم

مسلمانان قرآن را رسانه ای می دانند که پیام خدا را به بشر ابلاغ می کند بنابراین مهمترین اصول ارزشی،دیدگاه ها و مواضع این رسانه الهی را می توان مبنای سیاست گذاری برای رسانه های همگانی قرار داد(محمدی،1393: 123). ایجاد تزلزل و اضطراب، ناامن ساختن جو جامعه، ساختن و انتشار دادن شایعات دروغ و آکنده ساختن جامعه از اتهامات گوناگون نسبت به افراد و شخصیت ها عناصر تشکیل دهنده یک جنگ روانی است(خاتمی، ١٣٧٩: ١٢١). لذا می توان با عنایت به مفاهیم مستخرج از تحلیل محتوای کیفی  به مهمترین راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم می توان اشاره داشت:

ارتقای سواد رسانه ای

عبارت سواد رسانه ای به دانش ،مهارت ها و توانایی های اشاره دارد که برای استفاده از رسانه ها و تفسیر آنها مورد نیاز است(باکینگهام،1399 : 82). امروزه صاحبنظران علوم ارتباطات و رسانه،توانایی و قدرت دسترسی ،تحلیل ،ارزیابی و انتقال اطلاعات و پیام های رسانه ای را که می توان در چارچوب های مختلف چاپی و غیر چاپی عرضه نمود سواد رسانه ای می گویند(کانسیداین،1379 :2)به بیان دیگر سواد رسانه ای عبارت است از قدرت درک نحوه کار رسانه ها و معنی سازی در آنها و چگونگی سازمان دهی استفاده از آنها(شکرخواه،1380: 73). در گذشته سواد رسانه‌ای یک مزیت نسبی و موضوع محدود به یک عده افراد بود. به نظر می رسد فضای رسانه‌ای کشور وارد یک نزاع و تقابل قوی و جنگ شناختی شده است، که با توجه به فراگیری گسترده رسانه‌های اجتماعی و مجازی، سواد رسانه‌ای به یک ضرورت تبدیل شده است. ‌امروز در جامعه بعضا با تروریسم رسانه‌ای مواجه هستیم. با توجه به تنوع گسترده شبکه‌های اجتماعی نیازمند ارتقای سواد رسانه‌ای و مصون‌بخشی مخاطب هستیم.در جنگ شناختی هم مانند جنگ روانی، اگر به سواد رسانه ای مسلح باشیم می توانیم تا حد زیادی از مغلوب شدن نجات پیدا کنیم. اما این سواد رسانه ای باید آحاد جامعه از مردم و مسئولان را در بربگیرد. سواد رسانه برای مسئولان و افراد تاثیرگذار در جامعه، چندین برابر افراد عادی جامعه اهمیت دارد. اگر یک فرد اثرگذار با سواد رسانه ای آشنا نباشد می تواند در جنگ شناختی به مهره ای ارزشمند برای دشمن تبدیل شود. افراد تاثیرگذار با اقدامات و اظهارات غلط و حاشیه برانگیز گل های زیادی را روانه دروازه خودی می کنند.امروز در جامعه بعضا با تروریسم رسانه ای مواجه هستیم. با توجه به تنوع گسترده شبکه های اجتماعی نیازمند ارتقای سواد رسانه ای و مصون بخشی مخاطب هستیم(رجبی ده برزوئی و بیدگلی،1403: 172).

در سواد رسانه‌ای ابتدا باید این مطلب را فرا بگیریم که در مواجهه با هر پیامی چه دیداری چه شنیداری و چه مکتوب پنج سوال کلیدی را باید از خود بپرسیم که این سوالات عبارتند از اینکه از خود بپرسید چه کسی چه می‌گوید برای چه کس یا کسانی با چه تکنیک‌ها و شگردهایی و با چه انگیزه و تاثیری. اینکه ما عناصر و ارزش‌های خبری‌ای داریم که مهمترین آنها در سواد رسانه‌ای چرایی و چگونگی پیام یعنی تجزیه و تحلیل پیام مهم است. ما حتی در قرآن هم متن و فرامتن داریم. فرامتن قرآن همان معنی، آیات و تفاسیر آیات است. در قرآن به مباحث سواد رسانه‌ای به خوبی اشاره شده و می‌توان آیات قرآن را براساس وظیفه مخاطب در مواجه با پیام‌ها دسته‌بندی کرد. آیاتی که به شناسایی منبع پیام تاکید دارد، آیاتی که به مواجهه آگاهانه با پیام اشاره دارد، آیاتی که چگونگی مواجهه با پیام‌های باطل را بیان می‌کند، آیاتی که بر لزوم توجه به پیام و نه صرفاً پیام‌رسان تاکید دارد و آیاتی که به پرهیز از هیجان‌زدگی در مواجهه با پیام اشاره دارد. ما می‌توانیم این تقسیم‌بندی‌ها را گسترش بدهیم. آیه ۱۸ سوره زمر به مواجهه آگاهانه با پیام تاکید می‌کند و آیه ۳۶ سوره اسری که در آن آمده است از هر چیزی که به آن علم ندارید پیروی نکن که در مواجهه آگاهانه با پیام تاکید دارد. در آیه ۷۱ سوره آل عمران هم بر چگونگی برخورد با پیام‌های نادرست اشاره شده است و در این آیه آمده «ای اهل کتاب چرا حق را به باطل مشتبح می‌کنید.

