بررسی تحلیلی عوامل معرفتی و غیر معرفتی مؤثر بردین‌گریزی و راهکارهای مقابله با آن با تأکید بر آراء استاد مطهری

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

طیبه ابراهیمی ¹ , نجمه سادات الحسینی ^{2 *} , اعلا تورانی ³

1 -
2 - گروه معارف، پردیس نسیبه، دانشگاه فرهنگیان تهران
3 - عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا

تاریخ دریافت : 1403/11/09 تاریخ پذیرش : 1403/12/22 تاریخ انتشار : 1404/02/24

کلید واژه: معرفت شناسی, عوامل معرفتی و غیرمعرفتی گریز از دین, باور دینی, مادی‌گرایی.,

چکیده مقاله :

شناخت عوامل مؤثر بر باور دینی از جنبه‌های مختلف معرفتی و غیرمعرفتی، نقش مهمی در تبیین دلایل گرایش یا گریز از دین دارد. در این پژوهش، با تکیه بر آرای استاد مرتضی مطهری، ابعاد مختلف این عوامل بررسی شده است. عوامل معرفتی شامل توانایی دین در ارائه پاسخ‌های عقلانی به مسائل اساسی، رفع نیازهای فکری و انسجام مفاهیم دینی است. در مقابل، برخی موانع غیرمعرفتی مانند سخت‌گیری‌های افراطی در مسائل دینی، محیط اجتماعی نامساعد، عملکرد نادرست مبلغان دینی و عدم تطبیق شیوه‌های تربیتی با مقتضیات زمان، می‌توانند موجب کاهش گرایش به دین شوند. پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است، با بررسی آثار شهید مطهری نشان می‌دهد که در کنار مبانی عقلی و معرفتی، توجه به عوامل غیرمعرفتی نیز برای حفظ و تقویت باور دینی ضروری است. استاد مطهری بر اهمیت تربیت مبتنی بر تقوا، ترویج آزاداندیشی، احترام به عقل و تقویت روح حقیقت‌جویی تأکید کرده و این موارد را به‌عنوان راهکارهایی برای مقابله با دین‌گریزی مطرح کرده است. این مطالعه بر ضرورت رویکردی جامع در بررسی دین‌داری و دین‌گریزی تأکید داشته و تأثیر تعامل این دو دسته از عوامل را بر شکل‌گیری باور دینی مورد توجه قرار داده است.

چکیده انگلیسی:

Understanding the factors influencing religious belief from both epistemic and non-epistemic perspectives plays a crucial role in explaining religious inclination or alienation. This study, drawing on the views of Morteza Motahhari, examines various dimensions of these factors. Epistemic factors include religion’s capacity to provide rational answers to fundamental human questions, fulfill intellectual needs, and maintain conceptual coherence. Conversely, certain non-epistemic barriers—such as excessive religious rigidity, unfavorable social and moral environments, ineffective religious advocacy, and the failure to adapt educational approaches to contemporary needs—can lead to a decline in religious inclination. Employing a descriptive-analytical method, this research explores Motahhari’s works and demonstrates that, alongside rational and epistemic foundations, attention to non-epistemic factors is essential for preserving and strengthening religious belief. Motahhari emphasizes the importance of piety-based education, fostering free thinking, respecting reason, and cultivating a sense of truth-seeking as key strategies for addressing religious alienation. This study underscores the necessity of a comprehensive approach to analyzing religiosity and religious alienation, highlighting the interplay between epistemic and non-epistemic factors in shaping religious belief.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم
نهج البلاغه
آیزنبرگ، نانسی (۱۳۸۴)، رفتارهای اجتماعی کودکان، ترجمه بهار ملکی، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ دوم.
بریه، امیل (۱۳۷۷)، تاریخ فلسفه قرون وسطی و دوره تجدد، ترجمه و تلخیص یحیی مهدوی، تهران: انتشارات خوارزمی. چاپ نخست.
بوکای، موریس (۱۳۵۷) عهدین قرآن و علم، ترجمه حسن حبیبی، تهران:انتشارات حسینیه ارشاد.
پورسینا، زهرا (۱۳۸۱)،تاثیر گناه بر معرفت، مجله نامه مفید، شماره ۳۰.
ژیلسون، اتین (۱۳۷۳) نقد تفکر فلسفی غرب، ترجمه احمدی، احمد، تهران، انتشارات حکمت، چاپ چهارم.
جلالی، رضا، محمد ترابی( ۱۳۹۵) معرفت شناسی باور دینی از دیدگاه استاد مطهری و تاثیر آن بر نسبت دین و سیاست، فصلنامه سیاست متعالیه، دوره 4، شماره .15
ساجدى،ابوالفضل(۱۳۸۴)، دین گریزى چرا؟ دین گرایى چه‌سان؟ قم: مؤسسه آموزشى وپژوهش امام خمینى(ره).
شاکرین، حمیدرضا (۱۳۸۵) پرسش‌ها و پاسخ‌هاى دانشجویی، قم، انتشارات معارف .
شه گلی، احمد و کردی اردکانی، احسان ( ۱۴۰۰)، نقش عوامل غیر معرفتی موثر در شکل گیری معرفت براساس دیدگاه ابن خلدون، فصلنامه ذهن، شماره ۸۵.
عباسی، محمد(۱۳۸۶)، عوامل دین گریزی و گرایش جوانان به فرهنگ غرب، فصلنامه معرفت، شماره ۱۱۶.
فلاماریون، کامیل (۱۳۰۶)، خدا در طبیعت، ترجمه خسرو وارسته، تهران: انتشارات تمدن.
مطهري، مرتضي، (b۱۳۷۵)، مجموعه‌ (اصول فلسفه و روش رئالیسم)، ج‌ 6، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی، (۱۳۷۹)، اسلام و مقتضیات زمان، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي، ( a۱۳۷۵)، مجموعه‌ آثار( جهان بینی الهی و مادی)، ج ۱۲، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي، (۱۳۹۹)، عدل الهی ، تهران: انتشارات صدرا، چاپ پنجاه و چهارم.
مطهري، مرتضي، (۱۳۷۱)، مساله شناخت، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي، (۱۳۷۸) حماسه حسینی ، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي، (a۱۳۶۵)، شرح‌ مبسوط منظومه ، ج‌ ۲، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي، (a۱۳۶۸)، آشنایی با قرآن، جلد1، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي، (b۱۳۶۸)، بیست گفتار، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي، (c۱۳۶۸)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي، (c۱۳۷۵)، مجموعه آثار (علل گرایش به مادی‌گری)، تهران: انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي،( b۱۳۶۵)، سیری در نهج البلاغه، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی،(۱۳۹۴)،(ویژه نامه)، بحث گريز از ايمان (تفسير سوره والعصر)، انتشارات باقرالعلوم.
خامنه ای ، علی، اولین جلسه از مجموعه‌ی سخنرانی‌های آیت‌الله خامنه‌ای پیرامون طرح کلی اندیشه‌ی اسلامی در قرآن، ۱۳۵۳ URL: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=30006