مطالعه عوامل مؤثر جامعه‌شناختی بر رفتارهای هولیگانیستی تماشاگران فوتبال در لیگ برتر ایران
محورهای موضوعی : فعالیت بدنی و اجتماعی شدن
حسین صدر محمدی
1
(دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی ورزشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران، تهران.)
بهرام قدیمی
2
(دانشیار ، گروه جامعه شناسی ورزش ، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی ، واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران)
مهرداد نوابخش
3
(جامعه شناس، استاد دانشگاه و هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران، ایران)
کلید واژه: هولیگانیسم, رفتارهای هولیگانیستی, تماشاگران فوتبال, لیگ برتر.,
چکیده مقاله :
هدف: هدف از مطالعه حاضر مطالعه عوامل مؤثر جامعه‌شناختی بر رفتارهای هولیگانیستی تماشاگران فوتبال در لیگ برتر ایران است. هولیگانیسم، رفتارهای نابهنجار تنش‌آفرین که از قبل و حین و پس مسابقات مهیج فوتبال، میان تماشاچیان و هواداران مختلف و توسط اوباش یا آشوبگران (هولیگان‌ها) در گروه تماشاگران رخ می‌دهند تعریف کرد. در تحقیق حاضر، هولیگانیسم از ابعاد مختلف زیست‌شناختی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی مورد تبیین و بررسی قرارگرفته است. روش تحقیق حاضر، از نوع کمی، به لحاظ کاربردی و به لحاظ زمانی مقطعی می‌باشد. روش‌شناسی: روش نمونه‌گیری از نوع تصادفی بوده و حجم نمونه تحقیق با توجه به عدم وجود آمار مشخص از تعداد هولیگان‌ها و تماشاچیانی که در نقش هولیگان در مجامع ورزشی مربوط به فوتبال حضور پیدا می‌کنند از فرمول کوکران با جمعیت بزرگ استفاده‌شده است که تعداد ۳۸۴ نفر برآورد گردید و جمع‌آوری ۳۹۳ پرسشنامه از این میآن‌که به شیوه نمونه‌گیری تصادفی صورت گرفت. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS استفاده شد. یافته‌ها: پردازش، تجزیه‌وتحلیل آماری اطلاعات با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی (جدول‌های توزیع فراوانی، آزمون‌های همبستگی، رگرسیون چند متغیری و تحلیل مسیر) انجام شد. یافته‌های تحقیق نشان داد بین تخلیه هیجانات (423/0)، بیماری‌های روحی (462/0)، احساس ناکامی (249/0)، احساس جوانی و هویت مردانگی (382/0)، احساس تعلق اجتماعی (257/0-)، محرومیت نسبی (379/0)، تبعیت از گروه‌های مرجع (289/0-)، انزوای اجتماعی (267/0-)، تبعیت از الگوهای انحرافی (611/0)، مصرف رسانه‌ای (176/0)، مسئولیت‌پذیری اجتماعی (269/0-)، (پایگاه اجتماعی – اقتصادی (198/0-) تماشاگران و هولیگانیسم رابطه معناداری وجود دارد.
Objective: The aim of the present study is "to study the effective sociological factors on the hooliganistic behavior of football spectators in Iran's Premier League". Hooliganism defined the abnormal and tense behaviors that occur before, during, and after exciting football matches between spectators and fans and by mobs or rioters (hooligans) in the audience group. In this research, hooliganism has been explained and investigated from different biological, psychological and sociological dimensions. The current research method is quantitative in terms of application and cross-sectional in terms of time. Methodology: The sampling method is random and the sample size of the research is due to the lack of specific statistics on the number of hooligans and spectators who appear as hooligans in football-related sports gatherings. 393 questionnaires were collected by random sampling method. SPSS software was used for data analysis. Results: Processing, statistical analysis of information was done using descriptive and inferential statistics (frequency distribution tables, correlation tests, multivariate regression and path analysis). The findings of the research showed that emotional discharge (0.423), mental illness (0.462), feeling of failure (0.249), feeling of youth and masculinity identity (0.382), sense of social belonging (-0.257), relative deprivation (0.379), adherence to reference groups (-0.289), social isolation (-0.267), adherence to deviant patterns (0.611), media consumption (0.176), social responsibility (269) There is a significant relationship between spectators and hooliganism. Conclusion: Processing, statistical analysis of information was done using descriptive and inferential statistics (frequency distribution tables, correlation tests, multivariate regression and path analysis). The findings of the research showed that emotional discharge (0.423), mental illness (0.462), feeling of failure (0.249), feeling of youth and masculinity identity (0.382), sense of social belonging (-0.257), relative deprivation (0.379), adherence to reference groups (-0.289), social isolation (-0.267), adherence to deviant patterns (0.611), media consumption (0.176), social responsibility (269) There is a significant relationship between spectators and hooliganism. Objective: The aim of the present study is "to study the effective sociological factors on the hooliganistic behavior of football spectators in Iran's Premier League". Hooliganism defined the abnormal and tense behaviors that occur before, during, and after exciting football matches between spectators and fans and by mobs or rioters (hooligans) in the audience group. In this research, hooliganism has been explained and investigated from different biological, psychological and sociological dimensions. The current research method is quantitative in terms of application and cross-sectional in terms of time. Methodology: The sampling method is random and the sample size of the research is due to the lack of specific statistics on the number of hooligans and spectators who appear as hooligans in football-related sports gatherings. 393 questionnaires were collected by random sampling method. SPSS software was used for data analysis. Results: Processing, statistical analysis of information was done using descriptive and inferential statistics (frequency distribution tables, correlation tests, multivariate regression and path analysis). The findings of the research showed that emotional discharge (0.423), mental illness (0.462), feeling of failure (0.249), feeling of youth and masculinity identity (0.382), sense of social belonging (-0.257), relative deprivation (0.379), adherence to reference groups (-0.289), social isolation (-0.267), adherence to deviant patterns (0.611), media consumption (0.176), social responsibility (269) There is a significant relationship between spectators and hooliganism. Conclusion: Processing, statistical analysis of information was done using descriptive and inferential statistics (frequency distribution tables, correlation tests, multivariate regression and path analysis). The findings of the research showed that emotional discharge (0.423), mental illness (0.462), feeling of failure (0.249), feeling of youth and masculinity identity (0.382), sense of social belonging (-0.257), relative deprivation (0.379), adherence to reference groups (-0.289), social isolation (-0.267), adherence to deviant patterns (0.611), media consumption (0.176), social responsibility (269) There is a significant relationship between spectators and hooliganism.
نام نویسنده مسئول و همکاران: عنوان مجله..(به وسیله خود نشریه پر می شود)
مطالعات جامعه‌شناختی در ورزش
سال ...، شماره ...، پیاپی ..(به وسیله خود نشریه پر می شود)
مطالعه عوامل مؤثر جامعه‌شناختی بر رفتارهای هولیگانیستی تماشاگران فوتبال در لیگ برتر ایران
تاریخ دریافت: 00/00/1402 تاریخ پذیرش: 00/00/1402
(تاریخ دریافت و پذیرش براساس مشخصات مقاله در سامانه نشریه تکمیل شود)
چکیده(حتما در یک صفحه قرار گیرد.)
روش‌شناسی: روش نمونه‌گیری از نوع تصادفی بوده و حجم نمونه تحقیق با توجه به عدم وجود آمار مشخص از تعداد هولیگان‌ها و تماشاچیانی که در نقش هولیگان در مجامع ورزشی مربوط به فوتبال حضور پیدا می‌کنند از فرمول کوکران با جمعیت بزرگ استفاده‌شده است که تعداد ۳۸۴ نفر برآورد گردید و جمع‌آوری ۳۹۳ پرسشنامه از این میآن‌که به شیوه نمونه‌گیری تصادفی صورت گرفت. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS استفاده شد.
یافته‌ها: پردازش، تجزیه‌وتحلیل آماری اطلاعات با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی (جدول‌های توزیع فراوانی، آزمون‌های همبستگی، رگرسیون چند متغیری و تحلیل مسیر) انجام شد. یافته‌های تحقیق نشان داد بین تخلیه هیجانات (423/0)، بیماری‌های روحی (462/0)، احساس ناکامی (249/0)، احساس جوانی و هویت مردانگی (382/0)، احساس تعلق اجتماعی (257/0-)، محرومیت نسبی (379/0)، تبعیت از گروه‌های مرجع (289/0-)، انزوای اجتماعی (267/0-)، تبعیت از الگوهای انحرافی (611/0)، مصرف رسانه‌ای (176/0)، مسئولیت‌پذیری اجتماعی (269/0-)، (پایگاه اجتماعی – اقتصادی (198/0-) تماشاگران و هولیگانیسم رابطه معناداری وجود دارد.
