حقوق و وظائف همسری و مادری زنان از دیدگاه قرآن

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

رضا دهقان نژاد ¹ (استادیار دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)
حسین بستان(نجفی) ² (استادیار گروه علوم اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه)

تاریخ دریافت : 1396/12/27 تاریخ پذیرش : 1396/12/27 تاریخ انتشار : 1396/12/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

این مقاله با رویکرد تفسیر موضوعی و تحلیل مضامین آیات قرآن با استفاده از آراء مفسران به ویژه مفسران شیعه، به بررسی آن دسته از حقوق و تکالیف خانوادگی که به نقش‌های همسری و مادری زن مرتبط می‌شوند و متضمن ثبوت وظیفه‌ای بر عهده طرف مقابل(شوهر و فرزندان) هستند، می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که قرآن کریم حقوق عاطفی، حق جنسی و حقوق مالی که شامل حق مهریه، حق نفقه و حق متعه(نحله) طلاق است را از مهم‌ترین حقوق زن به عنوان همسر به شمار آورده و در مقابل، حمایت عاطفی، تمکین، امانتداری و نگهداشتن عدّه را از تکالیف اختصاصی وی در قبال شوهر محسوب کرده است. همچنین حق اطاعت، حق حمایت، حق احترام و حق حضانت و شیردهی از جمله حقوق زن به عنوان مادر و وظیفه حفظ و مراقبت، تعلیم و تربیت، حمایت و نظارت از مهم‌ترین وظائف مادر در قبال فرزند از دیدگاه قرآن کریم هستند.

چکیده انگلیسی:

The present paper studies the types of family rights and duties which relates partnership and maternal role of women by applying Shia interpreters' ideas and by subjective approach and analyzing the concepts of Quran Verses. The findings show that Holy Quran knows some rights as the most important rights of all women such as dowry, alimony and divorce and assigns some duties for them in return such as emotional support, obey, custody of her family and husband. Some other duties are also assigned to her as mother and wife such as obedience (of husband), respect, feeding the children, educating them, protecting and supervision their behaviors.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

 

کتب فارسی

امام خمینی، سید روح‌الله. 1422ق، استفتاءات‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.

امام خمینی، سید روح‌الله. 1424ق، توضیح المسائل(محشّی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ هشتم‌.

امامی، سیدحسن. بی‌تا، حقوق مدنی(6 جلد)، تهران: انتشارات اسلامیه.

بستان(نجفی)، حسین. 1388ش، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور، چاپ اول.

تبریزی، میرزا جواد. 1378ش، استفتائات جدید، قم: انتشارات سرور، چاپ اول.

خامنه‌ای، سیدعلی. 1388ش، رسالة اجوبة الاستفتائات، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی، چاپ پانزدهم.

سگالن، مارتین. 1388ش، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمه حمید الیاسی، تهران: نشر مرکز، چاپ پنجم. 

شبیری زنجانی، سید موسی. بی‌تا، تقریرات درس نکاح، قم: مؤسسه تبیان.

صفایی، سیدحسین و امامی، اسدالله. 1392ش، مختصر حقوق خانواده، تهران: نشر میزان، چاپ سی‌وششم.

کاتوزیان، ناصر. 1393ش، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ نودوشش.

گلپایگانی، سید محمد رضا‌. 1409ق، مجمع المسائل(5جلد)، تحقیق علی کریمی جهرمی و علی ثابتی همدانی و علی نیری همدانی‌، قم: دار القرآن الکریم، چاپ دوم‌.

مطهری، مرتضی. 1385ش، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا، چاپ چهل و سوم.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. 1374‏ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

 

کتب عربی

اصفهانی(فاضل هندی)، محمد بن حسن‌. 1416ق، کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.  

امام خمینی، سید روح‌الله. بی‌تا، تحریر الوسیلة‌، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم‌.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت: دار الکتب العلمیه‏.                       

بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسایل الشیعه، قم: مؤسسۀ آل البیت.

حکیم، سید محسن. 1410ق، منهاج الصالحین(2 جلد)، تعلیق السید محمدباقر الصدر، بیروت: دار التعارف.

حلّی(علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. 1420ق، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم: نشر مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول.

خوانساری، سید احمد‌. 1405ق، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع‌‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.

خویی، سید ابوالقاسم. 1410ق،‌ منهاج الصالحین(2 جلد)، قم: مدینة العلم، چاپ اول‌.

خویی، سید ابوالقاسم‌. 1416ق، صراط النجاة، قم: مکتب نشر المنتخب، چاپ اول.

راغب اصفهانی، حسین. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق و بیروت: دار العلم و الدار الشامیة، چاپ اول‌‏.