در قرآن کریم در این خصوص می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ.(حجرات، 6). ای مؤمنان، هر گاه فاسقی خبری برای شما آورد تحقیق کنید، مبادا از روی نادانی به قومی رنجی رسانید و سخت از کار خود پشیمان گردید.

آموزش مناسب

به طور کلّی، برای حضور گسترده و مؤثّر در فضای مجازی، سرمایه‌گذاری کلانی باید انجام داد تا به‌مرور از حالت تدافعی خارج شویم و آرایش تهاجمی به خود بگیریم؛ ضمن آنکه باید اقدامات سلبی، مانند منهدم ساختن وبگاه‌های ضدّ اخلاقی، دستگیری و مجازات عوامل آنها را نیز انجام داد. از طرف دیگر، نمی‌توان جوانان را به بهانه مصون ماندن از خطرات آلودگی فضای مجازی، از استفاده صحیح از فضای مجازی محروم نمود؛ بلکه مدارس و خانواده‌ها باید شیوه بهره‌گیری صحیح از اینترنت را به جوانان و نوجوانان بیاموزند و ماهیت آن را شرح دهند. همچنین، جوانان را از تبعات و آثار سوء وبگاه‌های ضدّ اخلاقی و اهداف شوم گردانندگان آن، آگاه ساخت(عمروآبادی و همکاران،1399 : 25) .

در خصوص آموزش مناسب قرآن کریم می فرماید: ادْعُ‌ إِلَى‌ سَبِيلِ‌ رَبِّکَ‌ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَادِلْهُمْ‌ بِالَّتِي‌ هِيَ‌ أَحْسَنُ‌ إِنَ‌ رَبَّکَ‌ هُوَ أَعْلَمُ‌ بِمَنْ‌ ضَلَ‌ عَنْ‌ سَبِيلِهِ‌ وَ هُوَ أَعْلَمُ‌ بِالْمُهْتَدِينَ‌(نحل|، 125). با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! پروردگارت، از هر کسی بهتر می‌داند چه کسی از راه او گمراه شده است؛ و او به هدایت‌یافتگان داناتر است.

تولید محتوای مناسب

تولید، در برگیرنده امر شناخت است که بر مبنای آن متن های رسانه ای به طور آگاهانه ساخته می شوند(باکینگهام، 1399: 108). رسانه ها انواع گوناگونی از اطلاعات و محتوی را انتقال داده و شیوه های را که افراد، زندگی اجتماعی را تفسیر کرده و نسبت به آن واکنش می دهند را با کمک نظم دادن به تجربه ما از زندگی اجتماعی، قالب ریزی می کنند(گیدنز، 1389: 479). در سال های اخیر رشد قابل توجهی داشته است و افراد زیادی علاقمند به فعالیت در این زمینه شده‌اند. اما یکی از مشکلات بسیار مهمی‌که تولیدکنندگان محتوا‌های مذهبی با آن برخورد می‌کنند و متاسفانه باعث ایجاد شک و تردید شبهه در خوانندگان مطالب خودشان می‌شوند توليد محتوا مذهبي بدون داشتن اطلاعات کافی در زمینه‌های مذهبی می‌باشد. اولین چیزی که شما برای تولید محتوا در هر زمینه ای به آن نیاز دارید اطلاعات دقیق و کامل و قابل اعتماد می‌باشد و زمانی که می‌خواهید برای یک موضوع دینی و مذهبی که در هر جامعه ای از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می‌باشد تولید محتوا کنید این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. به نظر می رسد عدم ارائه مناسب محتوا را هم در بخش دینی و هم در بخش غیردینی شاهد هستیم که البته این مشکل در بخش دینی بیشتر مشهود است؛ بنابراین باید برنامه‌ریزی و اقدام جدی در خصوص ارائه محصولات و محتواهای دینی به مخاطبان انجام دهیم و با توجه به شرایط جدیدی که در بحث رسانه‌های مجازی و ظرفیت‌های جدید به وجود آمده است، بایستی به سمت تبدیل این محتواها به محتوای دیجیتال حرکت کنیم و محتوای فاخر را در مرکب فضای مجازی بنشانیم و در اختیار مخاطبان قرار دهیم.