نتیجه‌گیری: همچنین نتایج تحقیق نشان داد ما با جامعه‌ای روبه‌روییم که بیش از آنکه در حال گذار باشد در حال عبور است و انواع و اقسام فنّاوری‌ها به درون آن راه‌یافته است. بدون آنکه فرهنگ، ضمیمه آن باشد. این امر آبستن کج‌رفتاری‌هایی نیز همچون وندالیسم و هولیگانیسم می‌باشد. در چنین فضای اجتماعی افراد احساس می‌کنند هنجارهایی برای تنظیم رفتارهایشان وجود ندارد و راه‌های مقبول برای رسیدن به هدف مسدود است. درنتیجه آن‌ها مسیرهایی متفاوت و متضاد برای عملکرد، در برابر خود می‌یابند.
واژه‌های کلیدی: هولیگانیسم، رفتارهای هولیگانیستی، تماشاگران فوتبال، لیگ برتر.
مقدمه و بیان مسئله
ورزش فوتبال به‌عنوان یکی از رشته‌های پرطرفدار و جذاب میلیون‌ها طرفدار دارد که آن را بی‌صبرانه دنبال می‌کنند. فوتبال با حرفه‌ای شدن و تخصصی شدن روزافزون خود با افزایش روزافزون طرفدار و تماشاگر همراه است. طرفدارانی که با احساسات و هیجانات خود بر جذابیت بازی فوتبال می‌افزایند و هرروزه بر تعداد آنان افزوده می‌شود. فوتبال در ایران همچون دیگر جاهای دنیا رشته ورزشی جذاب و مفرح است که دارای طرفداران خاص خود بوده، به‌طوری‌که در برخی از مسابقات فوتبال، جمعیت حاضر در استادیوم به بیش از 100 هزار نفر می‌رسد. فوتبال به‌واسطه جذابیت خاص خود از سایر رشته‌های ورزشی جداست و به همین دلیل پرطرفدار و پرهیجان با گذر زمان تب آن در بین بعضی از تماشاگران، دارای حساسیت‌های کاذبی شده به‌طوری‌که به بروز برخی از نابهنجاری‌ها و کج‌رفتاری‌ها در دو گروه ورزشکاران و تماشاگران انجامیده است. این رفتارهای نابهنجار را می‌توان در اعمالی همچون زورافزایی، شرط‌بندی، تبانی، خشونت که از مهم‌ترین انواع کج‌رفتاری و نابهنجاری‌هایی است که طی سالیان گذشته تا به امروز در میدان‌های ورزشی رخ‌داده است. رفتارهای نابهنجار تنش‌آفرین‌اند که از قبل و حین و پس مسابقات مهیج فوتبال، میان تماشاچیان و هواداران مختلف و توسط اوباش یا آشوبگران (هولیگان‌ها)1 رخ می‌دهد و بعضاً موجب بروز حوادث تلخی خواهند شد (Hajibeigi & Masoudi, 1385). هولیگانیسم (اوباشگری)2 به رفتارهای ناهنجار و تخریب‌گر هواداران فوتبال مانند درگیری و نزاع خیابانی، وندالیسم و ارعاب؛ آشوبگری3، اوباشگری یا هولیگانیسم فوتبالی4 می‌گویند. این رفتار جامعه‌ستیزی5 تلقی می‌شود. هولیگان‌ها معمولاً پیش یا پس از بازی به درگیری با هواداران گروه حریف می‌پردازند. گاهی این خشونت‌ها از سوی این گروه به‌اصطلاح تماشاگرها به حدی جدی است که برای جامعه نیز معضلات حادی به دنبال میآورد (Sheikh, 2013). اولین حادثه اوباشگری فوتبال ایران که به اغتشاش اجتماعی انجامید به بازی دو گروه پرسپولیس و پاس مربوط می‌شود که قرار بود در تاریخ 17 مهر 1363 در ورزشگاه شیرودی انجام شود. ازدحام بیش‌ازحد تماشاگران در ورزشگاه شیرودی موجب شد که مسئولان بازی را لغو کنند و به تأخیر اندازند. در پی این تصمیم، تماشاگران حاضر در ورزشگاه که تعداد آن‌ها بیش از 14 هزار نفر برآورد می‌شد به زمین هجوم آوردند، تیرک دروازه‌ها را از جا کندند و زمین چمن، تور و تشک‌های پرش ورزشگاه را به آتش کشیدند. در جریان این حادثه 17 نفر مجروح شدند و پس‌ازآن بازی‌های باشگاه‌های شهر تهران یکی دیگر از خشونت‌آمیزترین حادثه‌های فوتبال باشگاهی شهر تهران تعطیل اعلام شد (Sheikh, 2013). در بازی سپاهان و پرسپولیس در لیگ برتر فوتبال ایران ۸۷-۸۶ در اصفهان، براثر پرتاب مواد محترقه یک سرباز وظیفه نیروی انتظامی به‌سختی مجروح شد و بینایی خود را از دست داد. شهرآورد تهران که مهم‌ترین بازی باشگاهی فوتبال در ایران است، همواره تحت تدابیر امنیتی شدید برگزار می‌شود. در حاشیه بازی استقلال و تراکتور در سال 1398 عده‌ای از هولیگان‌ها، افکار عمومی را متشنج کردند. اگر در دهه‌های گذشته اوباش، جمعی از فوتبال دوستان فقیر و از طبقه پایین جامعه بودند و صرفاً به دلیل اعتراض و ابراز وجود شخصی یا گروهی، نظم عمومی و هنجارهای اجتماعی را به چالش می‌كشیدند، امروزه بسیاری از فعالان عرصه اوباشگری از دیگر اقشار جامعه یعنی از طبقات متوسط و حتی مرفه هستند. هولیگانیسم را می‌توان یك پدیده مستقل از دیگر اشكال جرم و جنایت دانست که سرنخ اصلی بسیاری از فعالیت‌های اوباشگرانه در اماكن ورزشی و حواشی آن در دست گروه‌های جنایتكار سازمان‌یافته بین‌المللی است. این گروه‌ها در زمینه‌های مختلف خلاف و تبهكاری همچون قاچاق انواع مواد مخدر، شرط‌بندی و تلاش برای تبانی غیرقانونی در رقابت‌های ورزشی بخصوص فوتبال، قاچاق انسان، شبكه فحشا و پول‌شویی دست دارند. هولیگان‌ها یا اوباش‌ها به طبقه یا منطقه خاصی از اجتماع یا منطقه خاصی از شهر تعلق ندارند و تنها در محدوده مشخصی از شهر به خرابکاری نمی‌پردازند و فرد خرابکار برای انجام فعالیت نابهنجار خود، هیچ محدودیت زمانی و مکانی قائل نیست. این پدیده نابهنجار اجتماعی که نوعی هرج‌ومرج طلبی شهری و ضد رفتارهای شهرنشینی تلقی می‌شود، بیشتر از همه در بین نوجوانان و جوانان دیده می‌شود. افرادی که با سرخوردگی‌ها، شکست‌ها و ناکامی‌های مختلف در زمینه‌های تحصیلی، حرفه‌ای، مالی، خانوادگی و اجتماعی مواجه بوده و دارای شخصیتی پرخاشگر، بی‌ثبات، ضداجتماعی، ناآرام، انتقام‌جو و درعین‌حال مأیوس‌اند. جامعه‌شناسان غربی، هولیگانیسم و وندالیسم را یک بیماری مدرن می‌دانند که به‌عنوان یک «معضل اجتماعی» تا نیم‌قرن پیش اصلاً مطرح نبوده و وجود نداشته است (Hassani, 1386). هولیگان‌ها در تمامی دنیا حضور دارند آن‌ها در مسابقات و بازی‌های فوتبال در غالب تماشاگر در استادیوم‌ها حاضر می‌شوند و مهم‌ترین وظیفه خود را صرفاً تماشا کردن نمی‌دانند بلکه آن‌ها بازی فوتبال را بهانه می‌کنند تا رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز را از خود نشان دهند. آن‌ها در بازی فوتبال، رفتارهای انحرافی متفاوتی، از فحاشی تماشاگران تا ضرب‌وجرح و حتی قتل، را شامل می‌شود (Farjad, 2012). ازنظر پژوهشگران آسیب‌های اجتماعی شرایط و محیط اجتماعی افراد در شکل‌گیری شخصیت اوباش‌ها نقشی تعیین‌کننده دارد که ریشه‌های آن را در محیط خانواده می‌توان یافت. «هولیگان‌ها معمولاً در خانواده‌هایی غیر منضبط با والدینی سردرگم و مردد و نامطمئن از ارزش‌ها و فلسفه اجتماعی خویش پرورش می‌یابند و غالباً احساس درماندگی و اجحاف خود را به‌صورت قهرآمیز و پرخاشگرانه در مقابل نسل بزرگ‌تر، صاحبان قدرت و همه نهادها و سازمان‌های تأسیس‌شده در جامعه نشان می‌دهند. » (Huang et al., 2019).
