تحولات موضوعات‌نگاری در سده‌های متأخر (سدۀ 10ق تا دورۀ معاصر)
محورهای موضوعی : تاریخ انگاره هامرتضی سلمان نژاد 1 , سید کاظم طباطبایی 2 , احمد پاکتچی 3
1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
2 - استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
3 - دانشیار استادیار گروه مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
کلید واژه: تصوف, سلفیه, حدیث موضوع, سبک الموضوعات, سده‌های متأخر,
چکیده مقاله :
حدیث به مثابه مهم‌‌ترین منبع دریافت آموزه‌های دینی پس از قرآن کریم، درگیر آسیب‌های بسیاری از روی عمد و غیرعمد شده است. مقوله وضع هم‌چون جدی‌‌ترین آسیب، بخشی از مباحث علم الحدیث را به خود اختصاص داده است. سنت وضع‌پژوهی بیش‌تر در فضای اهل سنت به‌طور مداوم از سده 5ق تا دوره معاصر ادامه داشته است و آثار بسیاری در این خصوص به نگارش درآمده است. کاربست رویکرد تاریخی در تحلیل آن‌چه به پدیده وضع در سده‌های متأخر مرتبط است، می‌تواند درک جامعی از تحولات رخ داده را نسبت به سده‌های نخستین و میانی نمایان سازد. این مقاله به مطالعه تحولات سبک الموضوعات در سده‌های متأخر با تکیه بر آثار شاخص از سده 10 هجری تا دوره معاصر پرداخته است. ازاین‌رو، در ابتدا زمینه‌های دوام موضوعات‌نگاری از جمله زمینه‌های فرهنگی و سیاسی در این سده‌ها مورد بحث قرار گرفته است و در ادامه نیز با یادکرد گفتمان‌های محوری در این دوره اعم از گفتمان نقد احادیث مشهورِ بی‌اصل و گفتمان نقد افراط‌گرایی در وضع‌شناسی، سعی دارد با تکیه بر آثار عالمان دینی در بوم‌های مختلف، ماهیت حدیث موضوع را تبیین سازد. در سده‌های متأخر بنا بر پدید آمدن زمینه‌های خاص سیاسی و فرهنگی، المقاصد الحسنه سخاوی به مثابه شاخصی از گفتمان سده قبل، جریان‌ساز شد، و آثار با محوریت بررسی احادیث مشهور بی‌اصل به نگارش در آمد.
Hadith, as the most important source of religious teachings after the Holy Quran, encounters many intentional and unintentional challenges. The issue of forging, as the most serious challenge, has been a part of the discussion of the science of hadith. The discipline of investigating forged hadith among the Sunni scholars has been in progress from the 5th century AH to the contemporary period and many works have been written in this regard. The application of the historical approach in the analysis of what is related to the phenomenon of hadith forgery in the later centuries can show a comprehensive understanding of the developments that took in the first and middle centuries. This article deals with the changes and developments in the style of the works titled "al-Mawḍūāt" (The collection of forged hadith) in recent centuries, relying on significant works from the 10th century AH to the contemporary period. Therefore, at first, the reasons why such works continuously emerged in the Islamic world, including the cultural and political contexts in these centuries, have been discussed, and then with reference to the central discourses in this period, including "discourse of critique of baseless hadiths" and "discourse of critique of extremism in finding forged hadith process".
_||_