واکاوی مفاهیم «ملة» و «فلسفه» در تفکر فارابی
محورهای موضوعی : فلسفه
کلید واژه: ملة, ملة صحیحه, فلسفه, فلسفه مظنونه, فلسفه مموهه, فارابی,
چکیده مقاله :
بعد از آنکه فلسفه وارد جهان اسلام شد متفکران مسلمان در ارتباط بین فلسفه و دین مواضع مختلفی اتخاذ کردند. برخی فلسفه را ترک کرده و به تحقیر آن پرداختند و برخی نیز فلسفه را بر دین ترجیح دادند. اما فیلسوفی مانند فارابی نظام فلسفی نوینی را بنیان نهاد که در آن، بین فلسفه و دین جمع شده و تعارض میان آنها مورد انکار قرار گرفت. او برای تبیین هر چه بهتر نسبت بین فلسفه و دین و هماهنگ سازی و جمع این دو به واکاوی و تحلیل دو مفهوم ملة و فلسفه و تقدم و تأخر آنها پرداخت. از نظر فارابی ملة و دین دو اسم مترادف‌اند و تفاوتی با هم ندارند. اما او تنها ملتی را بر حق و فاضله می‌داند که رئیس آن و هر کس که تحت ریاست اوست به دنبال سعادت قصوی بوده و مبتنی بر فلسفه برهانی باشد. فارابی پس از واکاوی مفاهیم ملة و فلسفه به این نتیجه می‌رسد که حقیقت دینی و حقیقت فلسفی با وجود اختلاف صوری، از لحاظ عینی، حقیقت واحدی هستند. این عقیده او وفاق و هماهنگی میان فلسفه و اصول و مبانی اسلامی را میسر ساخت. او بدون شک نخستین اندیشمندی بود که بر اساس این هماهنگی، فلسفه جدیدی را بنیاد نهاد و فلاسفه بعد از او خطوطی را که وی رسم کرده بود پی‌گیری کرده و طرح او را تکمیل کردند.
After the arrival of philosophy in the Islamic world, Muslim thinkers adopted different positions on the relation between philosophy and religion. Some of them abandoned philosophy and despised it, some preferred philosophy to religion, yet Al-Farabi established a new philosophical system which gathered philosophy and religion together and denied their opposition. He analyzed the concepts of philosophy and millah to clarify the relation between philosophy and religion .In his view, millah and philosophy are not different; rather, they are synonymous. But he considered rightful only the religion that its founder and his followers pursue otherworldly happiness. For Farabi, philosophy is prior to religion and the true religion is based on the demonstrative philosophy. Having inquired the concepts of millah and philosophy, he concludes that the religious truth and the philosophical truth, despite their formal difference, are objectively one and the same truth. This view made possible for philosophy and Islamic principles to be compatible and in harmony. Beyond doubt, Farabi was the first thinker who established a new philosophical system on the basis of this harmony and his successors pursued his project and completed it.
الفاخوری، حنا وخلیل الجر، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، 1381ش.
حسینی دشتی، سیدمصطفی، مدخل «دین»، معارف ومعاریف (دایرة المعارف جامع اسلامی)، تهران، مؤسسه فرهنگی آرایه، 1385ش.
حکمت، نصرالله، زندگی و اندیشه حکیم ابونصر فارابی، تهران، انتشارات الهام، 1386ش.
دادبه، اصغر، مدخل «دین»، دایرة المعارف تشیع، ج7، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1385ش.
دانش پژوه، محمدتقی، «دورنمایی از زندگی و اندیشه فارابی»، فارابی شناسی(گزیده مقالات)، به اهتمام میثم کرمی، تهران، انتشارات حکمت، 1390ش.
داوری اردکانی، رضا، نگاهی دیگر به تاریخ فلسفه اسلامی،تهران، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1387ش.
همو، فارابی، فیلسوف فرهنگ، تهران، انتشارات سخن، 1389ش.
همو، فارابی، تهران، طرح نو، 1374ش.
همو، ما و تاریخ فلسفه اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1389ش.
رضوانی، محسن، «محسن مهدی و بسط فلسفه سیاسی اسلامی در غرب»، مجله معرفت سیاسی، سال 3، شماره ا،1390ش.
علمی سولا، محمدکاظم و سینا سالاری خرم، «پیوند دین و فلسفه در اندیشه فارابی»،پژوهشنامه دین (نامه حکمت)، دانشگاه امام صادق(ع)، دوره 11، شماره1، 1392ش.
فارابی، ابونصر، کتاب الملة و نصوص اخری، تصحیح و تحقیق محسن مهدی، بیروت، دارالمشرق، 1968م.
همو، بیتا، تحصیل السعاده، تصحیح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال.
همو، ابونصر، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1348ش.
همو، الحروف، قدم له ووضع حواشیه ابراهیم شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1427هـ.
همو، تحصیل السعادة و التنبیه علی سبیل السعادة، ترجمه علی اکبر جابری مقدم، 1384ش.
همو، التنبیه علی سبیل السعاده، ترجمه و مقدمه نواب مقربی، 1390ش.
همو،جوابات لمسائل سئل عنها، تحقیق جعفرآل یاسین، تهران، انتشارات حکمت، 1371ش.
همو، السیاسة المدنیه الملقب بمبادی الموجودات، تصحیح دکتر فوزی نجار، افست، تهران، المکتبه الزهراء، 1366ش.
ملکشاهی، حسن، ترجمه و شرح السیاسة المدنیه، تهران، انتشارات سروش، 1389ش.
ملکیان، مصطفی، مشتاقی و مهجوری، تهران، نشر نگاه معاصر، 1386ش.
Aydınlı, Yaşar, FÂrÂbî, Istanbul, Türkiye Diyanet Vakfi, Islam araştirmalar Merkezi(islam), 2008.