بررسی رویکرد تاریخ‌مندانه به معرفت دینی با تأکید بر نگاه تاریخی به قرآن
محورهای موضوعی : پژوهشهای معرفت شناختی
راضیه موحدی نیا
1
(دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث)
حسام الدین ربانی
2
(استادیار دانشگاه قرآن و حدیث؛ پردیس تهران)
کلید واژه: قرآن, معرفت دینی, تاریخی‌نگری,
چکیده مقاله :
تاریخی‌نگری یکی از روشهای فیلسوفان غربی در بررسی متون دینی است که طی دهه‌های اخیر در میان روشنفکران مسلمان نیز رواج یافته است. در این نگرش، معرفت دینی تاریخ‌مند تلقی شده و به هیچ وجه قابل تسری به زمان‌های دیگر نیست؛ به تعبیر دیگر میان دوره‌های معرفتی نوعی گسست وجود دارد. بر همین اساس قرآن که متن اصلی مسلمانان محسوب می‌شود نیز همواره در معرض تفاسیر و برداشت‌های مختلف قرار گرفته است اما هیچ‌کدام از این خوانش‌ها مطلق نیست بلکه هر فهمی از این متن تاریخ‌مند بوده و تحت تأثیر زمینه‌های متن در دوره‌های زمانی متفاوتی شکل گرفته است. طرف‌داران این نگرش در دنیای اسلام، تأکید می‌کنند که قرآن یک محصول فرهنگی و مختص عصر نزول است و نمی‌تواند در زمان‌های بعدی نیز یک متن مرجع قرار گیرد؛ بر این اساس، باید رویکرد جزم‌اندیشانه نسبت به هر نوع معرفت دینی متخذ از قرآن را کنار نهاد و به قةرآن به‌عنوان یک پدیده تاریخی نگریست. بررسی ادعاهای طرف‌داران این نگرش نشان می‌دهد که برخی مبانی تاریخی‌نگری مخدوش و قابل نقد است و گرچه این رویکرد در برخی تعالیم دینی و به‌ویژه فقهی قابل پیگیری است، چراکه در تاریخ اندیشه اسلامی و روشهای فهم در متون دینی چنین سابقه‌ای وجود دارد، اما نمی‌توان آن را به همه آموزه‌های دینی تسری داد و با عینک تاریخی به همه تعالیم دینی نگریست.
The Historicism in Western Philosophy is considered as a research method in religious texts which has been expanded among the Muslim Intellectuals recently. Accordingly, religious episteme is a historical phenomenon and has not been transmitted to the other periods and on other words, there is a gap between the epistemic periods. Hence the QURAN is the central text of Muslims which is interpreted in different manner, while none of them are not absolute one. In fact, all interpretations of Quran are historical and have been affected by the contexts. Its proponents argued that the Quran is cultural and contextual text, so dogmatic approaches on religious episteme that has been received through Quran, should be abandoned. It must be taken into consideration as a historical phenomenon. Assessment of their claims shows that certain principles of historicism is ambiguous and capable to be criticized; Although This approach rooted in the history of Islamic thought and methods of the text understanding but it will not be able to be applied to all religious teachings and evaluated by historical method
قرآن کریم.
ابوزید، نصر حامد (1380) «متن بودن قرآن»، ترجمه روح‌الله فرج‌زاده، ماهنامه آفتاب، ش30.
همو. (1383) نقد گفتمان دینی، ترجمه حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهر کلام، تهران: یادآوران.
همو. (1388) «دین و صلح»، ترجمه روح‌الله فرج‌زاده، قابل دسترسی www.nasr-hamed-abuzayd.blogfa.com.
ارکون، محمد (1392) تاریخمندی اندیشه اسلامی، ترجمه رحیم حمداوی، تهران: انتشارات معاصر.
برسلر، چارلز (1393) درآمدی بر نظریهها و روشهای نقد ادبی، ترجمه مصطفی عابدین‌فرد، تهران: نیلوفر.
تیلیش، پل (1376) الهیات فرهنگ، ترجمه مراد فرهادپور و فضل‌الله پاکزاد، تهران: طرح نو.
جابری، محمد عابد (1387) ما و میراث فلسفیمان، ترجمه سید محمد آل‌مهدی، تهران: نشر ثالث.
جوادی آملی، عبدالله (1390) شریعت در آینه معرفت، قم: اسرا.
حقیقت، سید صادق (1394) روش‌شناسی علوم سیاسی، قم: دانشگاه مفید.
حکیمی،محمدرضا (1393) الحیاة، ج2، قم: دلیل ما.
خاتمی، محمود (1391) مدخل فلسفه غربی معاصر، به‌اهتمام مریم سادات، تهران: نشر علم.
رشاد، علی‌اکبر (1389) منطق فهم دین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
سروش، عبدالکریم (1370/ دی) «روشنفکری و دینداری»، آینه اندیشه، ش9و8.
همو. (1378) بسط تجربه نبوی، تهران: صراط.
همو. (1386/ تیر) «پیامبر عشق»، فصلنامه مدرسه، ش6.
صفوی، سید حسن (1358) ذوالقرنین کیست، تهران: محمدی.
صدرالمتألهین (ملاصدرا) (1419ق) مفاتیح الغیب، ج1، بیروت: الارشاد للطباع و النشر.
عرب صالحی، محمد (1389) گادامر و تاریخمندی فهم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
همو. (1391) تاریخ‌نگری و دین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کیوپیت، دان (1376) دریای ایمان، ترجمه حسن کامشاد، تهران: طرح نو.
گنون، رنه (1387) بحران دنیای متجدد، ترجمه حسن عزیزی، تهران: حکمت.
مجتهد شبستری، محمد (1386/ تیر) «قرائت نبوی از جهان»، فصلنامه مدرسه، ش6.
نصری، علی (1393) «نقد نظریه‌های آقای سروش در زمینه تاریخمندی قرآن»، مجموعه مقالات جریان‌شناسی و نقد اعتزال نو، ج2، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
واعظی، احمد (1389) «نقد تقریر نصر حامد ابوزید از تاریخمندی قرآن»، قرآن شناخت، ش6، 65ـ41.
هیدگر، مارتین (1386) وجود و زمان، ترجمه محمد نوالی، تبریز: دانشگاه تبریز.
Crai, Edward (1998) Routledge Encyclopedia of Philosophy, London and New York: Routledge, vol.4.
Gadamer, Hans-Georg (2004) Truth and Method, 2nd edition, translated by Joel Weinsheimer and Donald G. Marshal, New York: Continuum.
Heidegger, Martin (1962) Being and Time, translated by John Macquarrie and Edward Robinson, San Francisco: Harper and Row.
Iggers, Georg G. (2003) “Historicism”, Dictionary of the History of Ideas, Vol.2, 1, maintained by the Electronic Text at the University of Virginia Library; Available at: etext.Lib.virginia.edu,cgi-local, DHT,dhi-cgipid-dv2-52, 2005.
Page, Carl (1995) Philosophical Historicism and the Betrayal of First Philosophy, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.
_||_