معناشناسی «انکار» در قرآن بر پایه روابط همنشینی (موردکاوی: کلمات مشتق از ریشه نکر)
محورهای موضوعی : تحلیل محتوایی احادیث و آیات قرآنی
کرم سیاوشی
1
,
عرفان غلامی‌گلباغی
2
1 - گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.
2 - دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، تهران
کلید واژه: انکار, نکر, عدم شناخت, روابط همنشینی, رابطه اشتدادی, رابطه تقابلی, رابطه مکملی.,
چکیده مقاله :
رویکرد معناشناختی نسبت به متن و تحلیل معنایی واژگان آن، یکی از راه‌های دستیابی به معنای دقیق و پی‌بردن به مقصود اصلی گوینده است. در همین راستا، جُستار پیشرو به بازپژوهی، مفهوم «انکار» (براساس واژگان برگرفته از ریشه نکر) از رهگذر منابع لغوی، منابع تفسیری، سیاق آیات، و واژگان همنشین پرداخته و آن را به روش توصیفی و تحلیلی ارائه نموده است. دستیابی به ابعاد گوناگون مفهوم «انکار» در قرآن از رهگذر واژگان همنشین هدف این نوشتار است. تاکنون پژوهشی با رویکرد پیش¬رو در موضوع مورد بحث ارائه نشده‌است. نتایج نشان می‌دهد که بحث انکار(ماده نکر) در آیات متعددی از قرآن مطرح شده است. همچنین مفهوم اصلی انکار، امتناع و اعراض به دلیل عدم شناخت، جهل یا ابهام است؛ چنانکه این معنای اصیل از رهگذر همنشین‌های تقابلی واژه انکار نیز مورد تأیید قرار می‌گیرد و در پرتو همنشین‌های اشتدادی، مفهوم جامع و ابعاد معنایی انکار نمایان‌تر می‌شود. از بررسی همنشین‌های مکملیِ انکار نیز به دست می‌آید که انکارهای مخالفانِ رسالت نسبت به آیات الهی، درونی و ژرف بوده است.
The semantic approach to the text and the analysis of its lexical meanings is one of the ways to achieve an accurate understanding and to reach the speaker's main intention. In this regard, the present article focuses on the semantics of "Enkar"(based on words derived from the root "Nakara"). The aim of this study is to explore the various dimensions of the concept of "Enkar" in the Quran based on co-occurring words, which has been organized using a descriptive-analytical method. So far, no research has been conducted with a progressive approach to this discussion. The results show that the subject of "Enkar" (material Nakara) is mentioned in numerous verses of the Quran, and considering the context, it includes more verses. The main concept of denial, according to material "Enkar", is refusal and rejection due to lack of knowledge, ignorance, and ambiguity. This original meaning is also confirmed through the co-occurrence of conflicting counterparts of the word "Enkar", and in the light of intensified co-occurrences, the comprehensive concept and semantic dimensions of "Enkar" become more evident. It is also inferred from complementary co-occurrences that the "Enkar" of the opponents of the divine message is heartfelt and profound, and the divine verses are being denied. Keywords: Enkar, Nakara, lack of recognition, Co-occurrence Relations, Intensified Relation, Contradictory Relation, Complementary Relation.
- قرآن کریم
1. ابن‌درید، محمد بن حسن، (1987م)، جمهرة‌اللغة، بیروت: دار العلم.
2. ابن‌سيده، على بن اسماعيل(1421ق) المحكم و المحيط الأعظم، محقق: عبدالحميد هنداوى، بيروت: دار الكتب العلميه.
3. ابن‌عاشور، محمدطاهر، (1420ق)، تفسير التحرير و التنوير، بیروت: مؤسسة التاريخ‌العربي.
4. ابن‌عباد، صاحب (اسماعیل)، (1414ق)، المحيط فى‌اللغه، بیروت: عالم‌الکتب.
5. ابنعجيبه، احمد،(1419ق)، البحر المديد فى تفسير القرآن‌المجيد، قاهره: نشر حسن عباس زكي.
6. ابنعربى، محمد بن على، ( 1422ق)، تفسير ابن عربى (تأويلات عبد الرزاق)،بیروت: دار إحياء التراث العربي.
7. ابن‌فارس، احمد بن فارس، (۱۴۰۴ق)، معجم مقاییس‌اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
8. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، (۱۴۱۴ق)، لسان‌العرب، بیروت: دار صادر.
9. ابنهائم، احمد بن محمد(1423ق) التبيان فى تفسير غريب‌القرآن، محقق: محمد ضاحى عبدالباقى، بیروت: دار الغرب‌الاسلامي.
10. ابوحيان، محمد بن يوسف(1420ق) البحر المحيط فى‌التفسير، محقق: صدقى محمد جميل، بیروت: دار الفكر.
11. ازهری، محمد بن احمد، (1421ق)، تهذيب‌اللغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
12. بی¬یرویش، مانفرد، (۱۳۷۴ش)، زبان شناسی جدید، ترجمه: محمد رضا باطنی، تهران:آگاه .
13. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1404ق)، الصحاح؛ تاج‌اللغة و صحاح‌العربیه، بیروت: دارالعلم.
14. حدادی، آمنه، (۱۳۸۹ش)؛ حسّ فرامتن در قرآن، پایان نامه ارشد، دانشکاه تربیت معلم تهران.
