اختیار از دیدگاه ملاصدرا و تعین‌گرایی علی
محورهای موضوعی : کاوش های عقلی"
1 - استادیار گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
کلید واژه: ختیار, تعین گرایی, ضرورت علی, ملاصدرا, مادیت,
چکیده مقاله :
اختیار از مهم‌ترین مسائلی است که در فلسفه مطرح شده است. هر انسانی با رجوع به ذات خود به بداهت اختیار را درک می‌کند. اختیار به معنای توانایی موجود عاقلی است که از میان گزینه‌های متفاوت، یکی را انتخاب می‌کند. ملاصدرا اختیار را با توجه به ادراک عقلانی و نفس انسان تبیین می‌کند و معتقد است با توجه به این امر انسان شرط امکان‌های بدیل را داراست. این در حالی است که برخی مکاتب فلسفی مانند تعین‌گرایی علی، استدلال‌هایی را مطرح کرده‌اند که نافی شرط امکان‌های بدیل است و بر این اساس اختیار انسان را نفی می‌کند. بنابراین در این نوشتار سعی بر این است با روش توصیفی تحلیلی به مقایسه دیدگاه ملاصدرا و تعین-گرایی در مورد اختیار و اراده پرداخته شود و مبانی تعین‌گرایی نیز مورد بازبینی و بررسی قرار گیرد. بدین ترتیب به نظر می‌رسد مبانی تعین‌گرایی مانند قانون ضرورت علی و معلولی نمی‌تواند نافی اختیار در انسان باشد.
Free will is one of the most significant issues discussed in philosophy. Every human being, through introspection, perceives the self-evident nature of free will. Free will refers to the capacity of a rational being to choose one option from among several alternatives. Mulla Sadra explains free will by considering rational perception and the human soul, arguing that, based on these, humans possess the condition of alternative possibilities. However, some philosophical schools, such as causal determinism, have put forward arguments that deny the condition of alternative possibilities, thus rejecting human free will. Therefore, this paper seeks to compare Mulla Sadra's view with determinism regarding free will and volition through a descriptive-analytical method. Additionally, the foundations of determinism will be reviewed and examined. It appears that the principles of determinism, such as the law of causal necessity, cannot negate human free will.
باربور، ایان، (1362)، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جهانگیر، اکرم؛ مفتون، فرزانه، (1397)، «نقش اراده آزاد در مقابل تقدیر از دیدگاه قرآن، روانشناسی و عصب‌شناسی»، پژوهش¬های میان رشته¬ای قرآن کریم، سال نهم، شماره دوم، صص113-128.
حسین¬زاده، محمد، (1397)، «اراده آزاد؛ تقریر امرورین نظریه اختیار»، حکمت اسلامی، سال پنجم، شماره سوم، صص186-202.
حسین¬زاده، محمد، (1393)، «اراده آزاد از دیدگاه صدرالمتألهین»، حکمت معاصر، سال پنجم، شماره اول، صص43-63.
سلحشور سفیدسنگی، زهره، (1398)، «تحلیل مفهوم آگاهی از دیدگاه ملاصدرا و پیوندگرایی»، حکمت معاصر، سال دهم، شماره دوم، صص 141-163.
علیزاده، بهرام، (1389)، «اراده آزاد، دیدگاه¬های معاصر در باب اراده آزاد»، نقد و نظر، شماره 57، صص149-188.
فارابی، ابونصر، (1996م)، السیاسـةالمدنیة، با مقدمه و شرح دكتر على بو ملحم، بيـروت: مکتبةالهلال.
فقیه، سیدمحمد؛ کشفی، عبدالرسول، (1397)، «تعین¬گرایی و فاعلیت الهی از منظر علامه طباطبایی»، پژوهش¬های فلسفی کلامی، سال بیستم، شماره سوم، صص45-70.
فولکیه، پل، (بی‌تا)، اراده، ترجمه اسحاق لاله¬زاری، تهران: سازمان نشر و فرهنگی انسانی.
قدردان قراملکی، (1389)، «اختیار، قانون علیت و دترمینیسم»، انسان¬پژوهی دینی، دوره 7، شماره 23، صص47-76.
کارناپ، ردلف، (1383)، مقدمهای بر فلسفه علم، ترجمه یوسف عفیفی، تهران: نیلوفر.
کدخداپور، جمال؛ حسینی، سیدحسن، (1399)، «ناسازگاری مفهومی اراده آزاد از دیدگاه حکمت متعالیه»، فلسفه، سال48، شماره2، صص175-196.
طباطبایی، محمدحسین، (1394)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم، بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین، (1364)، تفسیر المیزان، ج1، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
طباطبایی، محمدحسین، (1387)، نهایة الحکمة، ترجمه علی شیروانی، قم: بوستان کتاب.
مروارید، جعفر؛ موحدی، روح الله، (1395)، «نسبت اختیار و تعین‌گرایی علی در نگاه فیلسوفان تحلیلی»، مطالعات اسلامی، فلسفه و کلام، سال چهل و هشتم، شماره 96، صص 85-102.
مصباح، علی و دیگران، (1374)، روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی (جلد اول)، تهران: سازمان سمت.
مصباح یزدی، محمدتقی (1381)، فلسفه اخلاق، تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
ملاصدرا، (1366)، تفســیر القرآن الکــریم، چــاپ دوم. قــم: نتشارات بيدار، 1366
ملاصدرا، (1981م)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، چاپ سوم، بیروت: دار احياء التراث.
مطهری، مرتضی، (1368)، مجموعه آثار، قم: صدرا.
هایزنبرگ، ورنر ، (1368)، جزء و کل، ترجمه حسین معصومی همدانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ون ان واگن، پیتر، (1394)، «امکان¬های بدیل و مسئولیت اخلاقی»، ترجمه امیر صائمی، ارغنون، دروه جدید، ش1 و 2، صص119-125.
Dennett, Daniel (1984). Elbow Room, Cambridge, MA: MIT Press.
Fischer, J. M. (1995), The metaphysic of free will, Oxford: Blackwell.
Harris, S. (2012), Free Will, New York: Free Press.
Libet, Benjamin, (1999), Do We Have Will? Journal of Consciousness Studies, 6 (8-9), 47-57.
McKenna, Michael. (2008). “A hard-line reply to Pereboom’s four-case argument.” Philosophy and Phenomenological Research, 77 (1), 142–159
Mele, Alfred R. (2014), FREE, Why Science Hasn’t Disproved Free Will, Oxford University Press.
Kane, Robert, (2002), “Some Neglected Pathways in the Free Will Labyrinth”,
in: The Oxford Handbook of Free Will, edited by Robert Kane, New York: Oxford University Press.