تفاوت الگوی انسان‌شناسی اسلامی با اومانیستی از منظر استاد مطهری در ادراکات اعتباری

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

علی اصغر ترکاشوند ¹ , عباس گوهری ^{2 *} , محسن غرویان ³

1 - پژوهشگر سازمان صدا و سیما
2 - هیئت علمی دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه آزاد تهران مرکزی
3 - عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیه

تاریخ دریافت : 1403/09/08 تاریخ پذیرش : 1403/12/22 تاریخ انتشار : 1404/02/24

کلید واژه: معرفت‌شناسی, ادراکات‌اعتباری, پوزیتویسم, انسان‌شناسی اسلامی, اومانیسم,

چکیده مقاله :

نظریه «اعتباریات»، یک ابداع نظری و ابتکاری معرفت‌شناسانه است که با رویکرد معرفت‌شناختی تدوین شده‌است. در مجموع اعتباریات، قلمروی روشن از مناسبات و روابط اجتماعی بین انسان‌ها، نیازهای آدمی، اغراض و اهداف او در جهت حرکت استکمالی و چارچوبی قوی از نظریه‌پردازی در علوم‌انسانی، اخلاق و ... عرضه می‌کند. اساس طرح اعتباریات، مبتنی بر نظریه «انسان‌شناسی» علامه‌طباطیایی توسط استاد مطهری امتداد یافته است. این نظریه به‌دنبال شناخت روشن از انسان، پرسش‌ها و نیازها و نیز اهداف و غایات او از دیدگاه اسلامی است از این منظر قرائت استاد مطهری از ادراکات اعتباری انسان‌شناسی اسلامی را در بستر شکل‌گیری بنیان‌های حقوق و اخلاق جمعی، زندگی اجتماعی و نظامات جمعی را متفاوت از اندیشه‌های سکولاریستی شرح می‌‌دهد. اين پژوهش با استفاده از روش تحلیل فلسفی تطبیقی به دنبال پاسخ به این پرسش است که قرائت استادمطهری از ادراکات اعتباری در زمینه انسان‌شناسی اسلامی چه ویژگی‌‌هایی دارد که می‌تواند موجب تفاوت الگوی انسان‌شناسی اسلامی از از الگوی اومانیستی قرار باشد؟ در نوشتار حاضر در صددیم تا به تبیین تفاوت مدل انسان‌شناسی اسلامی از روش اومانیستی از منظر ادراکات اعتباری استاد مطهری بپردازیم، دستآوردی که نتیجه آن می‌تواند در باز تدوین علوم انسانی اسلامی در تقابل با علوم انسانی اومانیستی مؤثر و کارآمد باشد.

چکیده انگلیسی:

The theory of "credit perceptions" is a theoretical initiative developed with an epistemological approach. In sum, credits provide a clear realm of relationships and social relations between human beings, human needs, goals and objectives in the direction of perfect movement in humanities, ethics, etc. The basis of the theory is based on the "anthropological" framework of Allameh Tabataba'i, which was expanded by Professor Motahari. This theory seeks a clear understanding of humanity, its questions, needs, goals and ultimate goals from the perspective of Islam. From this point of view, Professor Motahari's interpretation of credit perceptions in Islamic anthropology provides a distinct explanation of the formation of rights, ethics, social life and collective systems and separates it from secular ideologies. This research, using the method of comparative philosophical analysis, aims to answer the question, what are the characteristics of Professor Motahari's interpretation of credit perceptions in Islamic anthropology that distinguish the model of Islamic anthropology from the model of humanistic anthropology? The present article seeks to explain the differences between the Islamic anthropological model and humanistic anthropology through the lens of Professor Motahari's theory of credit perceptions. The findings of this research can have an effective contribution to the reform of Islamic humanities as an alternative to humanistic humanities.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع قرآن کریم.
احمدی پوهنمل، جاوید(1389)، روش تحقیق کتابخانه ای و اجتماعی، کابل: رسالت.
ادوارد مور، جورج(1388)، مبانی اخلاقی، ترجمه توکلی و علی عسکری یزدی، تهران: سمت. .
افتخاری، مهدی(دفاع 1391)، جایگاه عقل و احساس در آرای اخلاقی علامه طباطبایی، پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات ومعارف اسلامی. .
ايمان، محمدتقي(1388)، مباني پارادايمي روش‌هاي تحقيق كمي و كيفي در علوم انساني، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. .
آرون، ريمون(1356)، مراحل اساسي انديشه در جامعه شناسي، ترجمه باقر پرهام، تهران: شركت سهامي كتاب‌هاي جيبي. .
برنگیه، ژان کلود، گفتوگوهاى آزاد با ژان پیاژه، ترجمه دکتر محمدمنصور و دکتر پریرخ دادستان، 1375، چاپ دوم، تهران: مؤسسه پژوهشى ابن سینا. .
ترکاشوند، علی اصغر(1398)، نقد استاد مطهری بر نسبیت گرایی در اخلاق از منظر ادراکات اعتباری، تهران: دوفصلنامه پژوهش‌های معرفت شناختی، پاییز و زمستان. .
جعفری ولنی، علی اصغر(1394)، استاد مطهری و ادراکات اعتباری علامه طباطبایی، اندیشه علامه طباطبایی، دوره2 ش1. .
جلالی، حسین(1399)، درآمدى بر بحث «بینش»، «گرایش»، «کنش» و آثار متقابل آن ها، مجله معرفت 1380 شماره 50. .
جوادی، محسن(1383)، توجیه جاودانگی اصول اخلاقی بر مبنای نظریه اعتباریات از دیدگاه شهید مطهری، فصلنامه قبسات، شماره ۳۰ و ۳۱٫..
جهانگيري، محسن(1369)، شرح احوال و آثار فرانسيس بيكن، تهران: علمي و فرهنگي. .
خسروشاهی هادی(1388)، بررسی های اسلامی، جلد 1، به کوشش هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب. .
همو،(1387)، مجموعه رسایل، به کوشش هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب. .
همو،(1388)، انسان از آغاز تا انجام، مترجم صادق لاریجانی، به کوشش هادی خسروشاهی، قم:بوستان کتاب. .
دورانت، ويل(1376)، لذات فلسفه، تهران: علمي و فرهنگي. .
راسل، برتراند(1373)، تاريخ فلسفة غرب، ترجمة نجف دريابندري، کتاب پرواز، تهران. .
سروش، عبدالکریم(1358)، دانش و ارزش، تهران: یاران. .
همو،(1360)، یادنامه شهید مطهری، جلد۱، زیر نظر عبدالکریم سروش، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. .
همو،(1360)، یادنامه شهید مطهری، جلد2، زیر نظر عبدالکریم سروش، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. .
همو،(1388)، تفرج صنع(گفتارهایی در اخلاق و صنعت و علم انسانی)، تهران: سروش. .
همو،(1361)، علم چيست فلسفه چيست، تهران: پيام آزادي. .
صانع‌پور، مریم(1378)، نقدی بر معرفت‌شناسی اومانیستی، تهران: موسسه فرهنگ و‌اندیشه معاصر. .
طباطبایی(علامه) سید محمدحسین(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد1، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد2، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد3، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد6، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد7، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد8، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد14، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد15، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد18، تهران: دارالکتب الاسلامیه. .
همو،(1388)، بررسی های اسلامی، جلد2، به کوشش هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب. .
همو،(1390)، طریق عرفان، تهران: آیین اشراق. .
همو،(بی تا)، رساله الانسان فی الدنیا، لبنان –بیروت: مؤسسة النعمان. همو،(1391)، مقاله ولایت و زعامت(بحثی در باره مرجعیت)، نویسنده: مهدی عبداللهی تهران: فصلنامه پیام همو،(1396)، شیعه در اسلام، قم: بوستان کتاب. همو،(بی تا)، حاشیه الکفایه، قم: بنیاد علمی وفکری علامه طباطبایی. .
