گزارش‌ها دربارۀ قرائت رایج در هر کدام از بلاد اسلامی در سده‌های متقدّم اندک و گاه غیردقیقند. ازاین‌رو، بررسی شواهد عینی برجای مانده از آن دوران راهگشاست. یکی از مهم‌ترین شواهد، قرائت مضبوط در مصاحف کهن هر منطقه است. این پژوهش به منظور کشف قرائتِ رایج در قرن‌های پنجم و ش چکیده کامل
گزارش‌ها دربارۀ قرائت رایج در هر کدام از بلاد اسلامی در سده‌های متقدّم اندک و گاه غیردقیقند. ازاین‌رو، بررسی شواهد عینی برجای مانده از آن دوران راهگشاست. یکی از مهم‌ترین شواهد، قرائت مضبوط در مصاحف کهن هر منطقه است. این پژوهش به منظور کشف قرائتِ رایج در قرن‌های پنجم و ششم ایران، به بررسی قرائت مضبوط در سه قرآن از قرن پنجم و سه قرآن از قرن ششم در کتابخانۀ آستان قدس رضوی پرداخته‌است. بدین جهت، جدولی مشتمل بر 1000 کلمه تهیه شد. بعد از تهیۀ آمارِ میزان شباهت قرائت این کلمات با هریک از قرائات ده‌گانه و نیز موارد برجای مانده از اختیار ابوحاتم، این نتیجه حاصل شد که رسم این مصاحف بیشترین شباهت را به رسم بوم بصره، و سپس کوفه دارد. کمترین مشابهت آن نیز به رسم شامی است. از این نظر، نسبت به قرن چهارم تغییری ایجاد نشده است. بررسی فرش الحروف مصاحف و مقایسۀ آن با قرائات ده‌گانه نیز نشان می‌دهد که این مصاحف تابع قرائت واحدی نبوده‌اند، بلکه مشتمل بر اختیاری هستند که یکی از ملاک‌های آن، موافقت با قرائت بیشتر قاریان است. در یک میانگین کلّی، قرائت این مصاحف ابتدا به قرائت عاصم و سپس خَلَف شبیه است. درمقایسه با قرن چهارم، قرائت رایج، از مشابهتِ بیشتر با قرائت بصری ابوعمرو روی برتافته و به قرائات کوفی، به خصوص روایت حفص از قرائت عاصم، متمایل شده‌است.
پرونده مقاله
در پژوهش‌های جدید تاریخ قرائات فرضیه‌ای مطرح شده است که مطابق آن، در انتقال از سدۀ سوم به چهارم تغییری در وجهۀ علم قرائات ایجاد شد. قرائات که تا پیش از آن همچون یک قرینۀ ادبی و با کمترین محدودیت نقل و استفاده می‌شد، در ابتدای سدۀ چهارم به استفاده از الگوهای حدیثی متما چکیده کامل
در پژوهش‌های جدید تاریخ قرائات فرضیه‌ای مطرح شده است که مطابق آن، در انتقال از سدۀ سوم به چهارم تغییری در وجهۀ علم قرائات ایجاد شد. قرائات که تا پیش از آن همچون یک قرینۀ ادبی و با کمترین محدودیت نقل و استفاده می‌شد، در ابتدای سدۀ چهارم به استفاده از الگوهای حدیثی متمایل شد، ابزارهای متعددی از حدیث را برای صحت‌سنجی به‌کار بست و چارچوب یک علم نقلی را به خود گرفت. در مطالعۀ پیشِ‌رو یکی از شواهد این تغییر رویکرد را بازخواهیم شناساند. بدین منظور، به مقایسۀ دو اثر با نام معانی القرآن از دو ادیب نامدار، یعنی فَرّاء از اوائل سدۀ سوم و زَجّاج از اوائل سدۀ چهارم می‌پردازیم. چنان که خواهیم دید، فَرّاء که در دورۀ رواج عقل‌گرایی و اثرگرایی معتدل زیسته، علاوه بر استفادۀ معنایی از قرائات، قرائات را به منزلۀ ابزاری برای پیش‌بُردِ مباحث ادبی خود به کار گرفته است. از آن سو، زَجّاج که در زمان غلبۀ اصحاب حدیث می‌زیسته، و خود نیز به همین شیوۀ تفکر وابستگی داشته، قرائت را یک سنت می‌داند و در تمام تعاملات خود با قرائات از این بینش متأثر است.
پرونده مقاله
برخی قرائت‌ها از مصحف رسمی ماهیتی کاملاً شیعی دارند و همین موجب طرح اتهاماتی به شیعه در خصوص اعتقاد به تحریف قرآن شده است؛ اهمیت بررسی چنین قرائاتی از همین‌جا روشن می‌شود. به همین منظور، این مقاله به بررسی موردی قرائت منسوب به امام صادق(ع) از آیۀ 2 سورۀ معارج پرداخته که چکیده کامل
برخی قرائت‌ها از مصحف رسمی ماهیتی کاملاً شیعی دارند و همین موجب طرح اتهاماتی به شیعه در خصوص اعتقاد به تحریف قرآن شده است؛ اهمیت بررسی چنین قرائاتی از همین‌جا روشن می‌شود. به همین منظور، این مقاله به بررسی موردی قرائت منسوب به امام صادق(ع) از آیۀ 2 سورۀ معارج پرداخته که مشتمل بر افزودۀ وِلایَة علی(ع) است. این پژوهش در دو بخشِ الف) تاریخ گذاری روایت با استفاده از روش تحلیل اسناد-متن و ب) تحلیل تاریخی روایت به منظور رسیدن به انگیزه‌های نشر آن، به بررسی ماهیت این قرائت پرداخته و به این نتیجه رسیده است که تاریخ نشر این روایت در حوالی سال 148 قمری است. دقت در فضای تاریخی و گفتمانی تاریخ به دست آمده نیز نشان می‌دهد که این روایت در فضای مبارزۀ فرهنگی و سیاسی علیه عباسیان و به منظور افزایش بصیرت جامعه در تشخیص مصداق واقعی ولیّ منتشر شده است. واژگان کلیدی: قرائات منسوب به ائمه(ع)، مصحف حضرت زهرا(س)، سورۀ معارج، شأن نزول، واقعۀ غدیر.
پرونده مقاله