آمارها در ایران نشان می‌دهد که ۶۷ درصد از افراد دستگیرشده در گروه سنّی ۱۰ تا ۲۵ سال قرار دارند که در آن سهم مردان بیشتر از زنان است، به‌طوری‌که ۷۵ درصد را مردان و ۲۵ درصد را زنان تشکیل می‌دهند. به لحاظ تحصیلی نیز ۴/۳۵ درصد تحصیلات راهنمایی و ۹/۲۲ درصد تحصیلات ابتدایی داشته‌اند. همچنین هولیگان‌ها در مناطق شهری به‌مراتب بیش از مناطق روستایی می‌باشند (Hassani, 1386). آمارهای مربوط به اشیا تخریب‌شده در حوزه‌های دیگر نشان‌دهنده گستره و تنوع آسیب‌هایی است که در حوزه خدمات، محیط‌زیست، آموزش، بهداشت و تفریحات وجود دارد و هرروزه در جامعه جاری است (Fathi et al., 1391). نیروی انتظامی در سال 1394 آمار و ارقام دستگیرشدگان جرائم مختلف را در بین مردان بین گروه 25 تا 34 ساله را بیش از سایر گروه‌ها می‌داند. هرچند این آمار در بین گروه زنان کمتر و در میان زنان 18 تا 24 ساله بیش از سایر گروه‌های سنی است (Police Report, 2018). رفتارهای هولیگانیستی دارای طیف بسیار گسترده و دشوار است که در ذیل پارادایم‌های مهم جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و زیست‌شناختی قرار می‌گیرد. رفتارهای هولیگان‌ها ناشی از طبیعت زیستی آن‌هاست که به‌صورت فطری ذاتی به سمت رفتارهای خشونت‌آمیز و مخرب گرایش و در برخی از موارد دست به این رفتارها می‌زنند یا ناشی از عدم رشد کامل شخصیت فرد باشد (Hajibeigi & Masoudi, 1385). در پارادایم جامعه‌شناختی با اولویت دادن به مسائل بیرون از فرد و ساختارهای اجتماعی و پیچیده اجتماعی را مهم جلوه می‌دهد (Ghasemi, 2009). مطالعه و بررسی این مسئله اجتماعی در فوتبال ایران از این حیث اهمیت و ضرورت دارد که هولیگان‌ها نتایج مخربی را بجا می‌گذارند: الف- در تخریب‌هایی که صورت می‌گیرد، بیشتر، هدف اموال عمومی است؛ ب- برخی ویژگی‌های فیزیکی، عامل ترغیب تخریب است، مانند ساختمان‌های نیمه‌کاره؛ ج- ویژگی‌های اجتماعی برخی مکان‌ها و مناطق (Naqdi, 1386). د- لطمات جسمی و فیزیکی به افراد، ح- لطمات روحی – روانی جبران‌ناپذیر، ط- آسیب به محیط‌زیست. وجود مسائل اجتماعی در جوامع در حال گذار ازجمله کشور ایران را می‌توان متأثر از فرایندهایی، چون تأخر فرهنگی، بی‌هنجاری، تضاد اجتماعی، ازخودبیگانگی دانست که بروز پیامدها و آسیب‌های اجتماعی متعددی را منجر شده است. این بی‌نظمی‌ها به عدم تعادل اجتماعی، افزایش آسیب‌ها و بحران‌های اجتماعی منجر می‌گردد. هولیگانیسم به‌عنوان عارضه‌ای جبران‌ناپذیر و هولیگان‌ها به‌مثابه یک معضل یا مسئله اجتماعی در بسیاری از شهرها در زمان مسابقات فوتبال مطرح است. بنا بر آنچه گفته شد، مهم‌ترین دغدغه پژوهشی، طرح این پرسش است که مهم‌ترین عوامل اثرگذار جامعه‌شناختی بر رفتارهای هولیگانیستی تماشاگران فوتبال در لیگ برتر ایران کدم‌اند؟
مبانی و چارچوب نظری
با توجه به تجربه‌های کاربردی برخی از نظریه‌های مرتبط با موضوع در ذیل سه پارادایم زیست‌شناختی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی و جلوگیری از اغتشاش در مطالعه در سطح کلان موضوع هولیگانیسم را با پشتوانه نظری دو پارادایم زیست‌شناختی و روانشناسی دنبال و محوریت بحث را با اتکا به نظریه‌ها در پارادایم جامعه‌شناختی دنبال خواهیم نمود. ازآنجاکه ورزش فوتبال به‌عنوان رشته‌ای پرطرفدار و جذاب، میلیون‌ها طرفدار و هوادار آن را مشتاقانه دنبال می‌کنند، این ورزش هرروزه به سمت حرفه‌ای شدن و تخصصی شدن پیش می‌رود به همین دلیل در همین راه فوتبال همواره با رشد روزافزون طرفدار و تماشاگر همراه است. بسیاری از طرفداران با احساسات و هیجانات زیاد خویش بر جذابیت بازی فوتبال اضافه کردهاند. گاه در بین برخی از طرفداران نابهنجاری‌ها و کج‌رفتاری‌هایی رخ می‌دهد که از میان همه آن‌ها خشونت و اوباش گری در زمره مهم‌ترین محسوب می‌شود. طی سالیان گذشته در میدان‌های ورزشی این رفتارهای نابهنجار از سوی افراد از قبل و حین و پس مسابقات فوتبال، میان تماشاچیان و هواداران مختلف و توسط اوباش یا آشوبگران (هولیگان‌ها)6 چنان تنش‌آفرین شده که بعضاً موجب بروز حوادث تلخی شده است. هولیگان‌ها با رفتارهای ناهنجار و تخریب‌گر خود موجب درگیری، نزاعات خیابانی، آشوبگری7 می‌شوند. این اوباش گری یا هولیگانیسم فوتبالی8 نوعی تعبیر رفتار جامعه‌ستیزی9 است. خشونت هولیگان‌ها ممکن است تحت تأثیر عواملی چون قومیت‌گرایی یا تضاد فرهنگی قرار گیرد و به‌صورت گروهی و دسته‌جمعی رخ دهد. گاهی این خشونت‌ها از سوی هولیگان‌ها به حدی جدی و رایج است که برای جامعه معضلات حادی به دنبال میآورد. بنابراین می‌توان هولیگانیسم را در زمره کجروی‌ها و آسیب‌های دوره جدید دانست. رفتارهایی که ناشی از تغییرات سریع اجتماعی، رشد آنومی و تمایلات روزافزون انسان و ناکامی وی دررسیدن به این تمایلات است. رفتار هولیگان‌ها از احساس ازخودبیگانگی، اجحاف، خشم و تنفری که نسبت به اجتماع و محیط اطرافشان دارند خود بیان‌کننده ضعف و اختلال هنجاری در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه سرچشمه می‌گیرد. تفسیر و تبیین رفتارهای هولیگانیستی دارای طیف گسترده و دشواری است. که می‌توان از پارادایم زیست‌شناختی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی کمک گرفت. اندیشمندان اجتماعی در ذیل پارادایم زیست‌شناختی، رفتارهای هولیگان‌ها را ناشی از طبیعت زیستی آن‌ها می‌دانند که آن‌ها به‌صورت فطری- ذاتی به سمت رفتارهای خشونت‌آمیز و مخرب گرایش و در برخی از موارد دست به این رفتارها می‌زنند (Hajibeigi & Masoudi, 1385). آن‌ها اشاره می‌کنند این رفتارها می‌تواند ناشی از عدم رشد کامل شخصیت فرد باشد. وندالیسم و اوباشگری ناشی از یک اختلال رفتاری در هولیگان ناشی از خصوصیت و ویژگی‌های فردی او محسوب می‌شود. بسیاری از نظریه‌های ذیل این پارادایم، پیامدهای رفتاری هولیگان‌ها را دارای نتایج مخربی می‌دانند. تخریب اموال عمومی؛ ویژگی‌های فیزیکی، مانند تخریب ساختمان‌های نیمه‌کاره؛ ویژگی‌های اجتماعی با آسیب زدن به برخی مکان‌ها و مناطق؛ لطمات جسمی و فیزیکی به افراد؛ لطمات روحی – روانی جبران‌ناپذیرو در آخر آسیب زدن به محیط‌زیست