تحلیل هنجارگریزی معنایی در سورۀ یوسف(ع) بر مبنای رویکرد زبان‌شناسی شناختی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
یعقوب سبحانی
1
,
بهمن گرجیان
2
,
حسین مطوری
3
1 - . دانشجوی دکتری زبان شناسی، گروه زبان شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
2 - دانشیارگروه زبان انگیسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران
3 - استادیار گروه زبان شناسی، واحد خرمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خرمشهر، ایران
کلید واژه: واژگان کلیدی: صورت¬گرایان, قرآن‌کریم, لیچ, هنجارگریزی, یوسف(ع). ,
چکیده مقاله :
هنجارگریزی از صورتهای رایج در بیان کلام و گفتمان است که با در¬هم ریختن ساختار معیارهای معنایی شکل می‌گیرد. این پژوهش به¬صورت توصیفی-تحلیلی انجام شده ¬است و عناصر هنجارگریزی شامل کنایه، استعاره، مجاز و تشبیه از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی لیچ (1969) در آیات سورۀ مبارکۀ یوسف(ع) واکاوی شده ¬است. نتایج تحقیق نشان می¬دهد که گفتمان در این سوره از ¬طریق کنایه و استعاره انجام شده و شناخت مفاهیم بیشتر به¬صورت غیرمستقیم صورت گرفته ¬است. همچنین مشخص شد در انواع هنجارگریزی معنایی، کنایه و استعاره به ترتیب پر-تکرارترین و مجاز و تشبیه به¬عنوان ابزار ادبی از بسامد کمتر برخوردار بودند. نتایج نشان داد که بیان غیرمستقیم از-طریق هنجارگریزی معنایی می¬تواند موجب توجه بیشتر و درک مفاهیم عمیق آیات گردد. نتایج کاربردی این تحقیق در مطالعات زبان‌شناسی شناختی و واکاوی مصادیق هنجارگریزی در سوره¬های دیگر قرآن کارساز می‌باشد.
Semantic defamiliarization is a literary art that indicates the deviation stance of real phenomena. This beautiful linguistic feature in language can create and lead to wonder. In this feature, the creator makes his work stand out by violating the common forms in standard language. Leech (1969) considers defamiliarization as a tool for creating beauty in a language inspired by Russian formalists. They believe that the concept of defamiliarization is a general entity and divide it into eight areas. The design of this study is based on descriptive research of content analysis that uncovers semantic defamiliarization in Yusuf (A. S) Surah based on Leech’s cognitive linguistic approach. Semantic defamiliarization includes four features: simile, allegory, metaphor, and metonymy. The frequency of occurrence of each feature of semantic deviance was counted in the verses of Yusuf (A. S) Surah to compare the importance of using defamiliarized words in the Surah. Results indicated that the frequency of allegory, metaphor, metonymy, and simile respectively. The results showed that the frequency of all types of semantic deviations in Surah Yusuf (A. S) Surah is 49 items. Irony and metaphor are the most frequently used tools in creating semantic deviations in the Surah. The application of cognitive linguistics in deciphering the meanings of the Holy Quran and identifying defamiliarization has given priority to the cognitive conceptualization of irony and metaphor. In other words, the Surah discourse is indirect to some extent and raises the readers’ cognitive abilities to comprehend the meanings of verses.
فهرست منابع و مآخذ
الف) کتاب¬ها:
قرآن کریم، ترجمۀ مهدی الهی قمشه ¬ای، انتشارات اسوه.
ابن عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر، جلد 15و16، تونس: دار النشر التونسیه، 1984م.
المصری، ابن ابی الاصبع، شرح حفنی، محمدشرف بدیع القرآن، نهضه مصر، 2009 م.
امامی، نصرالله، مبانی و روش¬های نقد ادبی، تهران: چاپخانۀ دیبا، چاپ دوم، 1377.
بیآزار شیرازی، عبدالکریم، تفسیر سورۀ یوسف(ع) (از عمق چاه تا اوج ماه)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هشتم، 1381.
تسلیمی، علی، نقد ادبی روسیه، تهران: انتشارات سمت، 1395.
