تحلیلی پدیدارشناسانه در باب خوانش معماری بازار وکیل شیراز مبتنی بر مضامین یوهانی پالاسما
محورهای موضوعی : پژوهش های میان رشته ای در حوزه های معماری، شهرسازی، روانشناسی، علوم تربیتی
محمّدعلی رحیمی
1
,
حسین مهبودی
2
1 - استادیار گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
2 -
کلید واژه: پدیدارشناسی, یوهانی پالاسما, بازار وکیل, ادراکات حسی, بدنمندی,
چکیده مقاله :
انسان از طریق ادراک بدنی، بلافاصله با جهان درگیر و از آن آگاه می‌شود. در عصر حاضر ساختمان‌ها با رویکردهای طراحی و ساخت متعصبانه در حال تبدیل شدن به اهدافی برای فریفتن بصری به صورت لحظهای هستند، در حالی که حس حضور، انعطافپذیری و در حقیقت حس واقعی خود را از دست میدهند. در این میان یوهانی‌پالاسما به عنوان یک معمار پدیدارشناس توانسته است با آرا و نظریات خود به این مقوله بپردازد. لذا از ارتباط مضامین پدیدارشناسی یوهانی‌پالاسما و ادارک بدنمند فضای بازار وکیل شیراز می‌توان اینگونه اظهار داشت که بازار وکیل شیراز بنایی است که از راستهها، چهارسوق ها، سراها و حجرههای متعددی ایجاد شده است که انسان را وادار به تأمل در فضاهای خود می‌کند. بودن با تمام احساساتی که از قرار گرفتن در بطن بنای بازار وکیل شکل می‌گیرد انسان را به ادراک محیط هدایت می‌کند. چرا که حواس لامسه، بویایی، شنوایی، بینایی و چشایی به سرعت شاخصهای خود را در محیط این بازار فعال می‌کنند. از این رو پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که مضامین پدیدارشناسی یوهانی پالاسما در فضای معماری بازار وکیل شیراز به چه صورتی مستتر می‌گردد؟ و تفکرات پدیدارشناختی یوهانی پالاسما چگونه می‌تواند فضای معماری را برای مخاطب به صورت یک فرآیند بدنمند قابل فهم و ادراک نماید؟ برای پاسخ به سوالات مطروحه از روش تحقیق پدیدارشناسانه و بر اساس الگوی ماکس ونمنن با کدگذاری آزاد، محوری و گزینشی استفاده شده است. در بخش نظری مطالعات پیرامون پدیدارشناسی از دیدگاه یوهانی پالاسما انجام شد و در بخش میدانی با استفاده از مشاهده و مصاحبه نیمهساختار یافته و باز با 30 مشارکت‌کننده گفتگو صورت پذیرفت. در این مرحله به تطبیق مولفه‌های گزینش شده از مصاحبه‌ها با مضامین پدیدارشناسی یوهانی پالاسما در بستر بازار وکیل شیراز پرداخته شد. در انتها این نتیجه حاصل شد که بین مفاهیم پدیدارشناختی یوهانی پالاسما که شامل: اتمسفر فضا، غلبه بر بینایی صرف، معماری احساسگرا، انگیزه لامسه، صمیمیت شنوایی، فضای رایحه و سکوت و آهستگی می‌باشد و ادراک بدنمند در فضای معماری بازار وکیل شیراز قرابت معناداری وجود دارد.
In The meantime, Yohani Palasma, as a phenomenological architect, has been able to address this issue with his opinions and theories. Therefore, from the connection between Yohani Palasma's phenomenological themes and the bodily perception of the space of Vakil Bazaar in Shiraz, it can be stated that Vakil Bazaar in Shiraz is a building that is created from numerous rows, squares, halls, and chambers that force humans to reflect on their spaces. Being with all the feelings that are formed from being inside the Vakil Bazaar building leads humans to perceive the environment. Because the senses of touch, smell, hearing, sight and taste quickly activate their indicators in the environment of this market. Therefore, the present study seeks to answer the question of how the phenomenological themes of Juhani Pallasmaa are hidden in the architectural space of Vakil Bazaar in Shiraz? And how can Juhani Pallasmaa phenomenological thoughts make the architectural space understandable and perceptible to the audience as a bodily process? To answer the questions raised, the phenomenological research method based on Max van Menen's model with free, axial and selective coding was used. In the theoretical part, studies on phenomenology were conducted from the perspective of Juhani Pallasmaa, and in the field part, a conversation was held with 30 participants using observation and semi-structured and open interviews. In this stage, the selected components from the interviews were matched with the phenomenological themes of Juhani Pallasmaa in the context of Vakil Bazaar in Shiraz. In the end, it was concluded that there is a significant affinity between Juhani Pallasmaa phenomenological concepts, which include: the atmosphere of space, overcoming mere vision, emotional architecture, tactile motivation, auditory intimacy, the space of scent, and silence and slowness, and embodied perception in the architectural space of Vakil Bazaar in Shiraz.
