تحولات هویت ملی ایران در دوره اسلامی (از ورود اسلام به ایران تا عصر صفوی)

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مجید عباس‌زاده مرزبالی ^{1 *}

1 - دکتری علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/01/31 تاریخ پذیرش : 1400/06/14 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: اسلام, هویت ملی ایران, دوره اسلامی, ایرانیان, هویت تاریخی,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی تحولات هویت ملی ایران از مقطع زمانی ورود اسلام به ایران تا عصر صفوی می‌‌باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد با پذیرش تدریجی اسلام از سوی ایرانیان، تکاپوی نوینی با سامان‌‌دهی هویت جمعی و ملی جدید در ابعاد مختلف آغاز شد. تکاپویی که بر پایه داشته‌‌های پیشین و تلفیق آن‌‌ها با مبانی اسلامی صورت گرفت. بعد از ورود اسلام به ایران، حکومت یا خلافت اسلامی جای حکومت ایرانی را گرفت و طی سه قرن نیز دین اسلام جایگزین دین زرتشت شد. ایرانشهر یا قلمرو پادشاهی فروریخت و کشور ایران حدود 9 قرن از وحدت سیاسی و ملی محروم ماند. اما هویت ملی ایران از جهت فکری و فرهنگی با استمرار دیگر عناصر هویتی تداوم یافت و کشور ایران به عنوان یک مفهوم همچنان زنده ماند و ایرانیان از لحاظ ملّیت و زبان و برخورداری از خاطرات مشترک تاریخی و آداب و رسوم خاص، از اعراب متمایز بودند. پس از چند قرن گسیختگی سیاسی در ایران نیز صفویان توانستند با تاکید بر عناصر فرهنگ ایرانی و مذهب تشیع و گسترش آن‌‌ها در کل کشور، وحدت را به ایران بازگردانیده و هویت ملی ایران را احیاء و تحکیم کنند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to review transformations of Iran’s national identity since the advent of Islam to Iran until the Safavid dynasty. The method of study is descriptive-analytic and the results showed that as the Iranians gradually accepted Islam, a new movement through organizing the new collective and national identity in different aspects began based on their former heritage combined with Islamic principles. After the advent of Islam to Iran, Persian government was replaced with Islamic state and the religion of Islam replaced Zoroastrianism within 3 centuries. Iran-shar or the kingdom realm collapsed and Iran was deprived of political and national unity for almost 9 centuries. However, from intellectual and cultural aspects, Iran’s national identity was sustained through other identity elements and so Iran survived as a concept and Iranians, due to their nationality, language, common historical memories, and special customs, were still distinguished from Arabs. After some centuries of political disunity in Iran, the Safavids could bring back integration to Iran and revive and consolidate its national identity.

منابع و مأخذ:

ابوالحسنی، رحیم (1388). سازگاری هویت‌‌ها در فرهنگ ایرانی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). سیاست، 40(4)، ص23-49.

احمدپور، خسرو؛ سراج‌‌زاده، سید حسین (1398). هویت ملی در ایران: مرور سیستماتیک مقاله‌‌های علمی-پژوهشی (1395-1390). مطالعات ملی، 78، ص3-24.

احمدی، حمید (1390). بنیادهای هویت ملی ایرانی: چارچوب نظری هویت ملی شهروند محور. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

استوار، مجید (1394). بررسی تاثیر ابعاد نمادین جهان ایرانی بر ذهنیت ایرانیان. سیاست، 45(3)، ص591-613.

اسمیت، آنتونی دی (1383). ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ. ترجمه منصور انصاری. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.

اشرف، احمد (1395). هویت ایرانی: از دوران باستان تا پایان پهلوی. ترجمه و تدوین حمید احمدی. تهران: نشر نی.

الهی‌‌منش، محمدحسن (1386). بررسی نگرش سیاسی نخبگان ایرانی: لایه‌‌های تمدنی و هویت ملی در ایران. راهبرد، 45، ص73-90.