ازاین‌دست هستند آسیب‌هایی که ممکن است روانی یا فیزیکی باشد. خشونت براساس شدت آسیب از پرخاشگری متمایز می‌شود. خشونت کنشی است که عامل آن به‌عمد تلاش برای آسیب‌رسانی فیزیکی به دیگری می‌نماید. هولیگانیسم (اوباشگری) و وندالیسم (خرابکاری) با آسیب رساندن با تخریب اموال متعلق به دیگران است. خرابکاری‌هایی که مخرب و پرهزینه است. در تعاریف یادشده پرخاشگری به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم نمود داده می‌شود و عوامل مختلفی ازجمله خانواده، محیط (اجتماعی و فرهنگی)، تقلید، نقش دارند. اما در پارادایم روان‌شناختی، نظریه‌پردازان به ناکامی– پرخاشگری، یادگیری اجتماعی، بازگشتی و دیدگاه‌های جنسیتی با تأکید بر جریانی که در آن افراد از دستیابی به هدف یا اهداف خویش بازمی‌مانند یاد می‌کنند. آن‌ها معتقدند با بروز احساس ناکامی، رفتار پرخاشجویانِ بین افراد بروز پیدا می‌کند. مهم‌ترین هدفی که به‌عنوان محور آسیب تحت توجه قرار می‌گیرد، منبع یا منابع ناکامی است. ناکامی احساسی است که درنتیجه ایجاد مانع بر سر راه رسیدن به هدفی که فرد آن را مطلوب می‌شمارد، پدید می‌آید» این هدف می‌تواند ذهنی باشد؛ یعنی اینکه فرد گمان کند که در حال رسیدن به هدف دلخواهش است و لذت‌‌های آن را پیش‌بینی کند و یا ممکن است در رفتار ظاهری تجلی یابد. درهرحال، چنانچه اتفاقاً مانعی سد راه تحقق اهدافی شود که فرد انتظار دستیابی به آن را دارد، می‌توان گفت وی ناکام شده است. در نظریه «یادگیری اجتماعی» چگونگی تأثیرگذاری وضعیت اجتماعی و محیطی روی خشونت افراد مورد تأکید است. «بندورا»، «بارون» و «ریچاردسون»10 معتقدند انسان ذاتاً پرخاشگر نیست بلکه پرخاشگری، نوعی رفتار اجتماعی است که از طریق تجربه مستقیم یا مشاهده رفتار دیگران (در قالب الگوهای اجتماعی) آموخته می‌شود. نظریه یادگیری مؤید این فکر است که خشونت، خشونت به بار میآورد. کودکی که الگوهای رفتاری پرخاشگری را مقابل خود دارد یاد می‌گیرد که بعدها رفتارهای مشابهی را نشان دهد. خانواده و فرهنگ و خرده‌فرهنگ‌ها از مهم‌ترین علل و زمینه‌های اصلی بروز این رفتارهای خشونت‌آمیزبه‌حساب می‌آیند. هولیگانیسم در پارادایم جامعه‌شناختی، متأثر از فرایندهایی چون تأخر فرهنگی، بی‌هنجاری، تضاد اجتماعی، ازخودبیگانگی است که بروز پیامدها و آسیب‌های اجتماعی متعددی را منجر شده است و در سطحی وسیع‌تر نشان‌دهنده جوامعی است که دچار بی‌سازمانی و ازهم‌گسیختگی اجتماعی شدهاند این بی‌نظمی‌ها به عدم تعادل اجتماعی، افزایش آسیب‌ها و بحران‌های اجتماعی منجر خواهد شد. پیرو نظریه‌هایی که در ذیل پارادایم جامعه‌شناختی شناخته می‌شوند و علیرغم دو پارادایم قبلی یعنی زیست‌شناختی و روان‌شناختی که بیشترین تمرکز بر روی محور فرد محوری بود در این پارادایم بیشترین تمرکز به نقش محیط و جامعه شده است. دو پارادایم قبلی به عوامل بیرونی در بروز رفتارهای بیرونی اشاره نداشتند اما در این پارادایم به‌طور عمده مسائل بیرونی از اولویت بیشتری برخوردارند و ساختارهای اجتماعی از اهمیت بالاتری برخوردارند. نظریه‌هایی چون کارکردگرایی، برچسب‌زنی، تضاد، رفتارگرایی، انسان‌شناختی، فیگوراتیو، رفتار جمعی و پست‌مدرن در ذیل این پارادایم به سهم خویش توجیه‌کننده خشونت رفتار خشن هولیگان‌ها هستند. با توجه به زمینه‌ها و مبانی نظری وندالیسم به‌ویژه سبب‌شناسی آن ملاحظه شد که اکثر صاحب‌نظران در سه حوزه زیست‌شناختی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی بر این عقیده‌اند که علت کج‌رفتاری‌ها و اوباش گری چون بسیاری از رفتارهای بزهکارانه معلول علت واحدی نیست. از طرفی دیدگاه‌های غالب اكنون بر این اصل اصرار دارند كه نظریه‌های جامعه‌شناسی و روانشناسی کج‌رفتاری هیچ‌یک به‌تنهایی كفایت لازم را در تبیین علل رفتار آدمی نداشته و غالباً اسیر تنگ‌نظری‌ها، ترک سبب بینی‌ها و مقیدات و تعصبات حوزه‌های نظری خود هستند. در مکاتب جامعه‌شناسی، سازمان‌ها، ساختارها و نهادهای اجتماعی و فرهنگی به‌مثابه واقعیت‌های اجتماعی، علت رفتار آدمی به‌حساب آمده و رفتارهای بزهکارانه را معلول ساختارهای اجتماعی و فرهنگی دانسته‌اند. در مقابل روان شناسان به‌ویژه روانكاوان آن را معلول كاركرد نیروهای سركش درونی می‌پندارند گروهی از صاحب‌نظران نیز در مقابل، به تعامل میان فرد و جامعه در فرا گرد رفتار اشاره‌کرده‌اند. رویکرد آنان كه بیشتر به روانشناسی اجتماعی نزدیک است و فرد و جامعه را توأماً و در كنش‌های متقابل در جریانات رفتار فردی دخیل می‌دانند. این رویکرد كه در مکتب جامعه‌شناسی شیکاگو شکل‌گرفته است به فرا گرد متقابل و تعامل میان كنشگران و محیط در مسیر عمل آدمی، معتقد است و بر این اصل اصرار می‌ورزد كه انسان درعین‌حال كه سازنده جامعه و واقعیات اجتماعی است زیر نفوذ تولیدات خود نیز قرار دارد. به نظر تیلور رابطه‌ای كه میان انسان و جامعه وجود دارد یک رابطه دیالکتیک است و می‌باید این فرایند را در تمام مراحل کج‌رفتاری در نظر آورد. اریک فروم (Fromm, 2018) به‌عنوانی یکی از روانشناسان اجتماعی با در نظر گرفتن تأثیر فرد و محیط منشأ ریشه کج‌رفتاری را در ناهمسازی انسان و نیازهایش با ساختارها و نهادهای مسلط در جامعه سرمایه‌داری می‌داند. ازنظر وی این ناهمسازی‌ها به عللی مربوط است. نخست: نظام اجتماعی باارزش‌های فرهنگی و قواعد رفتار هنجاری‌های پذیرفته‌شده پایه‌ومایه انحرافات و مسائل اجتماعی هستند. ازاین‌رو مسئله اساسی در نظامات طبقاتی و سرمایه‌داری در سلطه هنجارهایی است که با نیازهای آدمی در ستیزند، هنجارهایی که از فرهنگ طبقه توانمند و زورآور سرچشمه می‌گیرد و هرگونه انحرافی از آن‌ها را به‌شدت مجازات می‌کند. دوم: ازخودبیگانگی انسان که محصول ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نظام سرمایه‌داری و صنعتی است مانع تحقق هدف‌های فردی و گروهی می‌گردد. زیرا نظام اجتماعی همراه باارزش‌های فرهنگی و قواعد رفتار و هنجارهای پذیرفته‌شده آن اموری در نظر می‌آیند که از وجود انسان سرچشمه گرفتهاند، از آن بیگانه شدهاند و در برابر وی قرارگرفتهاند و وجود خویش را بر آدمی تحمیل کردهاند.