1-ابراهیمی اصل، حسن، پناهی، سیامک، 1396، شناخت مولفه پارالاکس و ریشه یابی آن در فلسفه طراحی استیون هال( نمونه موردی، موزه هلسینکی، اکتشافات درون و تسراکت زمان)، مجله باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 50.
2-آرنت، هانا، 1399، حیات ذهن، ترجمه مسعود علیا، چاپ .پنجم، تهران: انتشارات ققنوس.
3- استیون، هال،1394، پرسش های ادراک پدیدارشناسی معماری، ترجمه علی اکبری و محمد امین شریفیان، تهران، پرهام نقش.
4-اکبری، علی، نیرومند شیشوان، 1398، جایگاه تجربة زیسته از منظر فلسفة بدن در فرآیند طراحی و خلق مکان، فصلنامه پژوهش های فلسفی، سال 13، شماره 26.
5- امان پور، مریم، 1400، پدیدارشناسی معماری ادراکات چند حسی در اندیشه های یوهانی پالاسما، فصل نامه معماری سبز، سال هفتم، شماره 5.
6-انصاری، مائده، 1393، پدیدارشناسی هرمونوتیک مکان- حیث مکانی میدان نقش جهان، آبادان، نشر پرسش.
7- بات، ریتو،1400، بازاندیشی در زیبایی شناسی نقش بدن در طراحی معماری،ترجمه رضا علی پور، تهران، نشر پله.
8-باقری، حسین، 1392، نقش مصالح در ادراک چند حسی از حیاط خانه ایرانی، اولین همایش ملی معماری، مرمت، شهرازی و محیط زیست پایدار.
9- باقری، یحیی، متین، مهرداد، 1400،خوانش پدیدارشناسی یوهانی پالاسما در پاوین مه اثر دیلر اسکوفیدو(اکسپو 2002)، فصلنامه فضای زیست، دوره1، شماره1.
10-بالامیرزائی، حسین، البرزی، فریبا،1396، ادراکات حسی مکان در فضاهای معماری از دیدگاه پدیدارشناسی،کنفرانس ملی معماری و شهرسازی،دانشگاه آزاد اسلامی قزوین.
11- پالاسما،یوهانی، 1393،چشمان پوست با مقاله‌ای تحلیلی بر فلسفه موریس مرلوپونتی و معماری، ترجمه علیرضا فخر کننده و سارا گلمکانی، تهران، نشر نی.
12- پالاسما، یوهانی، 1396، ترجمه رامین قدس، چشمان پوست، تهران، پرهام نقش.
13- پالاسما، یوهانی،1392، ترجمه علی اکبری، دست متفکر، تهران، نقش پرهام.
14- پالاسما، یوهانی، 1394، معماری تصویر: فضای وجودی در سینما، ترجمۀ علی ابهری، تهران: کتاب مس.
15- بورچ، کریستین، پالاسما، یوهانی، بومه، گرنوت،1396، ترجمه مرتضی نیک فطرت، اتمسفر معمارانه، فکر نو.
16- پالاسما،یوهانی،زومتور،پیتر،بومه، گرنوت،1399، ترجمه مرتضی نیک فطرت و احسان بیطرف،اتمسفر ساختمان، تهران، فکر نو.
17- پالمر، ریچارد، 1393، ترجمه محمدسعيد حنايی کاشانی، علم هرمنوتيک: نظريه تاويل در فلسفه های شلايرماخر، ديلتای، هايدگر، گادامر، تهران،هرمس.
18-پرتوی،پروین، 1392، پدیدارشناسی مکان، تهران، موسسه ی تّألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
19- پروشانی، ایرج و دیگران. 1398، بازار در تمدن اسلامی، ترجمه ی سعید ارباب شیرانی، تهران، نشر کتاب مرجع، چاپ اول.