همو،(1397)، اصول فلسفه رئاليسم، قم: مركز بررسيهاي اسلامي. .
عالم، عبدالرحمن(1383)، تاريخ فلسفه سياسي غرب، تهران: مركز چاپ و انتشارات وزارت خارجه. .
غفوری نژاد، محمد(1391)، نظریه خداشناسی و دین فطری از دیدگاه علامه طباطبایی، آینه معرفت، زمستان. .
همو،(1389)، تطور تاریخی نظریه فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی، پایان‌نامه دوره دکتری فلسفه و حکمت اسلامی، به راهنمایی احمد بهشتی و احد فرامرز قراملکی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران. .
فارابی، محمد(1383)، ارزش عدالت تأملی در نظریه عدالت علامه طباطبایی و نقد استاد مطهری(استاد) بر آن، بخش دوم، مجله حکومت اسلامی، بهار، شماره 3. .
قنبری، آیت(1383)، نقدی بر لیبرالیسم و اومانیسم، قم: فراز‌اندیشه. .
کاپلسون، فردريک(1368)، تاريخ فلسفه، ترجمة سيدجلال الدين مجتبوي، علمي و فرهنگي، تهران. .
همو،(1375)، تاريخ فلسفه غرب، ج 5، ترجمه بهاءالدين خرمشاهي، تهران: سروش. .
كانت، ايمانوئل(1362)، تمهيدات، ترجمه غلامعلي حداد عادل، تهران: مركز نشر دانشگاهي. .
گلمن، دانیل(1379)، هوش عاطفى و نقش حیاتى آن، ترجمه حمیدرضا بلوچ، تهران: جیحون. .
لاک، جان(1339)، تحقیق در فهم بشر، ترجمه صادق رضازاده، تهران: دانشگاه تهران. .
مصباح يزدى، محمدتقى(1391)، فلسفه اخلاق، تحقيق و نگارش: احمدحسين شريفي، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى(قدس سره). .
مصلح، علی‌اصغر(1392)، ادراکات اعتباری علاّمه طباطبائی و فلسفة فرهنگ، تهران: روزگار نو. .
مطهری، مرتضی،(1360)، یادنامه شهید مطهری، جلد2، تهران، زیر نظر عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. .
همو،(1360)، یادنامه شهید مطهری، جلد1، تهران، زیر نظر عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. .
همو،(1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد5، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1362)، آشنایی با علوم اسلامی، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1367)، شرح مبسوط منظومه، جلد 3، تهران: صدرا. .
همو،(1367)، فلسفه اخلاق، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1368)، اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1370)، اسلام و مقتضیات زمان، جلد1، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1370)، اسلام و مقتضیات زمان، جلد2، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1372)، ختم نبوت، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1378)، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1377)، یاداشتهای استاد مطهری، جلد6، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1377)، یاداشتهای استاد مطهری، جلد9، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1380)، تعلیم وتربیت در اسلام، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1388)، مسأله شناخت از دیدگاه قرآن، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد1، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد2، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد3، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد4، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد5، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد6، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد13، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد16، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد21، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد22، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد23، تهران: انتشارات صدرا. .
همو،(1395)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد9، تهران: انتشارات صدرا. .
میرشکاری، جواد با مشارکت گروه واژه‌گزینی(1388) ویراستار. دفتر سیزدهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان(ذیل سرواژه بینش)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. .
نصری، عبدالله(1382)، حاصل عمر، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. .
نقيب زاده جلالي(1391)، مير عبدالحسين، فلسفه كانت بيداري از خواب دگماتيسم بر زمينه سير فلسفه دوران نو، تهران: آگه. وارنوك، مري(1380)، فلسفه اخلاق در قرن بيستم، ترجمه ابوالقاسم فنايي، قم: بوستان كتاب. .
منابع انگلیسی Edwards, Paul, The Encyclopedia of Philosophy,New York Macmillan, 1972. .
Hume, David, An Enquiry concerning Human Understanding & other writings, Cambridge: Cambridge University press, 2007. .
Hanson, Norwood Russell, Pattern of Discovery, Cambridge: Cambridge University press, 1958. .
Comte, August, The Positive Philosophy, trans: Martineau, Harriet, London: Trubner, 1983. .
Burtt, Edwin. A, The Metaphysical Foundation of Modern Sciences, London: Routlege & Kegan Paul, 1951. .
Durkhiem, Emile, The Rule of Sociological Method, trans:W.D Hails, edited by Steven Lukes, New York: free press, 1982. .
Spenser, Herbert, First Principles, London: C.A.Watts and Co, 1946. .
Woodworth, Robert. S, Contemporary Schools of Psychology, London: Asian Publishing House, 1961. .