جایگاه فرهنگ سیاسی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

محمود مصلی نژاد ¹ , شیوا جلال پور ² , فریدون اکبرزاده ³ , بهرام یوسفی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
3 - استاد، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
4 - استاد، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/01/26 تاریخ پذیرش : 1403/02/11 تاریخ انتشار : 1403/06/03

کلید واژه: فرهنگ سیاسی, سیاست خارجی, جمهوری اسلامی ایران, روابط خارجی.,

چکیده مقاله :

اهمیت مطالعه فرهنگ سیاسی از آنجایی است که فرآیند تبدیل تقاضا و خواست‌ها را به تصمیمات، استراتژی‌ها و سیاست نشان می‌دهد. در این راستا، هدف پژوهش حاضر این است که نشان دهد چگونه فرهنگ سیاسی ایرانیان که در طول تاریخ شکل گرفته، پس از انقلاب اسلامی به طور بارزی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تأثیر گذاشته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان می‌دهد که: اولین لایۀ فرهنگ سیاسی ایران، یعنی فرهنگ ایران باستان، متعلق به دوران تمدن ایران در امپراتوری‌های ایرانی پیش از ورود اسلام به ایران است؛ در این دوره، فرهنگ ملی ایران متأثر از ژئوپلیتیک ایران به عنوان مركز تمدن و بزرگراه ارتباط تمدنی در آسیا و همچنین، متغیرهای ایدئولوژیك در قالب ادیان الهی ایرانیان و ساختار حکومت‌های ایرانی به وجود آمده است. در واقع، موقعیت ژئوپلیتیک ایران و اسطوره‌ها، باورها، ارزش‌ها و اعتقادات تمدن ایران باستان- كه متأثر از روحیۀ مذهبی ایرانیان است- در ساخت‌یابی فرهنگی ایران مؤثر بوده و متغیرهای فرهنگی‌ را به وجود آورده كه هنوز هم تا حدودی به‌عنوان ویژگی ثابت فرهنگی ایرانیان پابرجا باقیمانده و نقش مهمی در استمرار برخی جهت‌گیری‌های سیاست خارجی ایران دارد. این عناصر فرهنگی در سیاست خارجی ایران در دورۀ پهلوی در قالب شئونیسم ایرانی احیاء شده و بازسازی هویت باستانی ایران، محور سیاست خارجی «ناسیونالیسم مثبت» در دهۀ 50 و 60 میلادی و سپس «سیاست مستقل ملی» در دهه 70 میلادی بوده است.

چکیده انگلیسی:

The importance of studying political culture lies in its ability to show the process by which demands and desires are transformed into decisions, strategies, and policies. In this regard,
the aim of the present research is to demonstrate how the political culture of Iranians, which
has evolved throughout history, has prominently influenced the foreign policy of the Islamic Republic of Iran after the Islamic Revolution. The research method is descriptive-analytical,
and the findings show that: the first layer of Iran’s political culture, namely ancient Iranian culture, belongs to the period of Iranian civilization in pre-Islamic empires. During this era, Iran’s national culture was shaped by Iran’s geopolitical position as the center of civilization
and a crossroads of civilizational exchange in Asia, as well as by ideological variables rooted
in the divine religions of Iranians and the structure of Iranian governments. In fact, Iran’s geopolitical position, along with the myths, beliefs, values, and convictions of ancient Iranian civilization—deeply influenced by Iranians' religious spirit—played a significant role in the cultural construction of Iran and produced cultural variables that still persist to some extent as stable features of Iranian culture and have a key role in shaping certain aspects of Iran’s foreign policy. These cultural elements were revived during the Pahlavi era in the form of Iranian chauvinism, and the reconstruction of Iran’s ancient identity became the focal point of the foreign policy of “positive nationalism” in the 1950s and 1960s, followed by “independent national policy” in the 1970s.