20-پیرنیا،محمدکریم، معماریان، غلامحسین، 1389، آشنایی با معماری اسلامی ایران،تهران، سروش دانش.
21- پیرنیا،محمدکریم، معماریان، غلامحسین، 1384، سبک شناسی معماری ایرانی،،تهران، سروش دانش.
22-حاتمی گلزاری، الهام،کوچک خوشنویس،احمدرضا،بایزیدی،قادر،1399، بررسی کیفی ماندگاری معماری مجموعه‌ی بازار تبریز از منظر پدیدارشناسی،دوفصلنامۀ اندیشۀ معماری، سال چهارم، شمارة هفتم.
23-حسینی گوهری، پیمان، اکبری، علی، افهمی، رضا،1402، پدیدارشناسی تولید فضای شهری در تجربه زیسته شهروندان تهران از فضاهای عمومی فرهنگی، مجله علمی گفتمان طراحی شهری، دوره 4، شماره2.
24- حیدری، شاهین، 1393،درآمدی بر پژوهش معماری، تهران، فکرنو.
25- خاتمی، محمود، 1392، پدیدارشناسی هنر، تهران، موسسه تالیف،ترجمه و نشر آثار هنری.
26- رابینسون، سارا، پالاسما، یوهانی، 2012 ذهن در معماری، ترجمه رضا امیر رحیمی، تهران، موسسه معمار نشر.
27-رحمانی، هیوا،پورزرگر، محمدرضا،منصوری،بهروز،1401، پدیدارشناسی آموزه های شعر حافظ در فرایند یادگیری معماری براساس رویکرد ون منن، نشریۀ علمی باغ نظر.
28- رئیسی، ایمان، عشقی صنعتی، حسام، 1391، نسبت فضا و مکان در اثر معماری، با تکیه بر اندیشه‌های هایدگر و کریستسن نوربرگ شولتز، روزنامه شرق، شماره 1501.
29- زومتور، پیتر،1393،رهیافت پدیدار شناسی در اندیشه پیتر زومتور، ترجمه مرتضی نیک فطرت و سیده صدیقه میرگذار لنگرودی،تهران،علم‌معمار.
30- زهوی، دن،1402، الفبای پدیدار شناسی، ، ترجمه مریم خدادادی، تهران، بید گل.
31-سلیمی، مینا،شریف زاده، محمدرضا،1397، پدیدارشناسی مکان های مقدس با تکیه بر معماری ایرانی- اسلامی،فصلنامه علمی عرفان اسلامی، سال شانزدهم، شماره 63.
32- شریفیان، محمدامین، طهوری، نیر، 1398، مطالعه تطبیقی پدیدارشناسی معماری در نظریات یوهانی پالاسما و استیون هال، فصل نامه کیمیای هنر، سال هشتم، شماره 23.
33-شمس،فاطمه،پورجعفر،محمدرضا،اسدپور،هاجر،1401، شناسایی تحولات کرونولوژیک الگوهای رفتاری افراد در بازار سنتی ایرانی موردمطالعه: بازار وکیل شیراز، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره3 .
34- شولتز، کریستین نوربرگ، 1388، روح مکان- به سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمه محمدرضا شیرازی، تهران، رخ داد نو.
35- شیرازی، محمدرضا، 1389، پدیدارشناسی در عمل- آموختن از تحلیل پدیدارشناختی پالاسما از ویلا مایرآ، مجله آرمانشهر، شماره 4.
36-شيرازي، محمدرضا، 1389 معماري حواس و پديدارشناسي ظريف يوهاني پالاسم. تهران، نشر رخ داد نو.
37-طبیب زاده، کیمیا، عبودی، فرخ،1401، معماری و زبان مشترک آن با سایر هنرها، تهران، فکر نو.
38- عابدی، محمد، مظاهریان، حامد،1392، ادراک و بررسی فضا و مکان به مثابه محل تعاملات انسان با رویکرد پدیدارشناسی، همایش معماری و شهرسازی انسان گرا، قزوین.
39-علی اصل، شفیقه، بمانیان، محمدرضا،1394، زیبایی شناسی یوهانی پالاسمادر خانه های تبریز ،کنفرانس بین‌المللی علوم و مهندسی، دبی، امارات.
