تحلیل محتوای خطبه 127 نهج‌البلاغه براساس نظریة کنش گفتاری «سرل»
محورهای موضوعی : پژوهشهای زبان شناختی و معنا شناسی در سطح واژگان
1 -
کلید واژه: نهج‌البلاغه, نظریه کنش گفتاری جان سرل, تحلیل گفتمان, خوارج, کنش‌های اظهاری.,
چکیده مقاله :
نظریة «کنش گفتاری» یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزة دانش زبانشناسی به‌شمار می‌رود که در آغاز توسط «آستین» مطرح شد و سپس «سرل» با ارائه طبقه‌بندی پنج‌گانه‌ای شامل کنش‌های اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهدی و اعلامی آن را توسعه داد. این نظریه با بررسی زبان به‌عنوان ابزاری برای انجام کنش‌ها، امکان تحلیل دقیق‌تر متون دینی را در بستر اجتماعی- تاریخی فراهم می‌آورد. خطبة 127 نهج‌البلاغه، که در پاسخ به افراط‌گرایی خوارج و بحران‌های سیاسی و اجتماعی دوران امام علی(ع) ایراد شده است، حاوی کنش‌های گفتاری متنوعی است که اهداف ارتباطی و استراتژی‌های بلاغی امام را آشکار می‌سازد. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیل محتوا و بافت موقعیتی متن و با بهره‌گیری از روش آماری، خطبة مذکور را براساس نظریة کنش گفتاری سرل مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که کنش‌های اظهاری با بیشترین فراوانی به تبیین مواضع امام علی(ع) و پاسخ به شبهات خوارج اختصاص یافته‌اند. کنش‌های ترغیبی در راستای هدایت و نصیحت مخاطبان و کنش‌های عاطفی بازتاب‌دهنده نگرانی و انزجار امام(ع) از افراط‌گرایی خوارج هستند. این تحلیل نشان می‌دهد که خطبة مذکور نه‌تنها یک متن ادبی، بلکه یک گفتمان هدفمند برای اصلاح اجتماعی و مقابله با تفرقه‌افکنی است. نتایج این پژوهش، کاربرد نظریة کنش گفتاری در تحلیل متون دینی را تقویت کرده و افق‌های جدیدی برای فهم استراتژی‌های بلاغی نهج‌البلاغه می‌گشاید
The theory of “speech acts” is considered one of the significant topics in discourse analysis within the field of linguistics, initially proposed by “Austin” and later developed by “Searle,” who introduced a fivefold classification including assertives, expressives, directives, commissives, and declaratives. This theory facilitates a more precise analysis of religious texts in their social-historical contexts by examining language as a tool for performing actions. Sermon 127 of Nahj al-Balagha, delivered in response to the extremism of the Khawarij and the political and social crises of the era of Imam Ali (peace be upon him), contains various speech acts that reveal the communicative goals and rhetorical strategies of the Imam. The present study employs a descriptive-content analysis methodology, utilizing situational context and statistical methods to analyze the aforementioned sermon based on Searle’s speech act theory. The findings of the study indicate that assertive acts are most frequently dedicated to elucidating the positions of Imam Ali (peace be upon him) and addressing the doubts posed by the Khawarij. Directive acts serve to guide and advise the audience, while expressive acts reflect the Imam’s (peace be upon him) concern and disgust regarding the extremism of the Khawarij. This analysis demonstrates that the sermon is not merely a literary text but a purposeful discourse aimed at social reform and countering divisiveness. The results of this research reinforce the application of speech act theory in the analysis of religious texts and open new horizons for understanding the rhetorical strategies of Nahj al-Balagha.
آلام، کر (1382). نشانه‌شناسی تئاتر و درام. ترجمه فرزان سجودی. تهران: قطره.
احمدی‌زاده، علیرضا؛ امینی، علی اکبر؛ منصوری لاریجانی، اسماعیل (1401). تحلیل ساختاری و سبکی نامۀ دهم نهج‌البلاغه براساس نظریۀ کنش گفتار جان سرل. زبانشناسی اجتماعی، 5(2)، ص71-80.
البرزی، پرویز (1392). مبانی زبانشناسی متن. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
بشارتی، فاطمه؛ غفوری‌فر، محمد، سالمی، مالک (1400). بررسی و تحلیل سبكشناسی تطبیقی خطبۀ ۲۷ و نامه ۲۸ نهج‌البلاغه (مطالعه موردی لایه نحوی). دراسات حدیثه فی نهج‌البلاغه، 4(2)، ص69-81.