قرآن در باره توجه به تولید محتوای مناسب می فرماید: وَالْعَصْرِ-إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْر(عصر، 2-1) سوگند به عصر، [که] بی تردید انسان در زیان کاری بزرگی است.

تقویت فضائل اخلاقی

مسائل اخلاقی در هر زمان از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده ولی در عصر و زمان ما اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که عوامل و انگیزه‌های فساد در عصر ما از هر زمانی بیشتر است. اکتساب صفات پسندیده اخلاقی و منزه کردن قلب از رذائل اخلاقی از مهم‌ترین مباحث قرآنی و از یک نظر مهم‌ترین هدف بعثت انبیای الهی را تشکیل می‌دهد. اسلام به عنوان دین اخلاق مدار، اهتمام فراوانی به شکوفایی و پرورش فضایل اخلاقی در انسان ها دارد(آیت اللهی و همکاران، 1393: 173). پژوهش محوری سیاست ها ، تصمیمات و اقدامات در حوزه فرهنگ دینی، باید دارای اهداف و چشم اندازه هایی باشد که مورد تایید صاحبان فکر و اندیشه قرار گرفته تا بتوان نسبت به تعمیق و نشر ارزش های این مهم گام های موثری برداشت‌. جامع نگری درسیاست گذاری، برنامه ریزی و اجرای برنامه های فرهنگی، همراه با متناسب بودن این برنامه ها با شرایط و اقتضای سنی مخاطب در موسسات و مراکز دولتی و غیردولتی، می تواند سبب ارتقا سطح عقلانیت و مهارت های فردی و اجتماعی جامعه گردد.

قرآن کریم دستور به استقامت در برابر دشمنان و در مقابل حوادث سخت می دهد و می گوید: استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است. (مکارم شیرازی، ١٣٨٤: 195). همچنین در خصوص تقویت فضائل اخلاقی بیان می فرماید: مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ یَتَّقِ اللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً  (طلاق، 2). مؤمنان به خدا و روز قیامت به آن اندرز داده مى شوند. و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى کند.

بصیرت افزایی

بصیرت در آموزه ها و فرهنگ قرآنی ،حالتی است که به انسان توانایی درک درست حقایق و تحلیل واقعیت ها را می دهد(غرسبان روزبهانی وشیخ حسینی،1401: 301). منظور از بصیرت دینی، نوعی بینش عمیق درباره حق و حقیقت است که در رفتارهای فردی، اجتماعی ، فرهنگی، سیاسی بروز و نمود دارد وموجب می شود انسان در همۀ عرصه ها، به ویژه عرصۀ اجتماعی سیاسی، رفتاری همسو باحق داشته باشد. در رأس مبانی بصیرت،قرآن کریم قرار دارد؛چرا که قرآن،کتاب هدایت،نور،تبیان‌ کلّ شی‌ء و کتاب بصائر است.در سوره مائده،آیه۱۵ درباره قرآن می‌خوانیم: قد جاءکم مّن اللّه نور و کتاب مّبین.هر رسانه بسته به نوعش و نحوه پردازش موضوعاتش و دامنه انتشار و نفوذش بر گروهی از افراد جامعه اثر می گذارد و گروهی را مخاطب خود قرار می دهد(زورق،1392 : 18). منظور از آگاهی و بصیرت دینی، نوعی بینش عمیق درباره حق و حقیقت است که در رفتارهای فردی، اجتماعی ، فرهنگی، سیاسی بروز و نمود دارد وموجب می شود انسان در همۀ عرصه ها، به ویژه عرصۀ اجتماعی سیاسی، رفتاری همسو باحق داشته باشد. در رأس مبانی بصیرت، قرآن کریم قرار دارد ؛چرا که قرآن، کتاب هدایت، نور، تبیان‌ کلّ شی‌ء و کتاب بصائر است. در سوره مائده،آیه۱۵ درباره قرآن می‌خوانیم:«قد جاءکم مّن اللّه نور و کتاب مّبین» اهمیت و جایگاه بصیرت، روشن‌بینی و درک درست از شرایط و فضاها. اگر بخواهیم نهال ایمان در ما پابرجا باشد، باید ریشه‌های عمیق آن در زمینِ دل ما، گسترده شده باشد؛ دراین‌صورت است كه كسی نمی‏تواند با یك سخنرانی، مقاله یا فیلم، آن را سست کند. كسانی هم‌اكنون می‌کوشند تا به هر قیمتی، ایمان را از جوانان این مرز و بوم بگیرند.(مصباح یزدی،1393: 18). علامه طباطبائی در تفسیر شریف المیزان بیان می کند:استخفاف گناه اگر در عرصه اجتماع و به صورت عمومی اتفاق افتد و قبح گناه در جامعه از بین برود،آثار زیانباری را بر جای خواهد گذاشت تا جائیکه در انجام گناه حق برای افراد ثابت می شود و در این حالت،دیگر اصلا شناخت ناهماهنگ برای ایشان پیش نمی آید،چرا که انجام گناه را حق قانونی و طبیعی خود می داند(طباطبائی،1417 :10/341).