شکل 1. مدل نظری – مفهومی
روش تحقیق
این تحقیق ازلحاظ مبانی فلسفی پژوهش جزء پارادایم‌های پژوهشی از نوع کمی است. جهت‌گیری این تحقیق کاربردی و از نوع تحقیقات توسعه‌ای است. استراتژی تحقیق پیمایش به‌عنوان یک روش کمی است. در پژوهش‌های کمی استراتژی پیمایش و استراتژی آزمایش است (Danaei Fard & Mozafari, 2007). تحقیق حاضر ازنظر قلمرو موضوعی بین‌رشته‌ای بوده و در حوزه علوم جامعه‌شناسی و ورزش قرار دارد. قلمرو مکانی پژوهش در جامعه ایران و در شهر تهران و ازنظر قلمرو زمانی نیز؛ در فاصله بین نیمه دوم سال ۱۴۰۱ تا انتهای نیمه اول سال ۱۴۰۲ جمع‌آوری‌شده است.
جامعه آماری پژوهش تماشاچیانی بوده‌اند که به شکل مستقیم و از نزدیک بازی‌های لیگ برتر فوتبال در ایران را در فاصله بین مدت‌زمان ذکرشده دنبال کردهاند. روش نمونه‌گیری از نوع تصادفی بوده و حجم نمونه تحقیق با توجه به عدم وجود آمار مشخص از تعداد هولیگان‌ها و تماشاچیانی که در نقش هولیگان در مجامع ورزشی مربوط به فوتبال حضور پیدا می‌کنند از فرمول کوکران با جمعیت بزرگ استفاده‌شده است که تعداد ۳۸۴ نفر برآورد گردید اما درنهایت تعداد ۳۹۳ نفر پرسشنامه‌های تحقیق را تکمیل کردند. توزیع حدود ۴۰۰ پرسشنامه در میان مراجع به ورزشگاه‌ها و استادیوم‌های فوتبال براساس ملاک تمایل به همکاری و جمع‌آوری ۳۹۳ پرسشنامه از این میان که به شیوه نمونه‌گیری تصادفی صورت گرفت. ابزار گردآوری داده‌ها در قالب پرسشنامه در اختیار تماشاگران حاضر در استادیوم‌های ورزشی منتخب قرار داده شد. پرسشنامه مورداستفاده در این پژوهش از سه بخش شامل نامه همراه، سؤالات عمومی و بخش سؤالات تخصصی تشکیل‌شده است.
اعتبار و روایی
منظور از روایی در بخش کمی این است که ابزار اندازه‌گیری تا چه اندازه می‌تواند ویژگی موردنظر را اندازه بگیرد (Khaki, 1390). بدین ترتیب جهت سنجش روایی پرسشنامه علاوه بر روایی ظاهری و محتوایی از تحلیل عاملی تائیدی نیز استفاده‌شده است و از ضریب آلفای کرونباخ نیز برای سنجش پایایی پرسشنامه بهره گرفته شد. ضریب آلفای کرونباخ به کمک واریانس آزمون توسط نرم‌افزار SPSS محاسبه شد. طبق گفته مومنی (Momeni, 2007) برای پژوهش‌های علوم انسانی ضریب آلفای بالاتر از ۷/۰ قابل‌قبول است. بدین منظور در این مرحله به تعداد ۳۰ نفر از جامعه هدف پرسشنامه توزیع شد و ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید و پس از اطمینان یافتن از پایایی مناسب پرسشنامه و اعمال اصلاحاتی بر روی آن پرسشنامه نهایی شده میان جامعه هدف توزیع گردید. با توجه به معیار فورنل و لاکر (Fornell & Larcker, 1981) بارهای عاملی گویه‌ها باید بزرگ‌تر از ۵/۰ و معنادار باشد. اما قبل از انجام تحلیل عاملی تائیدی ضرورت دارد در ابتدا با استفاده از آزمون kmo و بارتلت توانایی ارزیابی تحلیل عاملی برای سنجش اعتبار متغیر به‌منظور اندازه‌گیری متغیر موردنظر مورد ارزیابی قرار گیرد. لذا با توجه به اینکه معیار kmo برای متغیرهای موردمطالعه بالاتر از ۶/۰ بود جواز استفاده از تحلیل عاملی تائیدی کسب شد. سپس بار عاملی گویه‌ها محاسبه شد و هر یک از گویه‌هایی که بار عاملی کمتر از ۵/۰ داشتند از پرسشنامه حذف شدند و بدین ترتیب پرسشنامه نهایی و اعتبارسنجی شده‌ای حاصل گردید.
جدول 1. ضرایب همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق | ||||
متغیرهای مستقل | متغیر وابسته | تعداد | ضریب همبستگی | معناداری |
تخلیه هیجانی | هولیگانیسم | 393 | *۴۲۳/۰ | ۰۳۵/0 |
بیماری‌های روحی | 393 | *۴۶۲/۰ | ۰۳۲/۰ | |
احساس ناکامی | 393 | **۲۴۹/۰ | 000/0 | |
احساس جوانی | 393 | **۳۸۲/۰ | 000/0 | |
احساس تعلق | 393 | *۲۵۷/۰- | 035/۰ | |
محرومیت نسبی | 393 | *۳۷۹/۰ | ۰۱۲/0 | |
گروه‌های مرجع | 393 | **۲۸۹/۰- | ۰۰۰/۰ | |
انزای اجتماعی | 393 | *۲۶۷/۰- | ۰۲۸/۰ | |
الگوهای انحرافی | 393 | **۶۱۱/۰ | ۰۰۰/۰ | |
مصرف رسانه‌ای | 393 | **۱۷۶/۰ | 001/0 | |
مسؤلیت پذیری اجتماعی | 393 | *۲۶۹/۰- | ۰۴۵/0 | |
پایگاه اقتصادی-اجتماعی | 393 | **۱۹۸/۰- | ۰۴۲/0 | |
Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). ** | ||||
در بخش روش کمی؛ باهدف دست یافتن به علل رفتار هولیگانیستی توسط تماشاچی‌های فوتبال در نظر گرفته شد. بدین منظور؛ جامعه آماری تحقیق براساس نمونه‌گیری تعداد 393 نفر تماشاگر فوتبال تعیین شدند که مشخصات جمعیتی آن‌ها به ترتیب «سن» با میانگین و انحراف معیار بین 45/12±32 سال، که بیشترین تعداد تماشاچی (5/29) درصد (116 نفر) در دامنه سنی 30 تا 39 سال قرار داشتند. «جنسیت»، 2/85 درصد (335 نفر) مرد و 8/14 درصد (58 نفر) زن بوده است. «محل تولد»، 2/56 درصد (221 نفر) تماشاگران در شهر بوده است. «وضعیت تأهل» تماشاچیان، 6/47 درصد (187 نفر) مجرد، 6/48 درصد (191 نفر) متأهل بوده‌اند. «وضعیت شغلی» تماشاگران،، بیشترین درصد 4/39 درصد (155 نفر) شغل آزاد اعلام کردند که 1/78 درصد (307 نفر) آن‌ها دارای همسر بدون شغل یا بیکار هستند. «وضعیت شغلی پدر»، 29 درصد (114 نفر) از تماشاگران شغل آزاد و 7/84 درصد (333 نفر) مادر بیکار بوده‌اند. در مورد «تحصیلات تماشاگران»، 9/36 درصد (145 نفر) در سطح لیسانس و 4/50 درصد (198 نفر) تماشاگران فوتبال دارای همسر با مدرک زیر دیپلم یا فاقد همسر بودند. «تحصیلات پدر » 30 درصد (118 نفر) تماشاگران دیپلم و «تحصیلات مادر»، 3/33 درصد (131 نفر) زیر دیپلم بود. در مورد « میزان درآمد فرد»، 9/35 درصد (141 نفر) بالای 9 میلیون تومان و 8/73 درصد (290 نفر) دارای همسر بدون درآمد بودند. در ارتباط با میزان «درآمد پدر»، 5/28 درصد (112 نفر) پاسخگویان درآمد خود رابین 6 تا 9 میلیون تومان و میزان درآمد مادر، 3/73 درصد (288 نفر) بدون درآمد خواندند. همچنین «نوع مسکن» تماشاچیان، 8/61 درصد (243 نفر) دارای مسکن شخصی و 7/40 درصد (160 نفر) با «متراژ» بین70 تا 100 متری گزارش دادند.6/36 درصد (144 نفر) از تماشاچیان، قومیت خود را آذری (ترک) گزارش دادند.
