روابط ایران و چین در دوره احمدی‌نژاد: سیاست نگاه به شرق و تأثیرات ساختاری
محورهای موضوعی : روابط بین الملل
1 - استادیار روابط بین‌الملل و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز
کلید واژه: سیاست خارجی, ایران, چین, احمدی‌نژاد, نگاه به شرق,
چکیده مقاله :
در چارچوب توجه سیاست خارجی دولت احمدی‌نژاد به گسترش روابط با کشورهای آسیایی در راستای سیاست نگاه به شرق، روابط با جمهوری خلق چین جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد؛ اما برخلاف انتظار ایران، این روابط هیچ‌گاه به همکاری‌های فراگیر منجر نشد. این مقاله با هدف، یافتن پاسخ برای این پرسش که چرا باوجود جایگاه برجسته چین در سیاست نگاه به شرق ایران به‌ویژه در دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد همکاری فراگیر میان دو کشور شکل نگرفت؟ بر این نظر است که چالش نظری ضعف تئوریک سیاست نگاه به شرق از یک‌سو و چالش‌های ساختاری یا عملی موجود در روابط تهران و پکن سبب شد تا سیاست خارجی ایران در قالب این نگاه از روابط با پکن طرفی نبندد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که تلاش برای متنوع‌سازی منابع دیپلماتیک، پرهیز از القای حس ناگزیری برای گسترش روابط به‌طرف مقابل، انسجام در تصمیم‌گیری، گسترش فعالیت دیپلماتیک کشور با بهره‌گیری از دیپلماسی چندجانبه، دوری از تاکتیک نیروی سوم و تأکید بر ایجاد توازن در روابط با غرب و شرق می‌تواند دستور کارهای مهم آتی سیاست خارجی کشور در روابط با چین باشد. در راستای بررسی فرضیه، بعد از توجه به واقع‌گر‌ایی تدافعی به‌عنوان چارچوب نظری، ابتدا جایگاه چین در سیاست خارجی ایران بعد از انقلاب و به‌شکل ویژه دوره احمدی‌نژاد بررسی شده است؛ سپس با نگاهی آسیب‌شناختی دلایل شکل‌‌نگرفتن همکاری فراگیر از رهگذر چالش‌های نظری ناشی از سیاست نگاه به شرق و تأثیرات ساختاری مورد واکاوی قرار می‌گیرد.
In the framework of Ahmadinejad foreign policy to the Asian countries especially his look to east policy, china had highest status and influenced Iranian foreign policy but Iran-China relations never promoted to comprehensive cooperation level. This paper aims to find answers to the question that why Iran- china relations could not to improve comprehensive cooperation under Ahmadinejad? Argues theoretical Challenges related to the look to east policy and structural challenges are the main causes of the position. Some instructions such as diversification of the diplomatic resources, decision – making solidarity, attention to multiplicity of diplomacy and balancing in relations with the west and the east can improve Iran- china relations. To evaluate the hypothesis, the article have three section: theoretical framework with emphasis on defensive realism, China position in Iran s Foreign policy after Islamic Revolution in general and Ahmadinejad Presidency and evaluation of challenges toward the look east policy and structural impacts.
منابع:
امیدوارنیا، محمد جواد (1368) چین و خاورمیانه، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
حاجی‌یوسفی، امیرمحمد (1384)، سیاست خارجی ج. ا. ایران در پرتو تحولات منطقه‌ای، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.
چرنوف، فرد (1388)، نظریه و زبر‌نظریه در روابط بین‌الملل: مفاهیم و تفسیرهای متعارض، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
سریع القلم، محمود (1384)، سیاست خارجی ج. ا. ایران: بازبینی نظری و پارادیم ائتلاف، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
شریعتی‌نیا، محسن (1390)، «مثلث ایران، چین و آمریکا»، در کتاب آسیا: ویژه روابط ایران و چین، تهران: موسسه ابرار معاصر.
صالحی، سید جواد و ارغوانی، فریبرز (1391)، «برنامه هسته‌ای و آینده چالش‌های سیاست خارجی ایران: بررسی سطح منطقه‌ای و بین‌المللی» در مجتبی مقصودی (گردآورنده)، ایران، سیاست و آینده شناسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
علمایی‌فر، ابوالفضل (1390)، «دیدگاه‌های ایران و چین درباره روابط دوجانبه و روندهای تاثیرگذار بر آینده روابط دو کشور»، در کتاب آسیا: ویژه روابط ایران و چین، تهران: موسسه ابرار معاصر.
محمدی، منوچهر (1377)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: اصول و مسائل، تهران: نشر دادگستر.
