گفتمان زیبایی‌شناسی ـ جامعه‌شناختی جدال سعدی با مدعی، دیالکتیک فضیلت و وظیفه
محورهای موضوعی : ادبیات فارسیگیتی شیرواندهی 1 , فاطمه شیخلووند 2 * , محمد فرهمند 3 , مسعود زبردست 4
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد، اردبیل.
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد اردبیل،دانشگاه آزاد اسلامی ، اردبیل، ایران
4 - گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد اردبیل،دانشگاه آزاد اسلامی ، اردبیل، ایران
کلید واژه: زیبایی‌شناسی, مطالعات جامعه‌شناختی, سرشتِ گفتمانی, جدال سعدی با مدّعی.,
چکیده مقاله :
ما در این مقاله قصد داریم شالودة احساس و تکوین صدای سعدی را در رویکردی بین رشته‌ای مطالعه کنیم و با استفاده از شیوة تحلیل گفتمان، فرایند دیالکتیک، او را در دو موضوع فضیلت و وظیفه با تکیه و تأکید بر امر زیبایی‌شناسی و آموزه‌های جامعه‌شناختی بررسی نماییم. از منظر زیبایی‌شناسی، قدرت «خوب مشروط» (qualified good) است و تا آن‌جا برای انسان ارزش‌مند می‌نماید که منجرّ به بسط و پرورش خوب‌های ذاتی(intrinsic goods) شود. در حالی که در جامعه‌شناسی، قدرت به منزلة توجیه عقلی قبول حاکمیّتِ اَشراف و توانگران، و لازمة زندگی اشرافی و پادزهر آنومی (Anomie) اجتماعی است. تقابل و تصادم این دو نگرش در یکی از حکایت‌های گلستان؛ با عنوان «جدال سعدی با مدّعی» موجب پیدایش گفتمان دیالکتیکی در دو مقولة فضیلت و وظیفه شده است. هر دو مقوله هم از چشم‌انداز زیبایی‌شناسی و هم از نگرة جامعه‌شناختی تأثیر بسزایی در احساس و فهم خواننده دارد. به طوری که خواننده، روح سعدی و احساس او را با تعمّق در لایه‌های درونی حکایت، متفاوت از صدای جدال او با مدّعی در مشروعیّت بخشی به قدرت می‌بیند. کنکاش در پردازش احساس و صدای سعدی در این حکایت، بیانگر سرشت گفتمانی خاصّی است که در پیوند زیبایی‌شناسی و جامعه‌شناسی برجسته می‌گردد.
In this article, we intend to study the foundation of emotion and the development of Saadi’s voice in an interdisciplinary approach and, using the method of discourse analysis and the dialectical process, examine him in the two issues of virtue and duty, with emphasis on aesthetics and sociological teachings. From the perspective of aesthetics, power is a “qualified good” and is valuable to humans to the extent that it leads to the development and cultivation of intrinsic goods. While in sociology, power is a rational justification for accepting the rule of the nobility and the wealthy, and a prerequisite for aristocratic life and an antidote to social anomie. The confrontation and clash of these two attitudes in one of the stories of Golestan; entitled “Saadi’s Debate with the Claimant” has led to the emergence of a dialectical discourse in the two categories of virtue and duty. Both categories, from both an aesthetic and a sociological perspective, have a significant impact on the reader’s feelings and understanding. In a way, the reader, by delving into the inner layers of the story, sees Saadi’s soul and feelings as different from the voice of his argument with the claimant in legitimizing power. Exploring the processing of Saadi’s feelings and voice in this story expresses a specific discursive nature that is highlighted in the connection between aesthetics and sociology.
احمدی، بابک. 1374. «حقیقت و زیبایی»، چاپ اول، تهران: مرکز.
. ادواردز، پل. 1370. «معنای دیالکتیک در تاریخ فلسفة غرب»، ترجمة شهرام پازوکی، فرهنگ، صص: 109- 118.
. افلاطون. 1366. دورة کامل آثار افلاطون(چهار جلد)، ترجمة محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
. الهیان، لیلا. 1392. «زیبایی¬شناسی گفتمان سعدی بر اساس نظریة زبان¬شناسی متن»، رسالة دکتری، دانشگاه آزاد، تهران: علوم و تحقیقات، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی.
. باتومور، تام. 1373. «روند تکوین اندیشة انتقادی مکتب فرانکفورت»، ترجمة حسینعلی نوذری، فرهنگ توسعه، شمارة 16، صص: 234-250.