نتایج حاکی از آن است که هر سازه در مدل تحقیق نسبت به سازه‌های دیگر با شاخص‌های خود تعامل بیشتری دارد.
جدول 2. نتایج معیار ضریب تعیین برای متغیر درون‌زا | |||
متغیر درون‌زا | ضریب تعیین | ضریب تعیین تعدیل‌شده | نتیجه |
هولیگانیسم | 464/0 | 444/0 | تائید |
برای بررسی برازش مدل ساختاری در یک پژوهش از ضریب تعیین مربوط به متغیرهای پنهان درون‌زای مدل استفاده می‌شود. هر چه مقدار ضریب تعیین مربوط به سازه‌های درون‌زای مدل بیشتر باشد نشان از برازش بهتر مدل است. سه مقدار 19/0، 33/0 و 67/0 به‌عنوان مقدار ملاک برای مقادیر ضعیف، متوسط و قوی ضریب تعیین معرفی‌شده‌اند. براساس نتایج جدول بالا میزان ضریب تعیین برای سازه درون‌زا در حد متوسط است. با توجه به نتایج تحقیق مناسب بودن برازش مدل ساختاری تحقیق تائید می‌شود.
جدول 3. نتایج معیار استون -گیسر | ||
متغیر درون‌زا | مقدار q2 | قدرت پیش‌بینی |
هولیگانیسم | 447/0 | قوی |
این معیار قدرت پیش‌بینی مدل را مشخص می‌کند. هر یک از سه مقدار 20/0، 15/0 و 35/0 برای q2 را به ترتیب بیانگر قدرت پیش‌بینی ضعیف و متوسط و قوی در مورد سازه مربوطه معرفی‌شده است. با توجه به اینکه این مقدار برای متغیر درون‌زای مدل از 35/0 بیشتر شده است، حاکی از آن است که قدرت پیش‌بینی مدل در حد قوی است و برازش مناسب مدل ساختاری تحقیق را تائید می‌نماید.
مدل کلی شامل هر دو بخش مدل اندازه‌گیری و ساختاری می‌شود و با تائید برازش آن، بررسی برازش در یک مدل کامل می‌شود. معیار نیکویی برازش مربوط به بخش کلی مدل‌های معادلات ساختاری است. بدین معنی که توسط این معیار محقق می‌تواند پس از بررسی برازش بخش اندازه‌گیری و بخش ساختاری مدل کلی پژوهش خود، برازش بخش کلی را نیز کنترل نماید. مقدار gof به‌صورت زیر محاسبه می‌شود.
(1) 
در این فرمول Communality بیانگر مقادیر اشتراکی از میانگین مجذور بارهای عاملی هر متغیر به دست می‌آید. GOF با محاسبه میانگین هندسی میانگین اشتراک و میانگین ضریب تعیین تعدیلی R2 به دست می‌آید و مقداری بین صفر و یک دارد و هر چه که به یک نزدیک‌تر باشد برازش مدل مناسب‌تر است. همچنین برخی از محققین بیان کردهاند که مدل با برازش خوب مقداری بالاتر از 36/0 و مدل با برازش متوسط مقداری بین 19/0 تا 36/0 دارد.
جدول 4. مقادیر اشتراکی و ضریب تعیین | ||
|---|---|---|
شاخص | ضریب تعین | مقادیر اشتراکی |
هولیگانیسم | 464/0 | 693/0 |
تخلیه هیجانی | - | 555/0 |
بیماری‌های روحی | - | 696/0 |
احساس ناکامی | - | 582/0 |
احساس جوانی | - | 659/0 |
احساس تعلق | - | 608/0 |
محرومیت نسبی | - | 872/0 |
گروه‌های مرجع | - | 614/0 |
انزوای اجتماعی | - | 636/0 |
الگوهای انحرافی | - | 590/0 |
مصرف رسانه‌ای | - | 615/0 |
مسؤلیت پذیری اجتماعی | - | 695/0 |
با استفاده از فرمول و مقادیر جدول، مقدار نیکویی برازش 564/0 به دست آمد. با توجه به این مقدار برازش مناسب مدل تحقیق تائید شد.
بحث و نتیجه‌گیری
به‌طور جد می‌بایست هولیگانیسم را در زمره کجروی‌ها و آسیب‌های دوره جدید دانست. دوره‌ای که خود ناشی از تغییرات سریع اجتماعی از یکسو و تمایلات روزافزون انسان و ناکامی دررسیدن به این تمایلات از سوی دیگر آن‌ها را خشمگین ساخته است. احساس خشم و تنفر، میل به خرابکاری، دعوا و خشونت با دیگران، احساس اجحاف حق و... نسبت به دیگری و محیط و اجتماع، همگی ازجمله مواردی هستند که بیان‌کننده ضعف و اختلال هنجاری در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه است و علل و عوامل اجتماعی آن را بایست در بستر اجتماعی جستجو نمود. همان‌طور که ملاحظه شد، رفتارهای هولیگانیسم تنها از یک بعد مطرح نیستند بلکه دارای ابعاد و اشکال متفاوتی است. در حال حاضر، هولیگان‌ها از اقشار مختلف جامعه هستند و سرنخ اصلی بسیاری از فعالیت‌های اوباشگرانه در اماكن ورزشی و حواشی آن در دست گروه‌های جنایتكار سازمان‌یافته بین‌المللی است که در زمینه‌های مختلف خلاف و تبهكاری همچون قاچاق انواع مواد مخدر، شرط‌بندی و تلاش برای تبانی غیرقانونی در رقابت‌های ورزشی بخصوص فوتبال، قاچاق انسان، شبكه فحشا و پول‌شویی دست دارند. از مهم‌ترین نکات برگرفته از یافته‌های به‌دست‌آمده تحقیق حاضر؛
* فوتبال از مهم‌ترین پدیده‌های ورزشی و اجتماعی است. فوتبال همچون اقتصاد و سیاست آیینه تمام نمای جامعه است. فوتبال هر آنچه در جامعه جریان دارد را به تصویر می‌کشد. فوتبال از دریچه نگاه تئوری‌ها و نظریه‌ها دارای تحلیل‌های متفاوتی است. از بین رهیافت‌های حقوقی و کیفری، کارکردی – ساختاری، زیست‌شناختی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی نظریه‌های جامعه‌ی بر دیگر نظرات غلبه دارد. در این نگاه، وندالیسم و رفتارهای هولیگانیستی به‌عنوان یک مسئله اجتماعی و جهانی است که در تمامی کشورهای دنیادیده می‌شود. این مسئله با توجه به وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه‌ای بروز و ظهور پیدا می‌کند و به‌سادگی نمی‌توان در مورد آن داوری و قضاوت کرد. این مسئله مهم را می‌توان از منظر سیاست‌گذاری مبتنی بر پژوهش‌های علمی و کاربردی و روزآمد پیگیری نمود.
* خشونت، رفتارهای نابهنجار و هولیگانیستی در بین تماشاگران فوتبال مفهومی جدا از تعاریف ادبی آن ندارد و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی نظیر خودجوش بودن و عدم توجه نسبت به نتایج آسیب به خود و دیگران است. درواقع نوع خاصی از خشونت در بین تماشاگران فوتبال که بیشتر در بعد خشونت علیه اموال و خشونت‌های كلامی دیده می‌شود. بدون شک وندالیسم و رفتارهای هولیگانیستی از نابهنجاری‌هایی است که معلول رابطه فرد و جامعه است. وندالیسم را تخریب اموال عمومی دانسته‌اند که هرساله خسارت فراوانی را به سرمایه‌های ملی و عمومی وارد می‌کند. با توجه به این خسارات و هزینه‌هایی که هرساله کشورها بابت تخریب اموال عمومی متحمل می‌شوند وندالیسم دیگر تنها رفتاری بزهکارانه به شمار نمی‌آید، بلکه به‌مثابه یک معضل یا مسئله اجتماعی در بسیاری از شهرها در ایران مطرح‌شده است. درواقع علل متعدد آن را می‌توان در انزوای اجتماعی و بروز رفتارهای انحرافی محصول نارضایتی و سرکوب شدن فردیت و هتک شخصیت فردی جستجو کرد. درواقع، وقتی فرد دچار انزوا که یکی از ابعاد بیگانگی اجتماعی است، می‌شود سعی می‌کند این احساس را از خود دور کند، بنابراین به رفتار انحرافی برای کسب لذت و شادی روی میآورد.
