ملاک حقیقت از دیدگاه چالز پیرس و ویلیام جیمز و نقد آن با تکیه بر آراء ملاصدرا و استاد مطهری
محورهای موضوعی : فلسفه
کلید واژه: معرفت‌شناسی, پیرس, ویلیام جیمز, پراگماتیسم, اصالت مصلحت عملى, ملاصدرا, مطهری,
چکیده مقاله :
چکیده پرسش اصلى در تحقیق حاضر، چیستى و چگونگی حقیقت از دیدگاه دو تن از بزرگ‌ترین فلاسفه ی مشرب پراگماتیسم، چارلز پیرس و ویلیام جیمز است. به طور خلاصه مدعاى اصلی پیرس و ویلیام جیمز در باب معرفت‌شناسی عبارت است از: ردگیرى پیامدهاى عملى در مقام شناخت و اصالت دادن به مصلحت عملى به جاى تطبیق مفاهیم ذهنى با امر واقع (واقعیت خارجى یا نفس الامر) و تعیین ملاک صدق آن. ایشان معتقدند که تفاوت و تشابه میان تصورات و مفاهیم ذهنى در ساحت ذهن تعیین نمی‌شود، بلکه در ساحت تجربیات ملموس و عملی است که آشکار مى‌گردد. هم‌چنین، جیمز بر آن است که توجه بشر به مابعدالطبیعه و توسل او به امور ماورایى فقط جهت کسب آرامش روانى است و نه براى فهم حقیقت و دست‌یابى به مناط شناخت. ملاصدرا و استاد مطهری در مقام نقد این آراء رویکرد مذکور در باب شناخت را مقبول ندانسته، و برآنند که این رویکرد لوازم فاسدی به دنبال دارد که فهرست اجمالی آن به شرح ذیل است: بى معنا شدن مفاهیم نظرى، نسبیت‌گرایى در شناخت و کسب حقیقت، از بین رفتن حسن و قبح عقلى، لزوم پلورالیسم در مسائل عقیدتى و اندیشه‌هاى بنیادین و نظیر آن.
Abstract The main question of the present study is concerned with the quiddity of “truth” from the point of view of two prominent figures of pragmatic philosophy: Charles Peirce and William James. Therefore, in this study first a description and analysis of the issue of truth from the point of view of these two pragmatist philosophers are provided and then its principles and basics are criticized based on the views of two Islamic philosophers: Mulla Sadra and Morteza Motahari. In a nutshell, the main claims of Peirce and James in the field of epistemology are: the pursuit of the pragmatic consequences in the stage of knowledge and authenticating the practical utility instead of adapting the mental concepts to reality (external reality or fact-itself) and determining its truth criterion. They believe that the differences and similarities between the ideas and mental concepts are not determined by the mind, but they are determined by means of tangible and practical experiences. Mulla Sadra and Morteza Motahari criticized and rejected this view and believed that this approach leads to the following problems: 1. The meaninglessness of theoretical concepts. 2. Relativity in knowing and gaining of truth. 3. The elimination of rational good and badness. 4. The necessity of pluralism in doctrinal issues and radical thoughts.
منابع
بازرگان، مهدی، بینهایت کوچک‌ها، قم، انتشارات ناصر، 1357ش.
پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، جلد اول، تهران، کتابفروشی اسلامیه،1390ش.
پاپکین، ریچارد و آوروم استرول، کلیات فلسفه، ترجمه و اضافات سیدجلال الدین مجتبوی، تهران، انتشارات حکمت، 1384ش.
جیمز، ویلیام، پراگماتیسم، ترجمه عبد الکریم رشیدیان، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1370ش.
شهرزوری، محمدبن محمود، شرح حکمة الاشراق سهروردی، تحقیق و مقدمه حسین رضا تربیتی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1373ش.
شریعتمداری، علی، فلسفه، تهران، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، 1376ش.
همو، اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1382ش.
شیفلر، اسرائیل، چهار پراگماتیسم، ترجمه محسن حکیمی، تهران، نشر مرکز، 1381ش.
ملاصدرا، محمد ابراهیم، تفسیر قرآن کریم، به تصحیح محمد خواجوی، جلد دوم و سوم، قم، انتشارات بیدار، 1364ش.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، الحاشیه علی الهیات، تهران، بنیاد حکمت صدرا، 1382ش.
همو، اسفار، قم، مکتبه المصطفوی، 1383ش.
همو، حکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، دورهی نُه جلدی، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، 1990م-1410ق.
طباطبایی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، جلد اول، تهران، انتشارات صدرا، 1389ش.
فارابی، ابونصرمحمدبن محمد، تعلیقات، ترجمه فتعلی اکبری، آبادان، انتشارات پرسش،1390ش.
فروغی، محمدعلی، سیر حکمت در اروپا، تهران، انتشارات زوّار، 1367ش.
کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، جلد هشتم، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران، انتشارات سروش، 1370ش.
مجلسی، محمد باقر(علامه مجلسی)، بحار الانوار، جلد بیست و دوم، تهران، انتشارات حکمت، 1367ش.
مطهری، مرتضی، شناخت، تهران، انتشارات شریعت ناصرخسرو، 1361ش.
همو، شرح مبسوط منظومه، جلد سوم، تهران، انتشارات حکمت، 1366ش.
همو، مجموعه آثار شهید مطهری، جلد سیزدهم، تهران، انتشارات صدرا، 1378ش.
همو، فطرت، تهران، انتشارات صدرا، 1378ش.
همو، مسأله شناخت، تهران، انتشارات صدرا، 1389ش.
همو، مجموعه آثار شهید مطهری، جلد دوم و سوم، تهران، انتشارات صدرا، 1389ش.
مصباح، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، 1366ش.
دورانت، ویل، تاریخ فلسفه، ترجمه عباس زریاب، تهران، انتشارات تابان، 1335ش.
Dewey, J., Art as Experience, Capicorn Books, New York, 1934.
Games, W, Pragmatism, Longmans, Green, and co, London, 1907.
---------, The Varities of Religious Expience, New York, 2002.
Pierce, C., The Philosophy of Pierce Selected Writings, Buchler, J.(Ed.), Gerard and Sons Limited, Norwich, 1956.
Shusterman, R., The Range of Pragmatism and the Limits of Philosophy, Blackwell Publishing, United Kingdom, 2004.