زحیلی، وهبة. 1418ق، ‏التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج‏، بیروت و دمشق: دار الفکر المعاصر.

زمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دار الکتاب العربی.

سیستانی، سیدعلی. 1416ق، منهاج الصالحین(3 جلد)، قم: مکتب آیة الله العظمی السیستانی.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة(المحشّی- کلانتر)، قم: کتابفروشی داوری.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1413ق، ‌مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول‌.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم. 1419ق‌، العروة الوثقی(المحشی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.

طباطبایی، سید محمدحسین‏.1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.

طبرسی، فضل بن حسن‏.1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.

طریحی، فخر الدین. 1375ش، مجمع البحرین‏، تهران: کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.

طنطاوی، سید محمد. بی‌تا، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، بی‌جا، بی‌نا.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فخرالدین رازی، محمد. 1420ق، مفاتیح الغیب‏‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فضل‌الله، السید محمدحسین. 1418ق، دنیا المرأة، بیروت: دار الملاک.

کلینی، محمدبن یعقوب. 1365ش، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر. 1404ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

مراغی، احمد بن مصطفی. بی‌تا، تفسیر المراغی‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مغنیه، محمد جواد. 1424ق‏، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

مکارم شیرازی، ناصر. 1421ق، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل(20جلد)، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب(ع).

نجفی، محمد حسن‌. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم‌.

نوری، میرزا حسین. 1408ق، مستدرک الوسایل، قم: مؤسسة آل البیت.

 

مقالات

اکبری راد، طیبه و ملک زاده، فهیمه. 1388ش، «معناشناسی معروف در قرآن و رابطه آن با حقوق زن در خانواده»، دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده( ندای صادق)، سال چهارم، شماره 51، صص 70-85.

بهره مند، مهدی و عسکری بدوی، محبوبه. 1394ش، «نفقه از دیدگاه قرآن و روایات»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال ششم، شماره 23، صص 119-131.

دهخدا، زهره. 1383ش، «حقوق زن از منظر قرآن و قانون مدنی ایران»، فصلنامه بانوان شیعه، سال اول، شماره 2، صص 147-164.

رضایی، جمال و نراقی، علی اصغر. 1389ش، «بررسی الگوی خانواده سالم در سیره تربیتی پیامبر اسلام(ص)»، فصلنامه فدک سبزواران، سال اول، شماره 4، صص 93-124.

 

Bibliography

Akbari Rad Taiebe, Malek Zade Fahime: Marouf Semantics in Quran and its relationship with women’s right in family, two quarterlies and family law (Nedaie Sadeg), 51: 70-85, 2009.

Imam Khomeini Seied Rohollah Al-Mousavi: Esteftaat, Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, 5^th edition, 2001.

Imam Khomeini Seied Rohollah Al-Mousavi: Tozih Al- massael (Moheshi), Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, 8^th edition, 2003.

Imami Seied Hassan: Civil Law (6 volumes), Bita, Tehran: Islameie press.

Bahremand Mehdi, Asghary Badavi Mahboobe: Alimony from Quran and narration’s perspective, Quarterly of Quran studies, sixth year, 23: 119-131, 2015.

Bostan (Najafi) Hossein: Islam and sexuality differences, Qom: study house of seminary and university and women affairs office of Ministry of Interior.

Tabrizi Mirza Javad: Esteftaat-e-jadid, Qom: Sarvar press, first edition, 1999.

KHamanei Seied Ali: Resal-eie Ajvie Al-esteftaat, Tehran: international press of Al-hoda, 15^th edition, 2009.

Dehkhoda Zohre:  Women’s rights from Quran and Iran’s civil law point of view, Quarterly of Shiite women, first year, 2: 147- 164, 2004.

Rezaie Jamal, Naraghi Ali Asghar: The study of safe family type in educational way of Prophet, Quarterly of Fadak-e-Sabzevaran, first year, 4: 93-124, 2010.

Segalen Martin: Historical sociology of family, Tehran: center press, 5^th edition, 2009.

Shobiery Zanjani Seied Mose: Tagrirate darse nekah, Bita, Qom: Tebian institute.

Safaie Seied Hassan and Imami Asadollah: Summery of family law, Tehran: Mizan press, 36^th editions, 2013.

Katozian Nasser: Introduction to law science and study of law system of Iran, Tehran: Enteshar Co, 96^th edition, 2014.

Motahari Morteza: Women’s right in Islam, Tehran: Sadra, 43^th edition, 2006.

Makarem Shirazi Nasser et al: Tafsir-e-nemoone, Tehran: Dar Al- Ketab-e-Islamie, 1995.