15. حسينى‌همدانى، محمد، (۱۴۰۴ق)، انوار درخشان در تفسير قرآن، محقق: محمدباقر بهبودى، تهران: لطفى.
16. حقى‌برسوى، اسماعيل بن مصطفى،(بی‌تا) تفسير روح البيان، بیروت: دار الفكر.
17. حمیری، نشوان بن سعید، (1420ق)، شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم، سوریه: دارالفکر.
18. دره، محمدعلى طه(1430ق) تفسير القرآن الكريم و اعرابه و بيانه، بیروت: دار ابن كثير.
19. دروزه، محمد عزه،(1421ق) التفسير الحديث، بیروت: دار الغرب‌الإسلامي.
20. درويش، محىالدين، (1415ق) اعراب القرآن الكريم و بيانه، حمص: الارشاد.
21. راغب¬اصفهانى، حسين بن محمد، (۱412ق) مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
22. رضايى‌اصفهانى، محمدعلى، (1387ش)، تفسير قرآن مهر، قم: پژوهشهاى تفسير وعلوم‌قرآن.
23. رضایی، رقیه و فتاحی‌زاده، فتحیه(1395ش) «معناشناسی احباط در قرآن کریم با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی»، پژوهش نامه تفسیر قرآن، دوره3، ش1،صص25-1.
24. رضى، محمد بن حسين، (1414ق) نهج البلاغه، مصحح: صبحی صالح، قم: هجرت.
25. زبیدی، مرتضی، (1414ق)، تاج العروس فی شرح القاموس، بیروت: دارالفکر.
26. سلطان علىشاه، سلطان محمد بن حیدر، (۱۳۷۲ش)، بيان السعادة فى مقامات العبادة، ترجمه: محمدرضا خانی و حشمت‌الله ریاضی، تهران: سرّ الاسرار.
27. سلمان‌نژاد، مرتضی،(۱۳۹۱ش)، معناشناسی تدبر در قرآن با سه رویکرد ساختاری، ریشه‌شناسی و تاریخ انگاره،(پایان نامه ارشد)، دانشکاه امام صادق (ع).
28. شوكانى، محمد(1414ق) فتح القدير، دمشق: دار ابن كثير.
29. شيخ‌علوان، نعمهالله بن محمود، (1999)،الفواتح الإلهية و المفاتح الغيبية، فاهره: دار ركابي للنشر.
30. صادقی، محمد، (1406ق)، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامى.
31. صفوی، کوروش، ( ۱۳۸۷ش)، درآمدی بر معناشناسی،تهران: سوره مهر.
32. طباطبايى، محمدحسين،(۱۳90ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
33. طبرانی، سلیمان بن احمد، (2008م)، تفسیر القرآن العظیم، اردن: دارالکتاب الثقافی.
34. طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، مترجمان: حسين نورى‌همدانى و دیگران، تهران: فراهانى.
35. طريحى، فخرالدين بن محمد، (1375ش)، مجمع البحرين، محقق: احمد حسينى اشكورى، تهران: مرتضوى.
36. عسكرى، حسن بن عبدالله(1400ق) الفروق في اللغه، بیروت: دار الافاق الجديده.
37. فخر رازى، محمد بن عمر(1420ق) التفسير الكبير، بیروت: دار إحياء التراث العربي.
38. فراهيدى، خليل بن احمد(1409ق) كتاب العين، قم: نشر هجرت.
39. فضل‌الله، محمدحسين، (1419 ق)، من وحى القرآن، بیروت: دار الملاك.
40. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، (1415ق)، القاموس المحيط، بیروت: دارالکتب العلمیه.
41. فيض‌كاشانى، محمد بن شاه مرتضى(1415ق) تفسير الصافي، مقدمه و تصحيح: حسین اعلمى، تهران: مكتبة‌الصدر.
42. فيومى، احمد بن محمد(1414ق) المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، قم: مؤسسة دار الهجره.
43. قرشى‌بنابى، علىاكبر، (۱۳۷۱ش)، قاموس قرآن، تهران: دار الكتب الإسلاميه.
44. مختار، عمر احمد، (1386ش)، معناشناسی، ترجمه: سید حسین سیّدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
45. مدرسى، محمدتقى(1419ق) من هدى القرآن، تهران: دار محبي الحسين.
46. مصطفوى، حسن،(1430ق) التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، بيروت،قاهره،لندن: دارالکتب العلمیه.
47. مغنيه، محمدجواد، (1424ق)، التفسير الكاشف، قم: دار الكتاب الإسلامي.
48. مكارم‌شيرازى، ناصر، (1371ش)، تفسير نمونه، تهران: دار الكتب الإسلاميه.
49. موسی، حسین یوسف، (1410ق)، الإفصاح فى فقه اللغه، قم: مکتب اعلام الاسلامی.
50. ميدانى، عبدالرحمن حسن حبنكه، (1361ش)، معارج التفكر و دقائق التدبر، دمشق: دار القلم.
51. نحاس، احمد بن محمد(بی‌تا) كتاب الناسخ و المنسوخ فى القرآن الكريم، بیروت: مؤسسة الكتب الثقافيه.
52. نهاوندى، محمد، (1386ش)، نفحات‌الرحمن فى تفسيرالقرآن، قم: مؤسسةالبعثة.