توسعه معنایی آیه دوم سوره «انسان» مستند به قرائن درون‌متنی و بینامتنی و فرامتنی
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی
مرضیه علوی
1
(استادیار رشته تفسیر تطبیقی، حوزه علمیه خواهران، مؤسسه آموزش عالی معصومیه (س))
احسان ابراهیمی
2
(دانشیار جامعه المصطفی العالمیه، رشته تقسیر تطبیقی، ایران، قم، مجتمع آموزش عالی امام خمینی، مدرسه عالی تفسیر و علوم قرآن.)
سعید داودی لیمونی
3
(دانشیار گروه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران)
کلید واژه: آیه دوم سوره انسان, تطوّرات معنوی انسان, روایات تفسیری, نطفه امشاج, خلقت انسان,
چکیده مقاله :
خلقت انسان و مراحل و ابعاد آن، از شگفتی‌های قرآن کریم است که با تعابیر مختلفی مطرح شده است. خدای سبحان، در آیه دوم سوره انسان، به خلقت آدمی و ابتلای او در دنیا اشاره می‌کند. مفسران در تفسیر این آیه، بیش‌تر بر خلقت مُلکی و تطوّرات مادّی انسان نظر داده‌اند؛ امّا بررسی دقیق‌تر قرائن، معنای افزون‌تری را می‌نمایانند که بر اساس آن‌ها، آیه پیش‌گفته بر آفرینش ملکوتی و تطوّرات معنوی انسان نیز دلالت دارد. مسئله اصلی در این پژوهش، اثبات توسعه معنایی در آیه دوم سوره انسان مستند به قرائن درون متنی، بینامتنی و فرامتنی است. روش گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و پردازش آن‌ها نیز توصیفی-تحلیلی است. بر اساس یافته‌های تحقیق، این توسعه معنایی با قرائن درون متنی و پیوسته تثبیت می‌شود که عبارتند از: یادکرد قبلی از تطوّرات مادّی در آیه یکم، غلبه کاربست واژه انسان در تطوّرات معنوی او، هماهنگی صیغه جمع امشاج با بُعد ملکوتی انسان، تناسب ابتلای انسان بر بُعد ملکوتی او، ارتباط سمیع و بصیر با بُعد ملکوتی انسان و تناسب هدایتمندی و اختیار انسان با تطوّرات معنوی. همچنین مخاطب‌شناسی قرآن و بیان تدریجی و حکیمانه آفرینش انسان، ارتباط مقام خلافت الاهی انسان با جنبه ملکوتی او و نیز برخی روایات تفسیری، از قرائن بینامتنی دالّ بر توسعه معنایی است، همچنان‌که هماهنگی فضا و جوّ و اسباب نزول سوره انسان با تطوّرات معنوی از قرائن فرامتنی است که توسعه معنایی در آیه را تثبیت می‌کند
In the interpretation of this verse, the commentators have mostly commented on the material creation and the material evolution of man.On the other hand, some interpretive narrations express a further meaning, according to which the verse also refers to the spiritual evolution of man.The main issue in this article is the principle of semantic development in the second verse of Surah "Insan" by referring to interpretive narrations and further, its stabilization by referring to other connected and disconnected evidences. The results of the research show that the interpretative narratives have pointed to the evolution of the material creation of man, as well as the spiritual evolution and the course of his spiritual evolution. This semantic development is confirmed by connected evidences such as: the previous expression of material developments in the first verse of the sura, the predominance of the use of the word "man" in his spiritual aspect, the harmony of the plural form "amshaj" with the spiritual aspect of man, the proportionality of the affliction of man to his spiritual aspect, The connection of hearing and seeing with the spiritual grace of man and the proportionality of guidance and free will of man with spiritual evolutions. Also, separate evidences confirm the development of meaning in the second verse, such as: the audience of the Qur'an and the gradual and wise expression of the creation of man, the connection of the position of divine caliphate of man with his spiritual aspect, and the harmony of space and atmosphere.
_||_