بشیر، حسن؛ رجبی، محسن؛ تالی طبسی، مرضیه (1399). تحلیل گفتمان آیه تبلیغ در خطبه غدیر به روش عملیاتی تحلیل گفتمان پدام. مطالعات قرآن و حدیث، 13(2)، ص107-128.
بلاذری، احمد (1417ق). جمل من أنساب الأشراف به کوشش محمد حمیدالله. قاهره، ج۳.
بلاوی، رسول؛ ماهوزی، زهرا (1398). کاربست الگوهای تحلیل کنش‌های کلامی امام علی(ع) در نهج‌البلاغه. دانش سیاسی، 15(2)، ص369-388.
حسینی معصوم، محمد؛ رادمرد، عبدالله (1394). تأثیر بافت زمانی- مکانی بر تحلیل کنش گفتار: مقایسه فراوانی انواع کنش‌های گفتار در سوره‌های مکی و مدنی قرآن کریم. جستارهای زبانی، 6(3)، ص65-92.
زودرنج، صدیقه؛ اربطی مقدم، شیرین (1401). واکاوی خطبۀ شقشقیه با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی. پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 10(37)، ص115-139.
سجادی، مرضیه سادات (1401). بررسی و تحلیل گفتمان ادبی خطبه چهارم نهج‌البلاغه. پژوهشهای زبان عربی، 5(3)، ص9-27.
سهرابی، صادق؛ صالح‌نیا، یحیی (1402). بررسی نقش تناصح و تعاون به عنوان پیشران جامعۀ صالح در خطبه 216 نهج‌البلاغه. پژوهشهای مهدوی، 47(12)، ص125-139.
صفوی، کوروش (1387). درآمدی بر معناشناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
عبدالله‌زاده آراني، رحمت‌الله (1399). تحلیل نگرش امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه به دنیا و مواهب آن براساس شواهد قرآنی. دراسات حدیثه فی نهج‌البلاغه، 3(2)، ص63-75.
عزیزخانی، مریم؛ شاملی، نصرالله (1400). تحلیل گفتمان انتقادی در نهج‌البلاغه براساس نظریۀ فرکلاف (مطالعۀ موردی توصیف ناکثین). پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 9(36)، ص21-37.
فضائلی، سیده مریم؛ نگارش، محمد (1403). تحلیل خطبۀ پنجاه و یکم نهج‌البلاغه براساس طبقه‌بندی سرل از کنش‌های گفتاری. علوم قرآن و حدیث، 43(1).
قنبری، حمید؛ پروین، نورالدین (1396). بررسی رابطۀ بافت متن و موقعیت در خطبه‌های نهج‌البلاغه از دیدگاه تحلیل گفتمان ادبی (مطالعه موردی جنگ صفین). مطالعات ادبی متون اسلامی، 2(7)، ص33-54.
کاظمی، فروغ (1393). جستاری در نهج‌البلاغه از منظر نظریۀ زبانی کارگفت. مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 20(55)، ص7-38.
گراوند، مجتبی؛ ولوی، علی محمد؛ نظرزاده، زهرا (1401). تحلیل گفتمان انتقادی عدالت توزیعی در سیره علوی(ع) با تکیه بر نامه 53 نهج‌البلاغه. پژوهشنامه علوی، 13(25)، ص293-320.
محسنی، علی‌اکبر؛ پروین، نورالدین (1396). بررسی گفتمان انتقادی در نهج‌البلاغه براساس نظریه نورمن فرکلاف (مطالعه موردی توصیف کوفیان). پژوهشنامه علوی، 6(12)، ص133-155.
محصص، مرضیه؛ کوچک‌یزدی، زهره (1399). تحلیل کنش گفتار ترغیب در خطبه قاصعه. مطالعات تربیتی و اجتماعی قرآن و عترت، 6(3)، ص63-92.
موسوی بفروئي، سيد محمد؛ زارع زرديني، احمد؛ زارعي محمودآبادي، حسن (1399). تحليل گفتمان انتقادی نامۀ ۶ نهج‌البلاغه با الگوگيری از روش فرکلاف. دراسات حدیثه فی نهج‌البلاغه، 3(2)، ص49-62.
میرهاشمی، مرتضی و همکاران (1397). تحلیل مضمون‌های تعلیمی گلستان بر بنیاد نظریه کنش گفتار سرل. پژوهشهای ادبی، 15(60)، ص141-176.