40- فارسی محمدی پور،علیرضا،طالبی،منیب، 1394، مطالعه پدیده بازار سنتی سنندج از منظر پدیدارشناسی،فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی،دوره هفتم،شماره 3.
41-فروزانگهر، حمیده،1401، تبیین ادراکات حسی به طبیعت در فرایند طراحی معماری بیوفیلی؛پدیدارشناختی یوهانی پالاسما، نشریه بوطیقای معماری، سال اول، شماره دوم.
42- فیلیپ، تیدول،1399، معماری و همدلی، ترجمه محمد گلشن و نیما اسماعیلی، مشهد، کتابکده کسری.
43- کارنما، الهه، مسعودی، عباس، 1395، بررسی مفهوم پدیدارشناسی مکان؛ تفحصی در آرا پدیدارشناختی کریستین نوربرگ شولتز یوهانی پالاسما، چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، بارسلون، اسپانیا.
44- کاکوئی، معین، رئیسی، ایمان، 1393، تحلیل مسجد ولیعصر تهران با رویکرد پدیدارشناسی یوهانی پالاسما، همایش ملی نظریه های نوین در معماری و شهرسازی.
45- مشبکی اصفهانی، علیرضا، مشبکی اصفهانی، محمدرضا، 1398، مقایسه تطبیقی نظام معماری بازار قیصریه اصفهان و بازار وکیل شیراز با رویکرد کالبدی، فصلنامه علمی تخصصی مطالعات طراحی شهری و پژوهشهای شهری، سال دوم، شماره2.
46- میرهادی، غزاله، 1400، بررسی آرا و نظرات یوهانی پالاسما با نگاهی به مقاله هندسه احساس، نگاهی به پدیدارشناسی، مجله معماری شناسی ، سال چهارم، شماره 20.
47- نسبيت، کيت ،1996 . نظريه های پسامدرن در معماری. ترجمه. شيرازی، محمدرضا. تهران، نشر نی.
48- نصرت پور، دریا، انصاری مجتبی، پورمند، حسنعلی، 1400، بررسی مولفه‌های پدیدارشناختی یوهانی پالاسما در بستر جغرافیایی مکان( نمونه موردی : میدان حسن آباد)، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای، سال دوازدهم،شماره 1.
49-Barbara,A,&Perliss, A.(2006). Invisibile Architecure. Experiencing Places through the Sense of Smell.Skira.64-67.
50- Bloomer, Kent C and Charles W Moore , Body , Memory and Architetecture, Yale University Press(New Haven, Connecticut and London)1977, p 44.
51- Calvino, italo, Six Memos for the Next Millennium, NY: Vintage Books, 1988.
52- Craven, Jackie. (2019, August 15). Juhani Pallasmaa, The Soft-Spoken Finn With Big Ideas. Retrieved from https.
53-De Matteis, F,2020, Atmosphere In Architecture, International Lexicon Of Aestetics.
54-Gaston, Bachelard, Water and Dreams:An Es- say on the Imagination of Matter,The Pegasus Foun- dation( Dallas, Texas), 1982, p 107.
55- Gosling, D. (1996). Gordon Cullen: Vision of Design. Britain: Academy Editions
56- Harrison, Robert Pogue.2008.Garden:An Essay on the Human Condition.Chicago and London.
57- Holl, S. (2005) Phenomenal Zones. In: Holl, et al. "Questions of Perception, Phenomenology of
Architecture", Tokyo, A+U Punl. Co: 40-42.
58- Moran, D. & Mooney, T. (2002) "The Phenomenology Reader", London, New York, Routledge.
59-Nesbitt, Kate (1996). Theorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory 1965 – 1995, New York: Princeton Architectural Press.
60- Relph, E. 2007, spirit of Place and Sense of Place in Virtual Reali-ties, Techne.
61- Ryba T, The Essence of Phenomenology, New York 1991.
62-Seamon, David. (2000). A Way of Seeing People and Place: Phenomenology in Environment-Behavior Research (2000). Manhattan: Kansas State University.
63- Spigelberg H, the phenomenological movement, the hauge 1984.
64-Van Manen, Max (1997), Researching lived experience: Human science for an action sensitive pedagogy, ON: The Althouse Press, London.
65- www.earth.google.com