محمد ارکون و کاربست پساساختارگرایی در نقد عقل اسلامی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

حامد علی اکبرزاده ¹ , مصطفی سلطانی ²

1 - دانشجوی دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم
2 - استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب قم

تاریخ دریافت : 1394/01/31 تاریخ پذیرش : 1394/03/02 تاریخ انتشار : 1394/07/01

کلید واژه: پساساختارگرایی, واسازی, ارکون, نقد عقل اسلامی, تبارشناسی,

چکیده مقاله :

محمد ارکون یکی از مهم‌ترین روشنفکران جهان اسلام در سال‌های اخیر است که تلاش می‌کند در پروژه‌ای با عنوان نقد عقل اسلامی، خوانشی نوین از میراث فکری اسلامی و نحوه شکل‌گیری و رشد آن ارائه دهد و با تبیین نقاط چالش‌برانگیز عقل اسلامی، به نقد قرائت‌های سنتی، سلفی و شرق‌شناسانه از اسلام بپردازد. او روشی تلفیقی را در این عرصه پی می‌گیرد اما روش پساساختارگرایی در نقد وی نمود بیشتری دارد. ارکون در پساساختارگرایی تحت تأثیر فیلسوفان پست‌مدرن فرانسوی، همچون میشل فوکو و ژاک دریدا است و به‌خوبی توانسته همان رهیافت‌ها را در اندیشه اسلامی دنبال کند. او در سایه این روش از تبارشناسی و واسازی عقل اسلامی سخن می‌گوید و تلاش می‌کند به‌زعم خویش، نگرش‌های اسطوره‌ای، راست‌کیشی، جزم‌اندیشی، فهم‌های انحصاری رجال دین و انگاره‌های خیالین را کنار نهاده و به نااندیشیده‌هایی بپردازد که تاکنون از دید اندیشمندان اسلامی پنهان بوده است. در این مقاله نحوه کاربست روش پساساختارگرایی توسط ارکون در نقد عقل اسلامی واکاوی و تحلیل می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Mohammed Arkoun is one of foremost scholars in the Muslim World. His efforts to liberate Islamic history from dogmatic constructs have led him to a radical interpretation of traditional history. He is looking for a new approach to Islamic thought .Critique of Islamic Reason is Arkoun project He criticizes the Salafiism (fundamentalism), Orientalist and philological approaches. He has applied post-structuralist method and has been influenced by the modern French philosophers such as Jacques Derrida and Michel Foucault. Arkoun has opposed dogmatism and Mythical – orthodoxy attitude in Islam by using archaeology and deconstruction. At this paper, we have explained and analyzed that how Arkoun has applied post structuralism in critique of Islamic intellect. 

منابع و مأخذ:

ارکون، محمد (1379) نقد عقل اسلامی، ترجمه محمدمهدی خلجی، تهران: نشر ایده.

همو. (1387) تاریخ‌مندی اندیشه اسلامی، ترجمه رحیم حمداوی، تهران: نگاه معاصر.

همو. (1388) اعاده اعتبار به اندیشه دینی، ترجمه محمد جواهرکلام، تهران: نگاه معاصر.

همو. (1394) دانش اسلامی، ترجمه عبدالقادر سواری، تهران: نسل آفتاب.

همو. (1987) الفکر الاسلامی، ترجمه هاشم صالح، بیروت: مرکز انماء القومی.

همو. (1996) تاریخیه الفکر العربی اسلامی، ترجمه هاشم صالح، بیروت: مرکز انماء القومی.

اکرمی، موسی و اژدریان شاد، زلیخا (1391/ بهار) «تبارشناسی از نیچه تا فوکو»، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، سال18، شماره 70، ص7-32.

برسلر، چارلز (1393) درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی، ترجمه مصطفی عابدینی‌فرد، تهران: نیلوفر.

بهیان، شاپور (1389/ بهار) «روش‌شناسی میشل فوکو»، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال4، شماره8، ص1-24.

خاتمی، محمود (1391) مدخل فلسفه غربی معاصر، تهران: نشر علم.

دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل (1392) میشل فوکو، فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.

ضمیران، محمد (1379) ژاک دریدا و متافیزیک حضور، تهران: هرمس.

فوکو، میشل (1378) معرفت و قدرت، ترجمه محمد ضمیران، تهران: هرمس.

همو. (1389) دیرینه‌شناسی دانش، ترجمه عبدالقادر سواری، تهران: گام نو.

کوزنری هوی،  دیوید و دیگران (1380) فوکو در بوته نقد، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.

مسعودی، جهانگیر و استادی، هوشنگ (1388/ زمستان) «نقد عقل عربی‌ـ‌اسلامی در دیدگاه جابری و ارکون»، فصلنامه پژوهش‌های فلسفی-کلامی، سال11، شماره42، ص78-102.

وارد، گلن (1393) پست‌مدرنیسم، ترجمه قادر فخر رنجبری و ابوذر کرمی، تهران: نشر ماهی.