نجفی ایوکی، علی؛ رسول‌نیا، امیرحسین؛ کاوه نوش‌آبادی، علیرضا (1396) تحلیل متن‌شناسی خطبه شقشقیه براساس نظریه کنش گفتاری سرل. پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 5(19)، ص2-17.
نجفی ایوکی، علی؛ محمودی، فاطمه؛ صیادی‌نژاد، روح‌الله (1402). تحلیل گفتمان انتقادی خطبه 108 نهج‌البلاغه براساس مربع ایدئولوژیک ون دایک. کتاب قیم، 13(29)، ص221-240.
نصر بن مزاحم (1404ق). وقعة صفین. انتشارات مكتبة آية‌الله المرعشي النجفي.
یول، جی (1374). نگاهی به زبان: مطالعه زبانشناسی. ترجمه نسرین حیدری. تهران: سازمان سمت.
Al-Aad i, N.M. (2023). A Pragmatic Approach to Translating Speech Acts in Religious Discourse. Al-ameed journal, 12(2).
Aruan, A.K. (2017). Surat Jerami di Meja Austin: Penggunaan Speech Act Theory Sebagai Usaha Pembacaan Efektif Ujaran formatif dalam Surat Yakobus. Indonesian Journal of Theology, 4(2), p. 257-279.
Austin, J.L. (1962). How to Do Things with Words. Oxford: Oxford University Press.
Botha, J.E. (1991). Speech Act Theory and New Testament Exegesis. HTS, 47(2).
Brown, C. (2009). The Death of Christian Britain: Understanding Secularization 1800–2000. (Second edition). London: Routledge.
Caldas-Coulthard, C. & Coulthard, M. (Eds.). (1996). Texts and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis. London & New York: Routledge.
Chattopadhyay, P. (2024). Speech Act Theory in Visual Narratives: An Analysis of Communication through Sequential Art. Gipan, 6(1).
Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Oxford: Polity Press.
Grant, D., Hardy, C., Oswick, C. & Putnam, L. (Eds.). (2004). Organizational Discourse: Exploring the Field. In: The Sage Handbook of Organizational Discourse (pp. 483–505). London – Thousand Oaks: Sage Publications.
Heather, N. (2000). Religious Language and Critical Discourse Analysis: Ideology and Identity in Christian Discourse Today. Oxford: Peter Lang.
Hjelm, T. (2011). Discourse Analysis. In: The Routledge Handbook of Research Methods in the Study of Religion (pp. 134–150), edited by Michael Stausberg Steven Engle. London: Routledge.
Holstein, J. & Gubrium, F. (2005). Interpretative Practice and Social Action. In: Sage Handbook of Qualitative Research (pp. 483–505), edited by N. Denzin & Y. Lincoln. Thousand Oaks: Sage Publications.
Jørgensen, M. & Phillips, L. (2002). Discourse Analysis as Theory and Practice. London: Sage Publications.
Saifudin, A. (2019). Teori Tindak Tutur dalam Studi Linguistik Pragmatik. LITE, 15(1).
Searle, J.R. (1999). Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language. New York and Melbourne: Cambridge University Press.
Searle, J.R. (2001). Expression and Meaning: Studies in the Theory of Speech Acts. Beijing: Foreign Language Teaching and Research Press.
Shao, L. (2024). Analysis of A Dream of Red Mansions Character Dialogue Based on Speech Act Theory. International Journal of Social Sciences and Public Administration, 2(3). https://doi.org/10.62051/ijsspa.v2n3.19
Vanderveken, D., & Kubo, S. (Eds.). (2002). Essays in speech act theory. John Benjamins Publishing Company.
Verschueren, J. (2003). Understanding Pragmatics. London: Arnold.
von Stuckrad, K. (2010). Reflections on the Limits of Reflection: An Invitation to the Discursive Study of Religion. Method and Theory in the Study of Religion, 22(2–3), p.156–169.
Wetherell, M. (2001). Debates in Discourse Research. In: Discourse Theory and Practice: A Reader, edited by M. Wetherell & et al.
Wijsen, F. (2013). Discourse Analysis in Religious Studies. Religion, 43(1), p.1-3.
Wuthnow, R. (2011). Taking Talk Seriously: Religious Discourse as Social Practice. Journal for the Scientific Study of Religion, 50(1), p. 1–21.
Yule, G. (1996). Pragmatics. New York: Oxford University Press.
Zou, L. & Zhu, Y. (2022). Review of Research on Development of Speech Act Theory and Its Application. International Journal of Linguistics, Literature and Translation, 5(12).