کاروانسراهای انار، کرمان

محورهای موضوعی : باستان‌شناسی

محمد حسین عزیزی خرانقی ¹ , سحر درویش خضری ² , سپیده جمشیدی یگانه ³ , افشین اکبری ⁴

1 - پژوهشکده باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
2 - گروه باستان شناسی دانشگاه تهران
3 - ولفسان کالج، دانشگاه آکسفورد
4 - گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1402/07/26 تاریخ پذیرش : 1402/09/15 تاریخ انتشار : 1403/04/31

کلید واژه: استان کرمان, تجارت, کاروانسرا, شهرستان انار, کاروانسرای آستانه, کاروانسرای بیاض,

چکیده مقاله :

کاروانسراها نقش کلیدی در رشد و رونق تجارت، گسترش روابط فرهنگی و اشاعه سنن و ایجاد شناخت و تفاهم فرهنگی در طول تاریخ ایران داشته‌اند. ایجاد شبکه گسترده کاروانسراها در ایران با معماری خاص و متاثر از اقلیم و زیست محیط، راه حلی بسیار حیاتی برای ایجاد، گسترش و انسجام شبکه‌های تجاری در داخل ایران شده و این مهم از دوران صفویه با ساخت کاروانسراهای معروف به شاه عباسی در اقصا نقاط ایران، به اوج خود رسید. معماری خاص کاروانسراها و اهمیت و جایگاه آنان در تاریخ معماری ایران تا جایی است که در سال 1402، پنجاه و شش کاروانسرای ایرانی در فهرست آثار میراث جهانی، به ثبت رسیده است. استان کرمان یکی از غنی‌ترین استان‌های ایران از لحاظ توالی و تسلسل تاریخی و آثار تاریخی شاخص است که جایگاه ویژه‌ای در مطالعات باستان‌شناختی و تاریخ معماری دارد؛ ولی متاسفانه نواحی شمالی آن به ویژه شهرستان انار، کمتر مورد توجه باستان‌شناسان و پژوهشگران حوزه میراث فرهنگی، قرار گرفته بود. در سال 1399 این شهرستان توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مورد بررسی قرار گرفت و تعداد 120 اثر مختلف از ادوار گوناگون تاریخی، مورد شناسایی قرار گرفت. بناهای تاریخی جایگاه شاخصی در میان آثار شناسایی شده داشتند و دو کاروانسرای آستانه و بیاض که موضوع مقاله حاضر هستند، در این بررسی شناسایی که در ادامه معرفی می‌گردند. این دو کاروانسرا به دوره صفوی تعلق داشته و در ادوار گوناگون به خصوص در دوره قاجار و در دوره معاصر مورد مرمت و بازسازی کامل، قرار گرفته‌اند.

چکیده انگلیسی:

Caravanserai has played a key role in the growth and prosperity of trade, the expansion of cultural relations and the spread of traditions, and the creation of cultural recognition and understanding throughout the history of Iran. The creation of a wide network of caravanserais in Iran with special architecture and influenced by the climate and environment has become a vital solution for the creation, expansion, and integration of business networks inside Iran, and this has been important since the Safavid era with the construction of caravanserais known as Shah Abbasi. The special architecture of caravanserais and their importance and place in the history of Iranian architecture is such that in 2023, 56 Iranian caravanserais were registered in the list of world heritage sites. Kerman province is one of the richest provinces of Iran in terms of sequence and historical sequence and significant historical monuments, which has a special place in archaeological studies and architectural history; unfortunately, its northern areas, especially the Anar district, have received less attention from archaeologists and researchers in the field of cultural heritage In 2019, Anar city was investigated archaeologically and 120 artifacts were identified. Historical buildings had an important place among these, and the two caravanserais of Astaneh and Bayaz are identified in this survey, which will be introduced below. These two caravanserais belong to the Safavid period and have been completely restored and renovated in different periods, especially in the Qajar and contemporary periods.

منابع و مأخذ:

ابن حوقل، ابوالقاسم محمد (۱۳۶۶). سفرنامه ابن حوقل (ایران در صوره الارض). تهران: انتشارات امیرکبیر.
ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله (۱۳۷۱). مسالک و ممالک. ترجمه سعید خاکرند. تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل؛ مؤسسه فرهنگی حنفاآ.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (۱۳۴۰). مسالک الممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
باستان پاریزی، محمدابراهیم (۱۳۴۴). خاتون هفت قلعه. تهران: چاپخانه فارسی.
سیرو، ماکسیم (۱۹۴۹). کاروانسراهای ایران و ساختما‌‌ن‌های کوچک. ترجمه عیسی بهنام. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
شانواز، بلال، خاقانی، راضیه (۱۳۹۴). کاروانسراهای ایران‌زمین. تهران. پازینه.
صبوری زالو آبی، آرش (۱۳۹۲). تاریخچه کاروانسرا. تاریخ‌پژوهی، ۵۵، ۱۴۵-۱۸۲.
عزیزی خرانقی، محمد حسین، جمشیدی یگانه، سپیده (1402). آثار تاریخی انار. بررسی¬های باستان¬شناسی شهرستان انار. استان کرمان. تهران: انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
عزیزی خرانقی، محمد حسین، جمشیدی یگانه، سپیده (1399). بررسی¬های باستان¬شناسی شهرستان انار. استان کرمان. تهران: کتابخانه پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
فرشچی، حمیدرضا، حاجی زمانی، مهدی (1398). بررسی کاروانسراهای ایران و بناهای وابسته به آن، معماری شناسی، ۲(۷)، ۱-۱۳.
کیانی، محمد یوسف (۱۳۷۹). معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: سمت.
کیانی، محمد یوسف (۱۳۹۳). تاریخ هنر و معمای ایران در دوره اسلامی. تهران: سمت.
کیانی، محمد یوسف، کلایس، ولفرام (۱۳۶۲). فهرست کاروانسراهای ایران. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
گدار، آندره (۱۳۹۵). هنر ایران. تهران: یساولی.
مرادی غیاث¬آبادی، رضا (۱۳۹۱). فرهنگ‌نامه ایران باستان. تهران: انتشارات رضا مرادی غیاث‌آبادی و پژوهش‌های ایرانی.
مستوفی بافقی، محمد مفید بن محمود (۱۳۸۵). جامع مفیدی. به کوشش ایرج افشار. جلد ۳. تهران: ناشر اساطیر.
مقدسی، محمد بن احمد (۱۳۶1). احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم. ترجمه علینقی منزوی. تهران: کومش.
منشی کرمانی، خواجه محمدامین، باستانی پاریزی، محمدابراهیم (۱۳۹۱). جغرافیای ایالت کرمان در عهد ناصری. مرکز کرمان شناسی. سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
ناشناس (۳۷۲). حدودالعالم من المشرق الی المغرب. به کوشش منوچهر ستوده. ناشر کتابخانه طهوری. تهران.
نوراللهی، علی (۱۳۹۹). بررسی باستان‌شناسی کاروانسرای خانک در مسیر کوهستانی تفرش به ساوه. ایران ورجاوند، ۳(۵)، ۴۷-۷۳.
وزیری، احمدعلی خان (۱۳۷۷). جغرافیای کرمان. ویراستار: محمدابراهیم باستانی پاریزی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
هیلن براند، رابرت (۱۳۹۳). معماری اسلامی: شکل. کارکرد و معنی. تهران: روزنه.
UNESCO, World Heritage Convention. 2021. “The Persian Caravanserai ” for inscription on the World Heritage List (Interim Report and Additional Information), https://whc.unesco.org/en/list/1668/documents/ (Retrieved at 09 Oct 2023).