* تخلیه هیجانات، بیماری‌های روحی، احساس ناکامی، احساس مردانگی و هویت فرهنگی، احساس تعلق اجتماعی تماشاگران، محرومیت نسبی، تبعیت تماشاگران از گروه‌های مرجع، تبعیت از الگوهای انحرافی، مصرف رسانه‌ای و میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پایگاه اجتماعی و اقتصادی، نیز از دیگر علل مهم به‌عنوان مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای هولیگانیستی شناخته شدند. رفتارهای هولیگانیستی پیامد خلأ یا ناکارآمدی‌های گسترده در جامعه هستند.
* در ایران، اکثر وقایع در ورزشگاه‌های آزادی تهران، یادگار امام تبریز، الغدیر اهواز و فولادشهر اصفهان بوده و غالب حوادث در پی دیدارهای شهرآورد و یا مسابقات حساس بین گروه‌های رقیب در سراسر کشور رخ‌داده است. بررسی اجمالی این وقایع در این تحقیق نشان داد اگرچه غالب درگیری‌ها و خشونت‌ها در شهرآورد تهران اتفاق می‌افتاد این یعنی اینكه حساسیت‌ها و دوقطبی‌ها، اصطلاحاً رنگی (قرمز - آبی) بوده است، اما طی سالیان اخیر آنچه مشاهده می‌شود، درگیری‌ها و بروز رفتارهای خشونت‌آمیز در مسابقات گروه‌های تهرانی و شهرستانی یا شهرآوردهای شهرستانی بوده است (که ممكن است این فرضیه را تقویت کند که حساسیت‌های رنگی کمرنگ نشده است، بلكه تنوع رنگی بیشتر شده و تعصبات قومی، منطقه‌ای و شهرستانی شدت گرفته است). امری که به شرایط فرهنگی جامعه امروز ایران بستگی دارد. به‌گونه‌ای که ما با جامعه‌ای روبه‌روییم که بیش از آنکه در حال گذار باشد در حال عبور است و انواع و اقسام فنّاوری‌ها به درون آن راه‌یافته است بدون آنکه فرهنگ، ضمیمه آن باشد. ما با تأخر فرهنگی روبروییم. این امر آبستن کج‌رفتاری‌هایی نیز همچون وندالیسم و رفتارهای ناشی از آن می‌باشد. در چنین فضای اجتماعی‌ای افراد احساس می‌کنند هنجارهایی برای تنظیم رفتارهایشان وجود ندارد و راه‌های مقبول برای رسیدن به هدف نیز مسدود است. درنتیجه آن‌ها مسیرهایی متفاوت و متضاد برای عملکرد، در برابر خود می‌یابند.
* از عوامل مهم در این زمینه پدید ه جهانی‌شدن هم باید دخیل دانست و حضور شبکه‌های اجتماعی مجازی که در پی آن گروه‌ها و خرد ه فرهنگ‌های مختلف در نقاط گوناگون ایران و جهان شکل‌گرفته‌اند. درواقع هریک از آن‌ها اهداف متفاوت و بعضاً متضادی را دنبال می‌کنند درنتیجه مخاطبان نیز راهبردها و استراتژی‌های متضادی را دنبال می‌کنند.
* دراین‌بین نهادهای رسمی و غیررسمی به لحاظ بینش و نگرش متفاوت و درنتیجه کنش‌های متفاوتی که دارند سبب تفاوت و بعضاً تناقض هنجارها شدهاند. برای مثال تناقض هنجارها و ارزش‌ها در نهاد آموزش‌وپرورش با نهاد خانواده یا نهاد دین با نهاد خانواده یا نهاد رسانه با نهاد خانواده، و.....
به‌طورکلی این نهادها، عوامل جامعه‌پذیری در راستای یک هدف راهبردهای متفاوتی را اتخاذ کردهاند که افراد را دچار سردرگمی و بی‌هنجاری می‌کنند و اوضاع جامعه را به آنجا می‌رسانند که رفتارهای هولیگانیستی بیش از هر چیز از بی‌هنجاری ریشه بگیرد.
*نتایج به‌دست‌آمده از تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات داخلی ازجمله؛ رحمانی خلیلی و صفویان (Rahmani Khalili & Safoyan, 2018)، در تحقیقی با عنوان «تبیین جامعه‌شناختی پدیده هولیگانیسم تماشاگران فوتبال (موردمطالعه: تماشاگران مسابقات فوتبال شهر تهران» گزارش دفتر معاونت پژوهش‌های اجتماعی – فرهنگی دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ (Ghasemi, 2009)، در پژوهشی با عنوان گزارش بررسی پرخاشگری و خشونت در فوتبال و ارائه راهکارهای پیشگیرانه و کنترلی صدرمحمدی و انصاری (1396)، پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر بروز وندالیسم در ورزش فوتبال در ایران» و حیدری (Heydari, 2013) در پژوهشی با عنوان «بررسی عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر وندالیسم»؛ همچنین در تحقیقات خارجی با تحقیق پلدزا و سلیکامی (Fisković, 2001)، با عنوان «بی‌معنایی و انزوای اجتماعی؛ در ترکیه» همراستا است.
پیشنهادها و راهکارهای تحقیق
با توجه به یافته‌های حاصل از تحقیق، پیشنهادها و راهکارهای زیر ارائه می‌شود:
* فائق آمدن بر مقوله هولیگانیسم به تمهیدات ویژه‌ای نیاز دارد که اغلب کارآمدی کارکردهای جامعه شهری را هدف می‌گیرند. بدین‌جهت یکی از اهداف مهم در این راه آموزش شهروندی به شهروندان است که از طریق نهادهای آموزشی چون مدرسه و رسانه بحثی جدی و ضروری است که نیاز به تدابیر روان‌شناختی و جامعه‌شناختی دارد که نیاز است تا همراستا با مدیران و مربیان و مسئولان باشگاهی صورت پذیرد.
* از اصلی‌ترین راهبردها در این تحقیق، ترویج ایده‌ای است که وندالیسم و رفتار هولیگانیستی ناشی از آن آسیب جمعی و اجتماعی در پیش دارد. یکی از مهم‌ترین راهکارها در این زمینه بازگشت آسیب‌ها به خود فرد می‌باشد. بنابراین اگر افراد تماشاگر بازی‌های فوتبال قانع شوند که رفتارهای وندال آسیب جمعی (همه افراد نسل فعلی و نسل آینده) به همراه دارد به‌طور خودجوش از ارتکاب آن خودداری کرده و مانع دیگران نیز می‌شوند. لذا به مسئولین، مدیران ورزشی پیشنهاد می‌شود که در کنار سایر اقداماتی که موجب بهبود فضای کلان می‌شود، این ایده را به‌عنوان محور فعالیت‌های مقابله با رفتارهای هولیگانیسم و وندالیسم قرار داده و برنامه‌های عملیاتی را بر مبنای آن تنظیم نمایند که چگونه می‌توان این تفکر را در جامعه ترویج نمود؟ به نظر می‌رسد یکی از شیوه‌های مؤثر و کارآمد؛ القاء فرهنگ شفاهی است که از آن طریق مسئولیت‌پذیری به افراد یادآوری شود. فرهنگ مسئولیت‌پذیری از بالا به پایین نباید باشد بلکه از پایین به بالاست. یعنی ابتدا اقدامات از سوی مردم صورت پذیرد.
* ایجاد اعتماد و باور عمومی نسبت به فعالیت‌های مدیریت شهری، توجه به امر آموزش و تبلیغ، پیرامون رفتارهای وندالیستی و هولیگانیستی ازجمله دیگر وظایف نهادهای آموزشی است تا افراد به‌ویژه جوانان و نوجوانان بدانند که احساس مسئولیت بسیار جدی در برابر اموال دولتی و شهری دارند.
