بررسی ژئوشیمیایی و پراکنش فلزات سنگین مس، روی، سرب و نیکل در محدوده منطقه آزاد تجاری- صنعتی رودخانه ارس

محورهای موضوعی : مدیریت آب در مزرعه با هدف بهبود شاخص های مدیریتی آبیاری

شهرام شاه محمدی کلالق ¹ , نادر حبیب زاده ²

1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات آذربایجان شرقی
2 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

تاریخ دریافت : 1395/08/07 تاریخ پذیرش : 1395/10/14 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه: رودخانه ارس, فاکتور آلودگی, فاکتور انباشت ژئوشیمیایی, فاکتور تجمع زیستی,

چکیده مقاله :

رودخانه ارس به دلیل قرار گرفتن در مسیر فعالیت های معدن کاوی و شرایط خاص اکولوژیک، اقتصادی، اجتماعی و تنوع گونه های مختلف گیاهان و جانوران آبزی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و بررسی کیفیت آن ضروری می باشد. تحقیق حاضر به منظور بررسی آلودگی فلزات سنگین سرب (Pb)، مس (Cu)، روی (Zn) و نیکل (Ni) در محدوده منطقه آزاد تجاری صنعتی رودخانه ارس در استان آذربایجان شرقی انجام گرفت. نمونه برداری به صورت فصلی از رسوبات، آب، گیاه (لوئی) و ماهی (زرد پر) درقالب 4 ایستگاه در پاییز سال 1393و تابستان سال 1394 در محدوده 150 کیلومتری طول رودخانه ارس صورت گرفت. نتایج نشان دهنده غلظت مجاز همه فلزات در نمونه های آب و ماهی و غلظت بیش‌تر از حد مجاز فلز سنگین مس در نمونه های رسوب و گیاه بر اساس استانداردهای جهانی بود. مطابق مقادیر شاخص های ضریب آلودگی، بار آلودگی و انباشت ژئوشیمیایی، همه ایستگاه ها به جز ایستگاه سنت استپانوس به فلز سنگین مس شدیداً آلوده بوده که می تواند ناشی از فعالیت های معدن کاوی مس سونگون در منطقه مورد مطالعه باشد. شدت آلودگی به فلزات سنگین در ایستگاه ها به ترتیب زیر حاصل شد: Cu > Zn > Pb = Ni. مقادیر کم‌تر از یک فاکتور تجمع زیستی برای نمونه ماهی زردپر، بیان‌گر جذب و تجمع فلزات سنگین از طریق جذب سطحی و نه از طریق رژیم غذایی ماهی ها می باشد. مقادیر بالاتر از یک فاکتور تجمع زیستی نمونه های گیاه لوئی در رابطه با فلزات سنگین سرب و روی در ایستگاه های مصب ایلگنه چای و قولان و میسن، آن را به عنوان یک گیاه ابرجاذب مطرح می کند. بنابراین می توان از این گیاه برای اهداف گیاه پالایی در منطقه مورد مطالعه استفاده کرد.

چکیده انگلیسی:

Aras river due to located in the path of mining activities and having special ecological, economic, social and a variety of different species of aquatic plants and animals is very important and assessment of its quality is essential. This study was conducted to assess pollution of Pb, Cu, Zn and Ni in the Aras free trade-industrial zone. Samples of sediments, water, plant (Typha australis) and fish (Varicorhinus dapoeta) were collected in four sampling sites of 150 km of Aras river in autumn 2013 and summer 2014. The results indicated that the concentration of all elements in water and fish samples aligned with standards, although Cu value exceeded standard level within sedimentation and plant.  According to contaminant criteria (contaminant factor, pollution load index, and geoaccumulation index), Cu concentration was very high in all sampling sites except Sant-Spataneous site. Its reason is likely to overloading Cu from Sungon mine. The magnitude of heavy metal pollutants in all sampling sites was identified as follows: Cu > Zn > Pb = Ni. The bioaccumulation factor of heavy metals in fish samples was found to be lower than 1 indicating they probably were uptaked through fish respiratory and dermal surfaces rather than dietary uptake. The high concentrations of Pb and Zn in Typha australis from Ilganeh river and Gholan and Missen sites exhibited that this species could be utilised to remediate the polluted places to heavy metals.