بررسی ماهیت و فراز و فرود دولت در اندیشه ابن خلدون

محورهای موضوعی : اندیشه سیاسی

حسین رفیع ¹ (استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مازندران)
مجید عباس‌زاده مرزبالی ² (دانشجوی دکتری علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)

تاریخ دریافت : 1393/12/02 تاریخ پذیرش : 1394/03/13 تاریخ انتشار : 1394/05/15

کلید واژه: ابن خلدون, اندیشه سیاسی, عمران, عصبییت, ماهیت دولت, فراز و فرود دولت,

چکیده مقاله :

ابن خلدون را می‌توان از جمله نخستین متفکرین اسلامی‌ای دانست که در قرن هشتم هجری قمری با روشی علمی به مطالعه و بررسی پدیده‌های اجتماعی و سیاسی پرداخت و سعی کرد تا علل، اسباب و قوانین حاکم بر آنها را کشف کند. او در پی علایق تاریخی‌اش، علم نوبنیادی تحت عنوان علم عمران را بنا نهاد که هدفش بحث و گفتگو درباره اجتماع انسان و تمدن بشری بود. اما نکته مهم در اینجا این است که ابن خلدون به‌طور کلی هیچ‌گاه در صدد تدوین کتاب مستقلی در فن سیاست بر نیامد و بر این اساس دیدگاه سیاسی‌اش را می‌بایست به‌عنوان بخشی از نظریه اجتماعی و تاریخی وی در نظر گرفت، که به تناوب در کتاب مقدمهاش آمده ست. ابن خلدون گرچه در امتداد اندیشه اسلامی حرکت می‌کرد اما درک او از مفهوم سیاست و دولت، که بر بنیاد دانش عمران و رویکرد طبیعی‌محور او قرار داشت، اندیشه سیاسی وی را از سایر نحله‌های اندیشه سیاسی نظیر فلسفه سیاسی، سیاست‌نامه‌نویسی و شریعت‌نامه‌نویسی متمایز ساخته بود. او با کنار زدن هرگونه ملاحظه دستوری یا عملی، به شیوه‌ای عینی به بررسی منشاء، تکامل، دوام و تجزیه دولت (قدرت سیاسی) در مناسباتش با همه پدیده‌های اجتماعی پرداخت. این مقاله به‌طور کلی به بررسی دیدگاههای ابن خلدون در مورد ریشه‌ها، ماهیت و فراز و فرود دولت و چگونگی ارتباط این نهاد با مواردی چون: سرشت انسان، عصبیت و عمران (اجتماع) بشری می‌پردازد.

منابع و مأخذ:

منابع فارسی

- آزاد ارمکی، تقی (1389)، تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام، از آغاز تا دوره معاصر، تهران: نشر علم.

- ابن خلدون، عبدالرحمن (1366)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.­­

- اخوان، حمید (1379)، بررسی آرای اقتصادی ابن خلدون: مقایسه با آرای آدام اسمیت، قم: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان.

- الجابری، محمد عابد (1392- الف)، «فرهنگ اصطلاحات علم عمران»، در: کامیار صداقت ثمرحسینی (ترجمه و تدوین)، ابن خلدون، تهران: انتشارات آفتاب توسعه.

- الجابری، محمد عابد(1392-ب)، «علم عمران- موضوع و روش»، در: کامیار صداقت ثمرحسینی (ترجمه و تدوین)، ابن خلدون، تهران: انتشارات آفتاب توسعه.

- اشمیت، ناتانیل (1388)، ابن خلدون: مورخ، جامعه شناس و فیلسوف، ترجمه غلامرضا جمشیدیها، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

- الطالبی، محمد (1391)، ابن خلدون و تاریخ، ترجمه محسن حسنی و سپیده ره‌انجام، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.

- اطهری، سید حسین (1388)، «ابن خلدون و کاربست روش جامعه‌شناسی تاریخی در تحلیل تحولات سیاسی و اجتماعی»، در: ابن خلدون و دنیای معاصر: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ابن خلدون، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

- تنهایی، حسین ابوالحسن (1383)، جامعه شناسی تاریخی نظریه های متفکرین مسلمان، تهران: انتشارات بهمن برنا.

- برزگر، ابراهیم (1383)، تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران، تهران: انتشارات سمت.

- بلک، آنتونی (1386)، تاریخ اندیشه سیاسی اسلام: از عصر پیامبر تا امروز ، ترجمه محمد حسین وقار، تهران: انتشارات اطلاعات.

- بنی‌جمالی، احمد (1390)، «ابن خلدون»، در: علی اکبر علیخانی، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان،جلد پنجم، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

- پولادی، کمال (1385)، تاریخ اندیشه سیاسی در ایران و اسلام، تهران: نشر مرکز.

- حسنی، محسن ره‌انجام، سپیده (1391)، «مقدمه مترجمان»، در: محمد الطالبی، ابن خلدون و تاریخ، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.

- رجبی، محمود و دیگران (1387)، تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام، تهران: انتشارات سمت.

- روزنتال، اروین آی. جی (1388)، اندیشه سیاسی اسلام در سده‌های میانه، ترجمه علی اردستانی، تهران: نشر قومس.

- شاکری، سید رضا (1388)، «درون قدرت؛ ابن خلدون و نظریه سیاسی»، در: ابن خلدون و دنیای معاصر: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ابن خلدون، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

- طباطبایی، سید جواد (1391)، ابن خلدون و علوم اجتماعی، تهران: نشر ثالث.

- قادری، حاتم(1385)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: انتشارات سمت.

- کریمی‌(مله)، علی (1388)، «اضلاع متعامل سه‌گانه در اندیشه سیاسی ابن خلدون»، در: ابن خلدون و دنیای معاصر: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ابن خلدون، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

- موسوی، سید محمد (1390)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

- مهدی، محسن (1352)، فلسفه تاریخ ابن خلدون، ترجمه مجید مسعودی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

- نصار، ناصف (1366)، اندیشه واقع‌گرای ابن خلدون، ترجمه یوسف رحیم‌لو، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

- نصری، آلبرت (1363)، برداشت و گزیده‌ای از مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد علی شیخ، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

English Source

- Al-Azmeh, Aziz (1982), Ibn Khaldun, London: Routledge.