بشیریه، حسین (1383). توسعه سیاسی و بحران هویت ملی. در: داود میرمحمدی. گفتارهایی درباره هویت ملی در ایران. تهران: موسسه مطالعات ملی.

بهنام، جمشید (1386). ایرانیان و اندیشه تجدد. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

تاجیک، محمدرضا (1384). روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان. تهران: فرهنگ گفتمان.

توحیدفام، محمد (1385). موانع توسعه فرهنگی در ایران. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.

حاجیانی، ابراهیم (1379). تحلیل جامعه‌‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه. مطالعات ملی، 5، ص193-228.

حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه‌‌شناسی هویت ایرانی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.

حافظ‌‌نیا، محمدرضا (1393). جغرافیای سیاسی ایران. تهران: سمت.

خدایی، ابراهیم؛ مبارکی، محمد (1387). سرمایه اجتماعی و هویت. رهیافت‌‌های سیاسی و بین‌‌المللی، 16، ص119-151.

خواجه‌‌سروی، غلامرضا (1389). امام خمینی و بازسازی هویت ملی ایرانی. مطالعات ملی، 41، ص3-35.

ربانی، جعفر (1381). هویت ملی. تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.

رجایی، فرهنگ (1373). معرکه جهان‌‌بینی‌‌ها. تهران: شرکت انتشارات احیاء کتاب.

رجایی، فرهنگ (1386). مشکله هویت ایرانیان امروز. تهران: نشر نی.

رمضان‌‌زاده، عبداله؛ بهمنی‌‌قاجار، محمدعلی (1387). هویت ایرانی و چندگانگی قومی. مطالعات ملی، 33، ص69-95.

زهیری، علیرضا (1389). جمهوری اسلامی ایران و مسئله هویت ملی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

طائی، علی (1396). بحران هویت قومی در ایران. تهران: نشر شادگان.

عباس‌‌زاده مرزبالی، مجید؛ حجازی، سید نصرالله (1398). هویت ملی ایران و مدرنیته. سیاست‌‌پژوهی، 13، ص49-72.

قاسمی، علی‌‌اصغر؛ ابراهیم‌‌آبادی، غلامرضا (1390). نسبت هویت ملی و وحدت ملی در ایران. راهبرد، 59، ص107-138.

کاویانی‌‌راد، مراد (1384). بنیادهای جغرافیای فرهنگ ایرانی. مطالعات راهبردی، 28، ص81-103.

کاویانی‌‌راد، مراد (1389). ناحیه‌‌گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

کبیری، افشار (1389). بررسی تحولات تاریخی هویت ملی در ایران. در: ابراهیم حاجیانی. کنکاشی در هویت ایرانی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.

کمالی، مسعود (1381). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر. ترجمه کمال پولادی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.

گودرزی، حسین (1387). تکوین جامعه‌‌شناختی هویت ملی در ایران، با تاکید بر دوره صفویه. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.

مجتهدزاده، پیروز (1387). دموکراسی و هویت ایرانی. تهران: انتشارات کویر.

مجتهدزاده، پیروز؛ عسگری، سهراب (1389). جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک (عمومی و ایران). تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

مسکوب، شاهرخ (1373). هویت ایرانی و زبان فارسی. تهران: باغ آدینه.

مفتخری، حسین (1392). ایران و اسلام؛ هویت ایرانی، میراث اسلامی. جستارهای تاریخی، 4(2)، ص93-111.

میرسندسی، سید محمد (1390). جامعه‌‌شناسی تاریخی امنیت در ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نصری، قدیر (1387). مبانی هویت ایرانی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.

نقیب‌‌زاده، احمد (1381). تاثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی.

Carrithers, M. & et al. (1985). The Category of the Person. Cambridge: Cambridge University Press.

Kellner, D. (1996). Television, Advertises at the constructim of postmodern Identity. London: Routledge Publication.

Poole, R. (2003). National Identity and citizenship. In: the Lins, Martin. Identities. U.K. Black well publishing.

Woodward, K. (2000). Questioning Identity: Gender, Class, Nation. London: Routledg.