بررسی عنصر تقدیرگرایی در شاهنامه فردوسی و حماسه‌های مذهبی
محورهای موضوعی : حماسهزهرا فرج‌نژاد فرهنگ 1 , محمدنوید بازرگان 2
1 - دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد رودهن، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد رودهن، ایران
کلید واژه: شاهنامه, تقدیر, حملۀ حیدری, خاوران‌نامه, علی‌نامه,
چکیده مقاله :
تقدیرگرایی (فاتالیسم) یکی از ویژگی‌های جوامع سنتی شرقی و اعتقادی است که طبق آن، سرنوشت انسان از قبل مقدر شده و تمامی امور براساس مقدرات رخ می‌دهد و جای‌گاهی برای انتخاب و اختیار انسان وجود ندارد. در این مقاله، پس از ریشه‌یابی عنصر تقدیرگرایی در ایران، نشانه‌های آن، از جمله: ستاره‌پرستی و اخترشناسی، بخت، نذر و صدقه و اعتقاد به نیروهای ماوراءالطبیعی، در شاهنامه و چهار اثر حماسۀ مذهبی دیگر (علی‌نامه، حملۀ حیدری باذل مشهدی، حملۀ حیدری راجی کرمانی و تازیان‌نامه؛ خلاصۀ خاوران‌نامه) مورد بحث و بررسی قرار گرفته، مشخص گردید که پیش‌گویی از طریق منجمان در شاهنامه، بیش‌تر از آثار حماسی - مذهبی، و برعکس پیش‌گویی از طریق الهامات الاهی و وحی و هاتف ماوراءالطبیعی در آثار مذهبی بیش‌تر از شاهنامه است. همچنین اعتقاد به بخت و اقبال در شاهنامه پررنگ‌تر از آثار حماسی - مذهبی است. در میان حماسه‌های مذهبی مورد مطالعه، خاوران‌نامه از نظر اسطوره‌ای به شاهنامه نزدیک تر است. در مراتب بعد از آن، به ترتیب حملة حیدری راجی کرمانی، حملة حیدری باذل مشهدی، و علی‌نامه قرار می‌گیرد.
Fatalism is one of the characteristics of the traditional eastern societies according to which, the destiny of man is predetermined and all affairs take place based on this destiny hence there is no room for man’s free will. The origin of fatalism in Iran is studied in this article and its signs such as star worship, astrology, fortune, alms giving, belief in supernatural powers are discussed in Shahnameh and four other epic religious works including Alinameh,Haydari attack by Bazel Mashhadi and Raji Kermani and Tazian nameh, summary of Khavarannameh. It became clear that predictions made by the astronomers in Shahnameh are more frequent than in the epic religious works and on the contrary predictions made through divine and supernatural inspirations and revelations are more common in the religious works. Also, belief in fortune and chance is Shahnameh is more prominent than in the epic religious works. Among the religious epics under study, Khavaran nameh is closer to Shahnameh in terms of Mythology. Next comes, Haydari attack by Kermani and Bazel Mashhadi, and Ali nameh respectively