 

منابع و مأخذ:

آل غفور، سید محمدتقی (1380). خاستگاه فرهنگ سیاسی ایران معاصر. علوم سیاسی، شماره 16، ص35-60.
احمدی، یعقوب؛ نمكی، آزاد (1391). سرمایه اجتماعی و گونه دموکراتیک فرهنگ سیاسی (تحلیل ثانویه داده‌های پیمایش ارزش‌های جهانی برای استان‌های ایران). علوم اجتماعی، شماره 59، ص306-250.
اخوان کاظمی، بهرام (1386). بررسی تعاملات فرهنگ سیاسی و تحزب در ایران. پژوهشنامه علوم سیاسی، 3(8)، ص32-7.
بشیریه، حسین (1378). جامعه مدنی و توسعه سیاسی در ایران. تهران: موسس علوم نوین.
پاتنام، رابرت (2003). دموكراسی و سنّت‌های مدنی. ترجمه محمدتقی دلفروز. تهران: دفتر مطالعات سیاسی وزارت كشور.
پای، لوسین (1385). جنبه‌های رشد سیاسی؛ مفهوم رشد سیاسی. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: نشر ماهی.
ﭼﻠﯿﮑﻮت، روﻧﺎﻟﺪ (1377). ﻧﻈﺮﯾﻪ‌ﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‌ای. ﺗﺮﺟﻤﻪ‌ وﺣﯿﺪ ﺑﺰرﮔﯽ و ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﻃﯿﺐ. ﺗﻬﺮان: ﻣﻮﺳﺴﻪ‌ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ رﺳﺎﻧﻪ.
دهقانی فیروآبادی، سید جلال (1395). کلیّات روابط بین‌الملل. نشر مخاطب.
دهقانی فیروزآبادی، جلال (1392). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات سمت.
راد، ﻓﯿﺮوز (1382). جامعه‌شناسی ﺗﻮﺳﻌﻪ‌ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ. ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﭼﺎپ ﭘﺨﺶ.
رجعتی فاروجی، علی‌اصغر (1400). جایگاه نهادهای مرتبط با سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، حقوق عمومی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
زهیری، علیرضا (1379). تأثیر فرهنگ سیاسی ایرانیان بر سیاست خارجی. علوم سیاسی، 2(8).
سجادپور، سید محمدکاظم (1383). چارچوب‌های مفهومی و پژوهشی برای مطالعه سیاست خارجی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
سریع‌القلم، محمود (1389). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف. مرکز تحقیقات استراتژیک.
قوام، سید عبدالعلی (1378). اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل. تهران: سمت.
قوام، عبدالعلی (1389). چالش‌های توسعه سیاسی. تهران: نشر قومس، چاپ چهارم.
کرمی، مصطفی (1398). تغییر و تداوم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ تحلیلی از منظر اقتصاد سیاسی 2014- 1979. رساله دکتری، گروه علوم سیاسی، گرایش روابط بین‌الملل. دانشگاه گیلان.
ﮔﻞ‌ﻣﺤﻤﺪی، اﺣﻤﺪ (1386). درآﻣﺪی ﺑﺮ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ، ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ. ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺷﻤﺎره 6.
محمدی، منوچهر (1377). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ اصول و مسائل. نشر دادگستر.
مصلی‌نژاد، عباس (1396). دولت و توسعه اقتصادی در ایران. تهران: نشر نی.
مورگنتا، هانس جی (1379). سیاست میان ملت‌ها. ترجمه حمیرا مشیرزاده. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
نقیب‌زاده، احمد (1381). تأثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
هادیان، ناصر (1380). سازه‌انگاری، از روابط بین‌الملل تا سیاست خارجی. سیاست خارجی، 17(4).
هیوود، اندرو (1396). سیاست جهانی. مترجم عبدالرحمن عالم. نشر قومس.
Adler, E. (1997). Seizing the Middle Ground: Constructivism in World Politics. Europe Journal of International Relations, 3(3).
Hopf, T. (2000). The Promise of Constructivism in International Relation Theory: in A Link later International Relations, Critical Concepts in Political Science. London: Rutledge.
Korany, B. (1986). How Foreign Policy Decisions Are Made in the Third World, A comparative Analysis. London: Westviewpress.
Riss, T. (2000). Lets Argue: Communicative Action in World Politics. International Organization, 54(1), p. 1-39.