معرفی و تبیین ماهیت نویافته‌های معماری سنگ‌چین در جنوب شرق ایران؛ بررسی شواهدی از مناطق کوه‌پایه ای جیرفت و حوضه هلیل رود
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخسلمان انجم روز 1 , علی دانشی 2
1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
2 - پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان، شهرستان جیرفت، ایران.
کلید واژه: جیرفت, معماری سنگ‌چین, هزاره چهارم پ.م, باستان‌مردم‌شناسی, گُمَه,
چکیده مقاله :
در برخی از بررسی‌های باستان‌شناسی که در ار‌تفاعات و مناطق کوه‌پایه‌ای جیرفت و به طور کل حوضة هلیل‌رود انجام شده است، گونه‌ای فضای معماری سنگ‌چین با پلان‌های مدور، بیضی و چهارضلعی شناسایی شده که در خصوص آن هنوز مطالعه‌ای تخصصی صورت نگرفته است. تنها گونة مشابه آن که از جنوب شرق ایران گزارش شده یک نمونه فضای معماری است که از کاوش‌های نجات‌بخشی سد هنزاف در شهرستان بافت بدست آمده است. در مقالة حاضر، بر اساس مقایسه گونه‌شناختی سفال‌هایی که از محدودة این فضاهای معماری بدست آمده است و همچنین، تشخیص نحوه ارتباط آن‌ها با این فضاها، استفاده از چنین فضای معماری در هزاره چهارم پ.م تأیید و احتمال تداوم آن در طول هزاره سوم پ.م نیز مطرح می‌شود. جهت تحلیل و تبیین ماهیت معماری یادشده تلاش می‌شود با استفاده از رویکرد باستان‌مردم‌شناختی انواع معماری سنگ‌چین کوچ‌نشینان امروزی جیرفت که دارای همانندی فراوانی با معماری پیش از تاریخی هستند گونه‌بندی شده و بر اساس این شباهت‌ها مورد مطالعه قرار گیرند. با وجود این‌که به علت کمبود مدارک باستان‌شناختی نمی‌توان به طور یقین کارکرد هر یک از انواع معماری پیش از تاریخی در محوطه‌های مختلف حوضه هلیل‌رود را مشخص نمود، اما الگوهای قوم‌نگاری تهیه شده از معماری امروزی کوچ‌نشینان جیرفت کمک فراوانی به بازسازی ساختاری برخی فضاهای معماری سنگ‌چین در محوطه‌های پیش از تاریخی می‌نماید. این بازسازی حاکی از تداوم معماری سنگ‌چین دوران پیش از تاریخی تا دوران اخیر در منطقه جیرفت است. نمونه بسیار شاخصی از این تداوم فضای معماری امروزی به نام گُمَه است.
Some archaeological surveys were carried out in submontane areas and highlands of Jiroft; generally throughout Halilroud basin. At the surface of some sites in this area, a type of stony architecture with circular, oval and quadrilateral plans was observed. Materials used in the construction of these spaces include the bulk rock that is mortar or mud mortar; in some cases, remains of the entrance access to their internal environment can be also observed. The only similar type which has been reported from Southeast of Iran is an archaeological space found through rescue excavations in Hanzaf dam in Baft town. So far no other similar space has been reported from southeastern Iran. Based on typological comparisons of potteries discovered from the limited spaces of these architectures, the use of such architectural spaces in the fourth millennium BC is identified and probably is extended in third millennium BC. This paper attempts to precede using ethno archaeological approach to analyze and explain the quiddity of the mentioned architecture. Although scarcity of archaeological evidences can be seen as a considerable obstacle for recognizing function of mentioned architecture, provided ethnographical patterns that is provided from present nomad architectures of Jiroft structurally can help us to reconstruct some of prehistoric stony architectures. This reconstruction signifies on continuity of mentioned architecture from prehistoric period until now at Halilroud basin. Gommeh, a type of present architecture nomad in Jiroft can be seen as this continuity.
_||_