. بانکی، فرزین و مرتضی گوهری¬پور. 1399. «دیالکتیک و معنا»، نامة پژوهش فرهنگی، سال نهم، شمارة سوم، صص: 67-88.
. برتنس، هانس. 1391. مبانی نظریة ادبی، ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ3، تهران: ماهی.
. بشیریه، حسین. 1401. تاریخ اندیشه¬های سیاسی در قرن بیستم، جلد دوم، چاپ19، تهران: نی.
. پاینده، حسین. 1398. نظریه و نقد ادبی، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: سمت.
. تادیه، ایو ژان. 1390. نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمة مهشید نونهالی، تهران: نیلوفر.
. تایسن، لیس. 1392. نظریه¬های نقد ادبی معاصر، ترجمة مازیار حسین¬زاده و فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز و حکایت قلم نوین.
. تودوروف، تزوتان. 1396. منطق گفتگویی میخاییل باختین، ترجمة داریوش کریمی، چاپ 4، تهران: مرکز.
. حسینی پاکدهی، علی. 1381. مبانی اقناع و تبلیغ، چ1، تهران: آگاه.
. رشیدیان، عبدالکریم. 1393. فرهنگ پسامدرن، تهران: نی.
. ستوده، هدایت¬الله. 1378، جامعه¬شناسی در ادبیات فارسی، تهران: آوای نور.
. سلطانی، علی اصغر. 1384. قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.
. شارون، جوئل. 1398. ده پرسش از دیدگاه جامعه¬شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، چاپ18، تهران: نی.
. شمیسا، سیروس. 1393. انواع ادبی، چاپ5، تهران: میترا.
. عالم، عبدالرحمن. 1401. بنیادهای علم سیاست، چاپ 35، تهران: نی.
. صالحی امیری، سیدرضا. 1396. مفاهیم و نظریه¬های فرهنگی، چاپ8، تهران: ققنوس.
. فکوهی، ناصر. 1398. تاریخ اندیشه و نظریه¬های انسان¬شناسی، چاپ12، تهران: نی.
. فوکو، میشل. 1402. مراقبت و تنبیه، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، چاپ20، تهران: نی.
. کاپلستون، فردریک. 1382. تاریخ فلسفه از فیشته تا نیچه، ترجمة داریوش آشوری، جلد هفتم، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
. گرجی، مصطفی. 1383. «تحلیل گفتمان حکایت جدال سعدی و مدعی با نظر به مؤلفه¬های گفت¬وگو»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارة 2، صص: 24-45.
. گیدنز، آنتونی. 1402. گزیدة جامعه¬شناسی، ترجمة حسن چاوشیان، چاپ16، تهران: نی.
. لوزیک، دانیلین. 1398. نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی، ترجمة سعید معیدفر، چاپ8، تهران: امیرکبیر.
. محمدی، جمال و همکاران. 1400. «خرده فرهنگ لوطی¬ها و تجربة طرد اجتماعی»، فصلنامة علمی برنامه¬ریزی رفاه توسعه اجتماعی، سال 12، شمارة 48، صص: 105-145.
. محیط طباطبایی، سیدمحمد. 1346. «جدال مدعی با سعدی»، مجلة ارمغان، دورة36، شمارة9، صص: 465-470.
. معصوم، حسین. 1384. « مفهوم دیالکتیک در اندیشة افلاطون»، اندیشه¬های فلسفی3، سال اول، شمارة 3، صص:107-119.
. مندراس، هانری و ژرژ گورویچ. 1354. مبانی جامعه¬شناسی، ترجمة باقر پرهام، چاپ4، تهران: امیرکبیر.
. نرماشیری، اسماعیل. 1396. «جدال سعدی با مدعی با رویکرد ایدئولوژی شناختی استعاری»، متن¬پژوهی ادبی(زبان و ادب پارسی)، دورة21، شمارة74، صص: 79-98.
. هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش. 1358. خدایگان و بنده(با تفسیر الکساندر کوژو)، ترجمه و پیشگفتار حمید عنایت، تهران: خوارزمی.
. یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس. 1393. نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نی.
. Fairclough, Norman. 2010. Critical Discourse Analysis, London, Longman: Gee.
. Hoggart, Richard. 1973. Speaking ti Eeach Other, Harmondsworth. Penguin.
. Macdonell, Diane. 1986. Theories of Discourse, Publisher, B. Blackwell; Length, 146 pages.
. Liddell, Henry George & Robert Scott. 1968. Greek-English Lexicon, London: Oxford.