محمدی، منوچهر (1387)، آینده نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: وزارت امور خارجه.
مشیرزاده، حمیرا (1386)، تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: سمت.
مولانا، محمد و محمدی، منوچهر (1388) سیاست خارجی ایران در دولت احمدی‌نژاد، تهران: دادگستر.
آدمی، علی (بهار1389) «راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: دیدگاه‌ها، زمینه‌ها و فرصت‌ها»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال دوم، شماره 7.
آهنی، علی (پاییز 1388) «چشم‌انداز همگرایی آسیا»، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و سوم، شماره3.
اخوان کاظمی، بهرام و ارغوانی، فریبرز (پاییز1390)، «نقش هویت دینی در همگرایی ایران و آسیای مرکزی»، فصلنامه سیاست، دوره 41، شماره 3.
ثقفی عامری، ناصر (بی‌تا)، «در جستجوی افق‌های جدید در سیاست خارجی ایران: سیاست نگاه به شرق»، پژوهش 5، معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
حاجی یوسفی، امیرمحمد (1391) «چشم‌انداز سیاست خارجی ایران: تعامل یا تقابل؟» در مجتبی مقصودی (گردآورنده) ایران، سیاست و آینده‌شناسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سازمند، بهاره و ارغوانی، فریبرز (پاییز 1391) «ایران، چین و چالش‌های فراروی همکاری فراگیر»، فصلنامه سیاست، دوره 43، شماره 3.
سجادپور، محمد کاظم و شریعتی، شهروز (تابستان1390)، «گزاره ایران در روابط آمریکا و چین 1991-2009»، فصلنامه ژئوپلتیک، سال هفتم، شماره دوم.
سحر‌خیز، علی اصغر (بی‌تا)، «روابط اقتصادی چین و کشورهای خلیج فارس.»، ماهنامه تحلیل‌ها و رویدادها، شماره 236.
شریعتی‌نیا، محسن (تابستان 1391)، «عوامل تعیین‌کننده روابط ایران و چین»، فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، شماره 2.
موسوی‌نیا، سیدرضا (خرداد و تیر1387)، «دل بستن به نیروی سوم، راهبردی بی‌سرانجام در روابط خارجی ایران»، ماهنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی، سال 22، شماره 9-10.
واعظی، محمود (1387)، «راهبرد تعامل سازنده و الزامات سیاست خارجی توسعه‌گرا» در مجموعه مقالات سیاست خارجی توسعه‌گرا، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
Arghavani Pirsalami, Fariborz (2013/2014) “The Look East Policy and Strategic Relations between Iran and China”, Discourse: An Iranian Quarterly, Vol. 11, Nos. 1-2, Fall –Winter, pp. 109-136.
Chen, Wen – Sheng (2010) “ China’s Oil Strategy: "Going Out to Iran",”, Asian Politics and Policy, Vol. 2,No 1, pp: 39-54.
Garver, John, W. (2007) “Can China Mediate US-Iran Relations?” China Research Center, Vol. 6, No. 1, November 9, available at:
http://www.chinacenter.net/can-china-mediate-us-iran-relations/
Garver, John, W. (2011) “Is China Playing a Dual Game in Iran?” The Washington Quarterly , 34:1, pp. 75-88.
Gentry, Brandon J.(2005). “The Dragon and the Magi: Burgeoning Sino-Iranian Relations in the 21 century”, The China and Eurasia Forum Quarterly, Vol.3, No.3, pp.111-125.
Hunter, Shirin, T. (2010) Iran’s Foreign Policy in the Post –Soviet Era, California and London: Prager.
Ghafouri.Mahmoud. (2009) “China’s Policy in the Persian Gulf,” ,Middle East Policy, Vol, XVI, No,2, Summer, pp:80-92.
Katzman, Kenneth.(2013). “Iran s Sanctions”CSR Reports to Congress, Congressional Research Service, (observed: 20/11/2015) at: http://fpc.state.gov/documents/organization/212999.pdf
Lanteigne, Marc. (2009) Chinese Foreign Policy: An Introduction, London and New York: Routledge.
Mansbach, Richard W. & Rafferty, Kristen L. (2008) Introduction to Global Politics, London & New York: Routledge.
Platts McGraw Hill Financial.(2012). “China's Jul crude imports from Iran slide 30% on year to 1.93 mil mt” (observed:6/11/2015) at: http://www.platts.com/latest-news/oil/hongkong/chinas-jul-crude-imports-from-iran-slide-30-on-7000093
Sullivan, Michael P. (2001) Theories of International Relations: Transition vs. Persistence, New York: Palgrave.
Waltz, Kenneth .(1979). Theory of International Politics, New York: Random House.