معمولاً شایعه را دشمن سفارش و منافقین تولید می کنند و افراد ساده لوح آن را می پذیرند(عبداللهی عابد و وجدی، ١٣٩٤: ١١٧).چنان است که قرآن کریم یکی از ویژگی‌های پیامبر اکرم(ص) و پیروانش را داشتن بینش صحیح در رفتارها و کردارها می‌داند:(قُلْ هذِهِ سَبیلی أَدْعُوا إِلَی الله عَلی‏ بَصیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتّبَعَنی)؛ «بگو این راه من است. من و پیروانم با بصیرت کامل، همه مردم را به سوی خدا دعوت می‌کنیم».(یوسف،108).

نتیجه

دنیای امروز، دنیای تلویزیون، ماهواره، کامپیوتر، اینترنت و تلفن همراه است؛ این تکنولوژی های جدید چنان با سرعت وارد زندگی بشر شده و راه نفوذ خود را ادامه می دهد که نمی‌توان از کنار آنها با بی‌تفاوتی گذشت؛ بلکه باید با آنها با روش صحیح برخورد نمود تا بیشترین سود و استفاده حاصل آید؛ همچنان‌که پیامدهای مثبت تکنولوژی‌های نو در کیفیت زندگی انسان، قابل انکار نیست. به نظر می رسد آنچه که همیشه مورد هجمه وآسیب بوده است فرهنگ و متن اصلی دین و باورهای الهی است که در فضای مجازی نیز دستخوش آشیب و تبلیغات ضد دین شده است. عرفان های نو ظهور، پدیدهی داعشیسم و بسیاری از شبکه ها و گروه های شبه دین با تغییرظاهر و پوسته دین آن را به صورتی دیگر به جهانیان خصوصا جوانان نشان داده اند و در این میان هجمه و آسیبی که به دین اسلام وارد می کنند بسیار قابل توجه است. فضای مجازی باید بتواند با راه اندازی شبکه ها، گروه ها و لینک های صحیح ترویج فرهنگ اسلام و ارایه صحیح از تفاسیر و منابع قرآنی چهره واقعی دین را نشان دهد وهمزمان با تبلیغات ضد دینی مبارزه کند. در صورت عدم مدیریت صحیح نیز ممکن است تأثیرات مضرّ آن بر زندگی کودکان و نوجوانان غیرقابل جبران باشد. در دنیای امروز رسانه و فضای مجازی تأثیر به‌سزایی در زندگی انسان‌ها دارند و روز به‌ روز با توسعه علم و فناوری اطلاعات، بر اثرگذاری آن افزوده می‌شود.رسانه و فضای مجازی مانند دو روی یک سکه است، این انتخاب ماست که از روی مثبت یا از روی منفی آن استفاده کنیم. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که راهکارهای مقابله با تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه های قرآن کریم عبارتند از ارتقای سواد رسانه ای، آموزش مناسب، تولید محتوی ، تقویت فضائل اخلاقی، بصیرت افزایی که به روش تحلیل محتوای کیفی استخراج گردید. پیشنهاد می گردد ارتباط عمیق و گسترده با مردم و جوانان و هدایت و حمایت فکری و فرهنگی آحاد جامعه، تکلیفی ساقط نشدنی برای دانشگاهیان وحوزه های علمیه‌ است و ضروری است تا همه استادان و‌ طلاب حوزه با آمادگی کامل، به تناسب ظرفیت، مهارت و دانش خود سهم و برنامه‌ی مشخصی را برای ارتباط گیری و تبیین در فضای پیرامونی خود تعریف کنند.از سوی دیگر ارتقای ابزارهای سواد رسانه‌ای و نحوه استفاده از شبکه‌های اجتماعی از طریق آموزش به مردم برای حفاظت از مردم در این خصوص تبیین گردد.

