جلوه‌های شمنیزم در سلطانیه
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخ
ایرج رضایی
1
(مدرس موسسه عال گنجینه هنر کرمانشاه؛ دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی دوران تاریخی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.)
مهدی خلیلی
2
(دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.)
کلید واژه: شمنیزم, مغول, دوره ایلخانی, شمن, سلطانیه,
چکیده مقاله :
به لطف پژوهش‌های قوم‌شناسی و زبان‌شناسی و نیز کشفیات باستان‌شناسی یک سده اخیر، امروزه دانسته‌های ما درباره شمن‌ها و آیین‌های شمنی بسیار جامع‌تر و فراگیرتر از گذشته است. پژوهشگران پیشینه چنین آیین‌هایی را به دوران پیش از تاریخ و گاه پارینه‌سنگی منتسب می‌کنند. بسیاری از صاحب‌نظران نیز بر این باورند که سرزمین آسیای مرکزی و نواحی پیرامون آن، خاستگاه اصلی شمن‌ها بوده است. اقوام مغولی یکی از شناخته‌شده‌ترین ساکنان این مناطق هستند که از دیرباز فرهنگی آمیخته به باورهای شمنی داشته‌اند. پس از استیلای مغولان بر سرزمین ایران در قرن هفتم هجری قمری، اگرچه آنان به تدریج به دین اسلام گرویدند، اما گرایش‌ها و گاه رجعت‌هایی نیز به باورهای اجدادی خود بروز می‌دادند که نشانه‌های آن را می‌توان کم‌وبیش در بقایای مادی برجای مانده از آنان ردیابی کرد. در این مقاله، به بررسی تحلیلی نمادها و نشانه‌های شمنی در سلطانیه، یکی از مهم‌ترین پایتخت‌های ایلخانان مغول، خواهیم پرداخت و مصداق‌های عینی چنین اعتقاداتی که در گنبد و دیگر فضاهای شهر سلطانیه منعکس شده را آشکار خواهیم کرد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که تأثیر آیین باستانی و شمنی مغولان چه در شیوه تدفین و چه در هنر و معماری اخلاف آنان در شهر سلطانیه، کم‌وبیش منعکس شده است.
With the help of ethnologic and linguistic researches and archeological discoveries in the last century, our knowledge today about shamans and shaman’s rituals are relatively more comprehensive and inclusive than before. Researcher’s attribute the precedence of such cults to prehistoric and even Paleolithic times. Most scholars believe that Central Asian region and its surrounding areas have been the origin of the shamans. Mongol tribes are one of the most wellknown inhabitants of these regions which have had a culture mixed with shaman beliefs for long times. After Mongol’s conquest of Iran in the seventh century, despite their trend to Islam, there was seen some gradual return to their ancestral beliefs the traces of which is evidenced in remaining materials related to them. In this paper, we analyze the symbols and traces of shamanism in Soltanieh, one of the most important capitals of Mongol’s Ilkhans, and show evidences of such beliefs reflected in Soltanieh dome and other areas of this city.
_||_