* یکی از راهکارهای مناسب با وندال‌ها و هولیگان‌ها، اعمال قانون و بازخواست و جریمه کردن است تا از این طریق از جریان آزاد این رفتارها در سطح جامعه جلوگیری به عمل آید. همچنین ایجاد هماهنگی و تطابق در راهبردها و دستورالعمل‌های نهادهای رسمی و غیررسمی جامعه‌پذیری جهت جلوگیری از ایجاد بی‌هنجاری، شیوه کاربردی و راهبردی است.
* معنا و مفهوم حقوق شهروندی یعنی دارای حق بودن و پاسخگو بودن است. به همین لحاظ اگر، شهروندان در برابر پیشامدها در سطح شهر خود احساس مسئولیت کنند، درواقع می‌توانند نوعی نیروی نظارت غیررسمی را ایجاد کنند و احساس مسئولیت زمانی بیش‌ازپیش ایجاد می‌شود که شهروندان در امر مدیریت شهری مشارکت فعال داشته باشند. لذا ایجاد زمینه‌های گفت‌وگو و مشارکت مردم زمینه حل بسیاری از آسیب‌ها را فراهم می‌کند. این الگو را می‌توان از بالا به پایین در نظر گرفت که باب هرگونه مشارکتی از سوی نهادها و سازمان‌های دولتی صورت می‌گیرد.
* هماهنگی عوامل متعدد می‌توانند در پیشگیری و کنترل پرخاشگری و خشونت هواداران و تماشاگران مسابقات فوتبال نقش داشته باشند؛ بهبود کیفیت خدمات‌رسانی و امكانات رفاهی برای هواداران و تماشاگران (مواردی مانند اغذیه و نوشیدنی‌های سالم و ارزان، سرویس‌های بهداشتی مطلوب، استراحتگاه و نمازخانه، ارتقای ایمنی و امنیت ورزشگاه‌ها) دستگاه‌های ورود و خروج تماشاگران، زمان ورود و مكان استقرار آن‌ها، استقرار دوربین‌های مكانیزه و مداربسته، شناسایی گروه‌های اوباش) سیستم و جو امنیتی (حضور نیروها محسوس و نامحسوس پلیس و نحوه برخورد آن‌ها در مبادی ورودی و خروجی، جایگاه‌های بلیت‌فروشی، مکانه‌ای استقرار تماشاگران)، مدیریت برگزاری و میزبانی (شرایط اقلیمی، زمان و تقویم برگزاری مسابقات، وضعیت بلیت‌فروشی و شماره‌گذاری صندلی‌ها و بلیت‌فروشی الكترونیكی)، عملكرد داوری و نظارت (موارد مربوط به داوری در مدیریت بازی، نحوه قضاوت به‌خصوص درصحنه‌های حساس، نحوه کنترل تنش‌ها و مدیریت در شرایط بحرانی)، جو بازی و اتفاقات (کنش‌ها و رفتار مدیران باشگاه، بازیكنان، مربیان، لیدرها) می‌شود.
* یکی از تلاش‌های جدی در آموزش شهروندان، مشارکت دادن دانش آموزان از مقاطع پایین مدرسه است. مسئولیت دادن به دانش آموزان در مدرسه از سنین پایین می‌تواند آن‌ها را متعهد و ملزم به حقوق دیگران در وضعیت موجود و آینده نماید.
* شفافیت و مونیتور کردن اخبار و وقایع فوتبالی در برنامه‌های تلویزیونی – رادیویی خاص همچون «برنامه نود» بدون پرداختن به حواشی فوتبال همچنین مردم را در جریان اخبار و وقایع قرار دادن، بهره بردن از آخرین متدها و روش‌های علمی با افراد خاطی و جریان ساز دربازی‌های لیگ، یکی دیگر از راه‌هایی است که می‌تواند از خسارت‌های آتی دربازی‌های بعدی جلوگیری به عمل آورد.
منابع و مأخذ
Danaei Fard, H., & Mozafari, Z. (2007). Enhancing validity and reliability in qualitative management research. 1.
Farjad, M. (2012). Social Pathology and Sociology of Deviances. Badr Publications.
Fathi, S., Aram, H., & Karimian, H. (1391). Investigating the factors affecting the vandalistic behavior of young people with an emphasis on the role of marginalization (case study: youth of Tehran). urban management studies, 2(4).
Fisković, I. (2001). Reljef Petra Krešimira IV.-Kulturne i duhovne pretpostavke pojavi reljefa. Starohrvatska prosvjeta, 3(28-29), 161-188.
Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 18(1), 39-50.
Fromm, E. (2018). Eric Fromm's Personality Theory and the Fundamental Need for Freedom. Encyclopedia of Personality.
Ghasemi, V. (2009). Examining aggression and violence in football and providing preventive and control solutions. Vice President of Social-Cultural Research.
Hajibeigi, M., & Masoudi, A. (1385). Violence and aggression in football and ways to control it. 1(2).
Hassani, A. (1386). Factors affecting the tendency towards destructive behaviors in Mazandaran province. Social Security Quarterly, 4(16), 11-46.
Heydari, S. (2013). scientific-research article on sociological factors study: high school students of Ahvaz city. Humanities Research Journal of Isfahan University, 23(3), 207-229.
Huang, K., Yao, J., & Yin, M. (2019). Understanding the skill provision in gig economy from a network perspective: A case study of fiverr. Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction, 3(CSCW), 1-23.
Khaki, G. (1390). The research method of productivity of thesis writing. Tehran publication.
Momeni, A. (2007). Educational articles. 28, 77.
Naqdi, A. (1386). Marginalization and informal settlement. Fan Avaran Publications.
Police Report. (2018). How violence in football should be controlled. ISNA site.
Rahmani Khalili, E., & Safoyan, S. (2018). a scientific-research article on the sociological explanation of the hooliganism phenomenon of football spectators (case study: spectators of football matches in Tehran). Journal Social Sciences, 26(86), 123-156.
Sheikh, M. (2013). Analysis of violence factors from the point of view of football organizers. Published in foreign publications, 20, 87-112.
[1] . Hooligan
[2] . Thieves
[3] . Chaos
[4] . Football hooliganism
[5] . Antisocial
[6] . Hooligan
[7] . Chaos
[8] . Football hooliganism
[9] . Antisocial
[10] . Baron and Richardson
Journal of Sociological Studies in Sport
(به وسیله خود نشریه پر می شود) Vol .., Iss …, Serial No.…
Study of effective sociological factors on the hooliganistic behavior of football spectators in Iran's premier league
Received: Jun 00, 0000 Accepted: Aug 00, 0000
Abstract
Objective: The aim of the present study is "to study the effective sociological factors on the hooliganistic behavior of football spectators in Iran's Premier League". Hooliganism defined the abnormal and tense behaviors that occur before, during, and after exciting football matches between spectators and fans and by mobs or rioters (hooligans) in the audience group. In this research, hooliganism has been explained and investigated from different biological, psychological and sociological dimensions. The current research method is quantitative in terms of application and cross-sectional in terms of time.
Methodology: The sampling method is random and the sample size of the research is due to the lack of specific statistics on the number of hooligans and spectators who appear as hooligans in football-related sports gatherings. 393 questionnaires were collected by random sampling method. SPSS software was used for data analysis.
Results: Processing, statistical analysis of information was done using descriptive and inferential statistics (frequency distribution tables, correlation tests, multivariate regression and path analysis). The findings of the research showed that emotional discharge (0.423), mental illness (0.462), feeling of failure (0.249), feeling of youth and masculinity identity (0.382), sense of social belonging (-0.257), relative deprivation (0.379), adherence to reference groups (-0.289), social isolation (-0.267), adherence to deviant patterns (0.611), media consumption (0.176), social responsibility (269) There is a significant relationship between spectators and hooliganism.
Conclusion: Processing, statistical analysis of information was done using descriptive and inferential statistics (frequency distribution tables, correlation tests, multivariate regression and path analysis). The findings of the research showed that emotional discharge (0.423), mental illness (0.462), feeling of failure (0.249), feeling of youth and masculinity identity (0.382), sense of social belonging (-0.257), relative deprivation (0.379), adherence to reference groups (-0.289), social isolation (-0.267), adherence to deviant patterns (0.611), media consumption (0.176), social responsibility (269) There is a significant relationship between spectators and hooliganism.
Keywords: Hooliganism, hooligan behavior, soccer fans, Premier League.