منابع 

علاوه بر قرآن کریم،

1. آیت اللهی، زهرا؛ بانکی پور فرد، امیرحسین؛ حسینی، شیما سادات؛ حکمت نیا، محمود؛سیاح، مونس؛ محمودی، محمد جواد؛ نامجو، بتول (1393)، دانش خانواده و جمعیت، تهران: نشر معارف

2. باکینگهام، دیوید (1399)، آموزش رسانه، یادگیری، سواد رسانه ای و فرهنگ معاصر، ترجمه حسین سرافراز،تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).

3. ترابی، علی اکبر (1381)، جامعه شناسی تبلیغات، تهران: نشر فروزش.

4. خاتمی، سیداحمد (١٣٧٩)، سیمای نفاق در قرآن، قم: شفق.

5. دارابی، علی (1391)، درآمدی بر جامعه شناسی ارتباطات، فرهنگ و رسانه، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

6. دانایی فرد،حسن؛ امامی، سیدم جتبی (1386)، «استراتژی های پژوهش کیفی: تاملی بر نظریه پردازی داده بنیاد»، دوفصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، شماره 2،صص 272-247.

7. رحمان زاده، سیدعلی (1389)، «کارکرد شبکه های مجازی در عصر جهانی شدن»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره یک، شماره یک: 18-1.

8. رجبی ده برزوئی، اصغر؛ بیدگلی، محمد (1403)، مهمترین فرصت ها و چالش های پیش روی انقلاب اسلامی ایران، تهران: انتشارات مهر وطن.

9. رهبر، فرهاد؛ سیف­الله مراد؛ فرج الله زاده، محمد (1399)، «تبیین گفتمان اندیشه ها،آراء، نظرات و رهنمودهای حضرت امام خامنه ای مدظله در ز­مینه مقابله با تحریم های اقتصادی»، فصلنامه علمی مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی، سال دهم، شماره 40، صص 354-319 .

10. زورق، محمد حسن (1392)، ارتباطات و آگاهی، تهران: نشر سروش.

11. شکرخواه، یونس (1380)، «نیاز مخاطبان به سواد رسانه­ای»، فصلنامه پژوهش­های ارتباطی، سال هشتم، شماره26، صص83-73.

12. طباطبائی، سیدمحمد حسین (1417)، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، تهران: نشر امیرکبیر.

13. عبداللهی عابد، صمد؛ وجدی، فاطمه (١٣٩٤)، بررسی جنگ نرم در آیات قرآن»، فصلنامه علمی، پژوهشی مطالعات تفسیری، شماره ١٥، صص ١٤٠-١١٧ .

14. عمروآبادی، مهدی؛ عبداللهی، محمداسماعیل؛محمد کرمی نیا (1399)، «روش شناسی تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی و راهکارهای مقابله با آن»، فصلنامه ره‌آورد نور، صص 30-1 .

15. غرسبان روزبهانی، مرتضی و شیخ حسینی، مختار (1401)، «مبانی و شاخصه‌های سیاسی انتظار راهبردی در مکتب شهید سلیمانی»، فصلنامه مهدویت، شماره 61، صص322- 276.

16. کانسیداین، دیوید (1379)، درآمدی بر سواد رسانه، ترجمه ناصر بلیغ، تهران: اداره کل تحقیق و توسعه صدا.

17. کهوند، محمد (1395)، شبکه عنکبوتی، قم: انتشارات ذکری.

18. گیدنز، آنتونی (1389)، جامعه شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.

19. محمدی، فرشته (1393)، «ویژگی­های رسانه تاثیر گذار منطبق بر آموزه­های دینی»، فصلنامه مطالعات رسانه و امت، سال اول، صص147-122.

20. مصباح یزدی، محمد تقی(1393)، زلال نگاه، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

21. مکارم شیرازی، ناصر (١٣٨٤)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.

22. منتظرقائم، مهدی (1384)، اینترنت، سرمایه اجتماعی و گروه های خاموش»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره یک، شماره 4: 245-223.

---

[1] . استادیار گروه حقوق، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول): [e-mail]

[2] . استادیار و عضو هیات علمی، دانشکده الهیات، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران: [e-mail]

[3] . عضو هیات علمی، گروه فقه و مبانی حقوق، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران: [e-mail]

[4] . MAXQDA

[5] . Strauss and Corbin