حمریط، هیثم، ظاهره الانزیاح اللغوی فی القرآن، جامعه العلوم العربیه، المسیله، الجزایر، 2017.
دین محمدی، غلامرضا، مبانی زبان¬شناسی در جهان اسلام، تهران: دانشگاه امام صادق، 1395.
روحی، محمد؛ فیاض بخش، محمدتقی، تفسیر واژگان قران کریم، تهران: انتشارات فردافر، 1392.
ستاری، جلال، درد عشق زلیخا، تهران: انتشارات طوس، 1372.
سکّاکی، یوسف بن أبی‌بکر، مفتاح العلوم، بیروت: دار الکُتُب العلم، 1995.
سوسور، فردینان، دورة زبان¬شناسی عمومی، ترجمة کوروش صفوی، تهران: نشرهرمس، چاپ هشتم،
1375.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، رستاخیز کلمات درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم، 1391.
صبحی، صالح، نهج البلاغه، قم: مؤسسة دار الهجرة، 1414ق.
صفوی، کورش، از زبان¬شناسی به ادبیات، جلد 1 نظم، تهران: انتشارات سورۀ مهر، چاپ دوم، 1383.
طباطبایی، محمدحسین، تفسیرالمیزان، تهران: بنیادعلمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ دوازدهم، 1370.
قائمی، مرتضی؛ یوسفی، اسماعیل؛ محمدزاده، جواد، اسلوبیه الانزیاح فی سوره الحدید، اضاات محکمه، رقم24، 2016.
کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمۀ جواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه، 1369.
علوی مقدم، مهیار، نظریه¬های نقد ادبی معاصر، تهران: انتشارات سمت، 1377.
عمران، علی احمد، حجاجیه الصور البیانیه فی القرآن الکریم سوره یوسف نموذجا،، کلیه الاداب و العلوم،
الجامعه الاهلیه، البحرین، 2021.
محمد طاهر، خالد، خطاب الاخوه فی القران الکریم بین المقصدیه التداولیه و تشکیل صوره الفنیه سوره یوسف نموذجا، جامعه الازهر، قاهره، 2020.
محمدی، زهرا، نقد ادبی روسیه، تهران: انتشارات سمت، 1396.
ویسی، الخاص، هنجارگریزی زبانی در شعر، اهواز: انتشارات دانشگاه پیام نور استان خوزستان، 1395.
ب) مقالات و پایان¬نامه¬:
اناری بزچلوئی، ابراهیم؛ مقیاسی، حسن؛ فراهانی، سمیرا، «هنجارگریزی معنایی قرآن در شعر صلاح عبدالصبور»، دو فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی نقد ادب معاصر عربی، دورۀ 5، شمارۀ پیاپی 8، 1394، صص 26 ـ 1.
باجلان، مریم، «آشنایی¬زدایی در جزء بیست و نه و سی»، پایان¬نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه اراک، 1394.
ﺻﻴﺎدی ﻧژاد، روح اﷲ؛ طالبیان، منصوره، «هنجارگریزی معنایی در شعر اﺑﻦ فارض و ﻣﻮﻟﻮی»، پژوهش¬های نقد ادبی و سبک¬شناسی. سال 4، شمارۀ 17، 1393. ﺻﺺ 164-123.
میاح، راضی؛ شرفی، ساسان؛ شکرآمیز، منصوره، «مؤلفه¬های صحنه در ماجرای حضرت یوسف بر¬اساس زبان¬شناسی شناختی»، فصلنامۀ ذهن، سال 23، شمارۀ 1 (پیاپی 89)، 1401، صص 245 ـ 217.
میرزایی پرکلی، جعفر؛ مهدوی، زهرا، «بررسی هنجارگریزی معنایی در غزلیات حافظ». فصلنامة مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران. سال 2، شمارۀ 6، 1393، صص 68 ـ 47.
Crystal, D. (1992). An encyclopedic dictionary of language and languages. Cambridge, MA: Blackwell.
Cuyckens, H. (2007). The Oxford handbook of cognitive linguistics. Oxford: Oxford University Press.