Arabic References

Holly Quran (translated by Makarem Shirazi and Mousavi Zanjani)

Alousi Seied Mahmood: Roohol Maani Fe Tafsire Al- quran Al- Azim, Beirut: Dar Al- Ketabe Al- Elmie, 1994.

Esfahani (Fazel Hendi), Mohammad IbnAl- Hassan: Kash Al- Lesam and Al- ebham Al- Qavaed Al- Ahkam, first edition, Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, 1995.

Imam Khomeini Seied Rohollah: Tahrir Al- Vasile, Bita, and Qom: press institute of

Beizavi abdollAl-l Ibn Omar: Anvar Al- Tanzil and Asra-e-Al- Tavil, Birut: Dara Al- Ahia Al-taras Al- Arabi, 1997. 

Allame Helli, Hassan Ibn Yousef Ibn Motahar Asadi: Tahrir Al- Ahkam Al- Shariat Ala Mazhab Al- Imamiet (T- Al-hadis), Qom: Imam Saqdeg press, first edition, 1999.

Hor Ameli Mohammad Ibn Hassan: Vassael Al- Shiet, Qom: Al-bait press, 1998.

Hakim Seied Mohssen: Menhaj Al- salehin (2 volumes), Beirut: encyclopedia, 1989.

Khansari Seied Ahmad: Jame Al- Madarek Fi Sharh Al- Manafe. Qom: Ismaillian institute, second edition, 1984.

KHoiy Seied Ab Al-gasem: Sarat Al- Nejat, Qom: Make Al- Nashre AL-montakhab, first edition, 1997.

KHoiy Seied Ab Al-gasem: Menhaj Al- salehin (2 volumes), Qom: Madinat Al- Elm, first edition.

Ragheb Isfahani Hossein, Al-mofradat Fi Al-gharib Al-Quran, Beirut, Dameshg: Dar Al-elm Al-dar Al-shamiet, first edition, 1991.

Zahili Vahbet: Al-tafsir Al-monir Fi Al-aghidat and Al-Shariat and Al-monhaj, Birut, Dameshg, Dar Al-elm Al-dar Al-shamiet, first edition, 1991.

Zamkhashri Mahmoud, Al-keshaf An haghaegh Al-tanzil, 1986.

Sistani Seied Ali: Menhaj Al-salehin (3 volumes), Qom: school of Ayatollah Al-ozma Al-sistani. 1989.

Shahid-e-Sani, Zain Al-din Ibn Ali: Al-rozat Al-bahiet Fi Sharh Al-elmat Al-dameshgheat (Al-mahshi-Kalantar), Qom, Davary book store, 1989.

Shahid-e-Sani, Zain Al-din Ibn Ali: Msalek Alafham Ela Tanghih Sharae Al-eslam, Qom: institte of Al-mararef Al-eslamet, first edition, 1992.

Tabatabaiy Seied Mohammad Hossein: Al-mizan Fi Tafsil Al-Quarn, Qom: of Islamic presses office of lectures’ society of Qom Seminary, 1996.

Tabatabiey Yazdi seied Mohammad Kazem: Al-orvat Al-vosgha (Al-mahshi), Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, first edition, 1998.

Tarihi Fakhredin: Majma Al-bahrein, Tehran: Mortazavi book store, third edition, 1996.

Tantavi Seied Mohammad: Al-tafsiro Al-vasit Lel-Quran Alkarim, Bita, Bija, Bina.

Toosi Mohammad IBn Hassan: Al-tebian Fi Tafsir Al-Quran, Bita, birut: Dar Ahia Al-Tras Al-arabi.

Fazl Allah Al-seied Mohammad Hossein: Donia Al-marat, Beirut: Dar Al-malak, 1997..

Koleiny Mohammad Ibn Yaghoub: Al-kafi, Tehran: Dar Al-ketab Al-islamiet, 1986.

Majlesi Mohammad Bagher: Bohar Al-Anvar, Beirut, Al-vafa institute, 1983.

Maraghi Ahmad Ibn Mostafa: Tafsi Al-maraghi, Beirut, Dar Ahia Al-Tras Al-arabi.

Moghine Mohammad Javad, Tafsir Al-kashef, Tehran: Dar Al-kotob Al-eslamiet, 2003.

Makarem Shirazi, Naser: Al-amsal Fi Tafsir Ketab-e- Allah Al-manzel (20 volumes), Qom: Ali Ibn Abi Taleb school, 2000.

Najafi Mohammad Hassan: Javaher Al-kalam Fi Sharh Shrae Al-islam, Beirut, Dar Ahia Al-Tras Al-arabi, 7^th edition, 1983.

Nouri Mirza Hassan: Mostadrak Al-vasael, Qom: Al Al-bait institute, 1983.