نقد صدرا به برهان صدیقین سینوی؛ کل، عدد و سلسله علی
محورهای موضوعی : فلسفه
کلید واژه: : برهان صدیقین, سلسله‌ی علّی تام, کل, عدد, مساوقت وجود با وحدت,
چکیده مقاله :
در میان تمام تقریرهای براهین صدیقین سینوی و نیز یکی از براهین ابطال تسلسل که تفتازانی در کتاب شرح المقاصد آن را بیان کرده است، یک فرض متافیزیکی مشترک وجود دارد. این فرض متافیزیکی مشترک تعهد به وجود سلسله علی به‌مثابه موجودی ممکن فی‌نفسه است. طبق این فرض، سلسله‌ی علّی متشکل از موجودی ممکن و تمام علل ممکن آن، به‌مثابه‌ی موجودی فی‌نفسه، ممکن و منحاز از مؤلفه‌های خود تحقق دارد. صدرا در کتاب اسفار پس از شرح برهان ابطال تسلسل تفتازانی، تحت عنوان هدم و تحقیق این فرض مشترک را به چالش می‌کشد. وی تحقق فی‌نفسه سلسله‌ی علّی تام را به دلیل تعارض با قاعده‌ی مساوقت میان وحدت حقیقی و وجود حقیقی، ممکن نمی‌داند. اکنون چنان‌چه نقد صدرا نقد مستدلی باشد، بر تمام تقریرهای برهان صدیقین سینوی و نیز بر صورت‌بندی‌ای که بر مبنای یکی از تقریرهای برهان یعنی تقریر نجات شکل گرفته نیز تأثیرگذار است؛ اما در این نوشتار نشان داده خواهد شد که نقد صدرا بر فرض وجود فی‌نفسه‌ی سلسله‌ی علّی تام علاوه بر آن‌که نوعی مصادره به مطلوب است، با گفته‌های وی در باب نحوه‌ی وجود عدد به‌مثابه‌ی یک کل در تعلیقاتش بر کتاب شفاء و نیز دیدگاه او درباره‌ی رابطه‌ی علت و معلول نیز منافات دارد.
There is a shared premise in Avicenna’s Sidiqin Argument (and its formulation in our previously published papers) and one of the arguments against the possibility of regress (Taftazani, 1049). This premise is a metaphysical presupposition: for any contingent existent there is a chain that consists of its possible causes, and the chain, as a whole, is an in-itself contingent existent. In Asfar, MullaSadra quoted Taftazani’s argument and criticized this premise. He argued that the existence of the chain is not consistent with the equivalence of real existence and real oneness. If MullaSadra’s objection were penetrating, it would destroy Avicenna’s Sidiqin Argument (and our formulation). We shall argue that not only MullaSadra, in a sense, begs the question, but also his position in this objection is not consistent with its comments on ash-Shifa under the subject of number and his general view about the relation between a cause and its effect.
ابن سینا، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1387ش.
همو، الهیات شفاء، قم، منشورات مکتبه آیه الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، 1391ش.
تفتازانی، شرح المقاصد، الشریف الرضی، افست قم، چاپ اول، 1049ق.
جوادی آملی عبدالله، رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، تنظیم حمید پارسانیا، قم، مرکز نشر اسراء، 1389ش.
رنجبر، حسینی و فلاحی، «تأملی دوباره در باب برهان صدیقین سینوی در نجات»، دوفصل‌نامه‌ی علمی- پژوهشی حکمت سینوی (مشکوه النور)، ش 52، 1393ش.
صدرا، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، قم، منشورات طلیعه النور، چاپ اول، 1425ق.
همو، شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفاء، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول، 1382ش.
همو، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول، 1382ش.
عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران، انتشارات سمت، چاپ چهارم، 1390ش.