تحلیل جامعه‌محور کیفیت فضاهای عمومی شهری باتأکیدبر سلامت اجتماعی شهروندان (نمونه‌کاوی: کلان‌شهر تبریز)
محورهای موضوعی : محیطیمهرداد سامی 1 , آرش ثقفی‌اصل 2 , مسعود حق‌لسان 3 , حسن ستاری‌ساربانقلی 4
1 - گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - گروه معماری و شهرسازی، واحد ایلخچی، دانشگاه آزاداسلامی، ایلخچی، ایران.
4 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
کلید واژه: فضای عمومی شهری, جنبه‌های اجتماعی, ارتقاء سلامت عمومی, سلامت اجتماعی, کلان‌شهر تبریز, جامعه‌محور.,
چکیده مقاله :
فضاهای عمومی شهری به‌عنوان یکی‌از محیط‌هایی که بیشترین زمان حضور شهروندان در آن‌ها سپری می‌شود، پیونددهنده‌ای میان جنبه‌های اجتماعی و زیستی زندگی شهری به‌شمار می‌آیند و تأثیر عمیقی بر سلامت جسمی و روانی افراد دارند. ضروری است این فضاها به‌گونه‌ای طراحی و برنامه‌ریزی شوند که ارتقاء سلامت‌عمومی، به‌ویژه سلامت اجتماعی شهروندان را ممکن سازند. دراین‌راستا، پژوهش حاضر باهدف تحلیل کیفیت فضاهای عمومی کلان‌شهر تبریز با رویکرد جامعه‌محور و باتأکیدبر شاخص‌های سلامت اجتماعی و عمومی انجام گرفته است. این مطالعه از نوع کاربردی با ماهیت تحلیلی–اکتشافی بوده و با بهره‌گیری از روش‌تحقیق آمیخته (کیفی–کمی)، صورت پذیرفته است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از مدل حداقل مربعات جزئی در نرم‌افزار “Warp-PLS”، و آزمون “T-test”، در نرم‌افزار “SPSS”، استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد بیشترین اثرگذاری بر تحقق سلامت‌عمومی در فضاهای عمومی تبریز به‌ترتیب مربوط‌به مفاهیم معنابخش فضای شهری، بستر کالبدی مطلوب و سالم، تعامل با بستر اکولوژیکی، الگوی کاربری زمین و فعالیت‌ها، دسترسی‌پذیری و پویایی و مفاهیم اجتماعی فضا با ضرایب 69/0، 58/0، 56/0، 55/0، 48/0 و 43/0، می‌باشد. همچنین، در میان متغیرهای فرعی، مؤلفه‌هایی نظیر احترام به نیازها و خواسته‌های شهروندان، پویایی و سرزندگی فضا، هویت منحصربه‌فرد، توجه‌به فضاهای سبز و آبی، بهره‌گیری از نمادها، و پاکیزگی محیطی بیشترین تأثیر را داشته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که شاخص‌های سلامت‌عمومی در فضاهای عمومی کلان‌شهر تبریز به‌طور کامل تحقق نیافته و نیازمند نگرشی سیستمی و یکپارچگی در برنامه‌ریزی جهت شکل‌گیری فضاهایی با رویکرد ارتقاء سلامت جسمانی و روانی شهروندان می‌باشد.
Urban public spaces, as environments where citizens spend a significant portion of their time, serve as vital links between the social and biological dimensions of urban life and exert a profound impact on individuals’ physical and mental health. Therefore, it is essential that these spaces be designed and managed in ways that promote public health, particularly social well-being. This study aims to analyze the quality of public spaces in the Tabriz metropolis through a community-based approach, with an emphasis on indicators of public and social health. The research is applied in purpose and exploratory-analytical in nature, utilizing a mixed-methods approach (qualitative–quantitative). Data analysis was conducted using the Partial Least Squares (PLS), method in Warp-PLS software and T-test in SPSS. The findings indicate that the most influential factors in promoting public health in Tabriz’s public spaces are, respectively: meaningful urban space concepts (0.69), a healthy and favorable physical environment (0.58), interaction with the ecological context (0.56), land-use patterns and activity distribution (0.55), accessibility and spatial dynamism (0.48), and social meanings embedded in space (0.43). Among the sub-variables, key components such as respecting citizens' needs and preferences, spatial vitality, unique identity, attention to green and blue infrastructure, symbolic elements, and environmental cleanliness had the greatest impact. The results suggest that public health indicators have not been fully realized in Tabriz’s urban public spaces. There is a clear need for a systemic and integrated planning approach aimed at developing spaces that enhance both the physical and mental well-being of citizens.
توپچی خسروشاهی، مسعود. ثقفی‌اصل، آرش. ستارزاده، داریوش. ستاری ساربانقلی، حسن. (1400). ارزیابی تحقق‌پذیری شاخص‌های کیفیت فضاهای عمومی شهری برمبنای دیدگاه کرمونا (مطالعه‌موردی: شهر تبریز). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و توسعۀ فضای شهری، دورۀ 8، شمارۀ 2؛ (پیاپی 15)، 196-179.
حیدری، امیرحسین. حکیمیان، پانته‌آ. گلکار، کوروش. (1401). تدوین مدلی برای ارزیابی عمومیت فضاهای شهری. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-دانش‌شهرسازی، 84-67.
دواتگر خرسند، المیرا. رحیمی، اکبر. (1403). بررسی کیفیت فضاهای عمومی محلات مسکونی شهر تبریز از دیدگاه ساکنین بااستفاده‌از تحلیل لکه‌های داغ و شاخص موران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-فضای شهری و حیات اجتماعی، دورۀ 3، شمارۀ 9، 61-47.
دواتگر خرسند، المیرا. رحیمی، اکبر. (1403). بررسی کیفیت فضاهای عمومی محلات مسکونی شهر تبریز از دیدگاه ساکنین بااستفاده‌از تحلیل لکه‌های داغ و شاخص موران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-فضای شهری و حیات اجتماعی، دورۀ 3، شمارۀ 9، 61-47.
رضاپور، ولی. موسوی، میرسعید. هادیلی، بهمن. (1400). مطالعۀ چالش‌های برنامه‌ریزی فضایی کلان شهرهای ایران با محوریت نظام اقتصادی نوین (نمونه‌موردی کلان‌شهر تبریز). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورۀ 25، شمارۀ 76، 127-113.
سامه، رضا. (1397). تأملی بر مفهوم «کیفیت» در معماری. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، دورۀ 2، شمارۀ 3، 64-44.
سامی، مهرداد. ثقفی‌اصل، آرش. حق‌لسان، مسعود. ستاری‌ساربانقلی، حسن. (1403). تبیین نقش و تأثیر فضاهای شهری بر افزایش سلامت‌عمومی کلان‌شهرها با محوریت تغییرات اجتماعی-فرهنگی (موردمطالعه: کلان‌شهر تبریز). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 21، شمارۀ 3؛ (پیاپی 82)، 53-33.
سلیمانی مهرنجانی، محمد. تولایی، سیمین. رفیعیان، مجتبی. زنگانه، احمد. خزائی‌نژاد، فروغ. (1395). زیست‌پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 4، شمارۀ 1، 50-27.
شاملو، شبنم. نقی‌زاده، محمد. حبیب، فرح. (1397). واکاوی رویکردها و زمینه‌های نظری و تدوین چارچوب مفهومی منظر شهر. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمانشهر، دورۀ 11، شمارۀ 23، 209-197.
گنجی، محمد. اسلامی‌برزکی، زهرا. نیازی، محسن. (1394). نقش سرمایۀ اجتماعی و فرهنگی در میزان احساس شهروندی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات جامعه‌شناختی شهری، دورۀ 5، شمارۀ 17، 56-29.
لینچ، کوین. (1395). تئوری شکل شهر. ترجمۀ: سیدحسین بحرینی، چاپ‌هفتم، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
Carmona, Matthew. (2014). The Place-shaping Continuum: A Theory Of Urban Design Process. Journal Of Urban Design, 19(1): 2-36.
Hama Radha, Chro. (2022). Biophilic Design Approach For Improving Human Health In The Built Environment. International Transaction Journal Of Engineering, Management, & Applied Sciences & Technologies, 13(22): 1-12.
Harvey, David. (2009). Social Justice, Postmodernism And The City. International Journal Of Urban And Regional Research, 16(4): 588-601.
Hohlfeldt, Marion. Popescu, Carmen. (Eds.). (2023). Living Politics In The City: Architecture As Catalyst For Public Space. Leuven University Press.
McGee, Beth. Park, Nam-Kyu. (2020). Colour, Light, And Materiality: Biophilic Interior Design Presence In Research And Practice. Journal Of Interiority 5(1): 27-52.
Mohsin, Marwah M. Beach, Thomas. Kwan, Alan. (2023). A Review Of Sustainable Urban Development Frameworks In Developing Countries. Journal Of Sustainable Development, 16(5): 1-19.
Sepe, Marichela. (2023). Designing Healthy And Liveable Cities: Creating Sustainable Urban Regeneration. Routledge.
Sjövall, Isabelle A.K. Spiers, Hugo J. (2024). The Potential Of Biophilic Design And Nature To Improve Health, Creativity And Well-Being. Journal Of/In Book: Environmental Neuroscience, 225-281.
Yulie Reindrawati, Dian. (2023). Challenges Of Community Participation In Tourism Planning In Developing Countries. Journal Of Cogent Social Sciences, 9(1): 1-12.
