زن خنیاگر بر اساس شواهد به دست آمده از تدفین گورستان عصر‌آهن گوهر‌تپه

محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخ

عاطفه رسولی ¹ , میثم میری آهودشتی ²

1 - گروه تاریخ و باستان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
2 - گروه تاریخ و باستان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/04/28 تاریخ پذیرش : 1402/07/15 تاریخ انتشار : 1402/11/01

کلید واژه: بهشهر, ساز موسیقی, عصر‌آهن, گوهر‌تپه,

چکیده مقاله :

موسیقی نوعی رفتار انسان تلقی می‌شود که از نظر تأثیر بسیار نیرومند است. موسیقی را باید اولین ابزار بیان غریزی انسان دانست. آن چه که مسلم است انسان از همان آغاز آفرینش برای توصیف حالت‌های درونی خویش از رقص و آواز استفاده می‌کرده است. موسیقی در تاریخ ایران باستان سابقه‌ای بسیار طولانی دارد. بررسی آثار و مدارک نشان‌دهنده جایگاه والای موسیقی در ایران باستان است و موسیقی در تشریفات مذهبی ایران نقش موثری داشته است. هدف از این پژوهش، شناخت ابزار و ادوات موسیقی دوران باستان به ویژه ساز مکشوفه از گورستان عصر‌آهن گوهر‌تپه و اهمیت نقش زن در خنیاگری و موسیقی است. با توجه به کاوش‌ها و بررسی‌هایی که در محوطه‌های عصر‌آهن منطقه مازندران و گیلان صورت گرفته، تا به حال چنین سازی به دست نیامده است. زیرا این ساز از شاخ گاو ساخته شده و قسمت انتهای آن که از فلز نقره است با هفت میخ به بدنه ساز پرچ شده است. در کنار این تدفین علاوه بر ساز فوق ماسکی از جنس مفرغ، زیورآلات، اشیای فلزی، مهره‌های لاجورد و تعدادی ظروف سفالین کشف گردیده که نشان‌دهنده جایگاه والای شخص متوفی و نقش زن در خنیاگری و موسیقی عصر‌آهن ایران است. این پژوهش با روش تحلیلی – تجربی و با استفاده از مطالعات میدانی صورت گرفته است. نتایج نشان می‌دهد ساز مکشوفه از گوهر‌تپه که شبیه به ساز ‌نی است، جزو سازهای بادی محسوب می‌شود که از قدیمی‌ترین سازهای دوران باستان بوده است.

چکیده انگلیسی:

Music is a type of human behavior that is very powerful in impact. Music should be considered the first tool of instinctual human expression. From the beginning of creation, man has used dance and song to describe his inner modes. The study of documents shows the high of music in ancient Iran, which has been effective in Iranian religious ceremonies. Music is a phenomenon that is part of the national identity and the basis of a society’s culture. One of the essential issues related to the position of women in prehistoric Iran is their role in music. The purpose of this study is to identify musical instruments in ancient times, primarily the tool discovered in the Iron Age cemetery of Gohar Tepe, and the importance of the role of women in music, dancing, and singing. The research hypothesis is that no such musical instrument has been discovered, according to the excavations and studies in the Iron Age sites of Mazandaran and Gilan. This study uses the analytical–experimental method and fieldwork. The results show this instrument which is similar to the clarinet, is a wind instrument and is one of the oldest musical instruments of ancient times. This musical instrument is unique and interesting, which consists of deer antlers and silver with seven nails riveted to each other. In addition to the musical instrument and this burial, a bronze mask, metal objects, pottery, and ornaments have been also discovered, showing women's high position in music in the Iron Age of Iran.

منابع و مأخذ:

ایازی، سوری، هنگامه گزوانی، مرضیه الهه عسگری (1383). نگرشی بر پیشینه موسیقی ایران به روایت آثار پیش از اسلام. تهران: سازمان میراث فرهنگی، 10-15.
بیانی، ملکزاده (1363). تاریخ مهر در ایران. تهران: یزدان، 10-15.
بویس، مری، هنری فارمر (1368). دو گفتار درباره خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمه بهزاد باشی. تهران: آگاه، 139.
بینش، تقی (1374). تاریخ مختصر موسیقی ایران. تهران: آروین، 11-13.
توحیدی، فائق، علی محمد خلیلیان (1361). گزارش بررسی آرامگاه ارجان بهبهان، 239-290.
حاکمی، علی (1385). گزارش هشت فصل بررسی و کاوش در شهداد، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی، 733.
خانقی، روح‌الله (1334). سرگذشت موسیقی ایران. جلد اول. تهران: صفی علیشاه، 28-34.
ذکإ، یحیی (1341). سرگذشت رقص در ایران زمین. تهران: نقش و نگاره، 5-25.
رحیمی‌فر، مهناز (1376). تحقیق و مطالعه پیرامون پیکره‌های گلی شوش در دوران تاریخی. دانشگاه تهران، 161.
رحیمی‌فر، مهناز (1389). زن در گذر زمان. تهران: موزه ملی ایران، 18.
رضایی‌نیا، عباسعلی (1382). جایگاه موسیقی مذهبی در ایران باستان. دانشکده هنرهای زیبا، (13)، 106-116.
رسولی، عاطفه، میثم میری آهودشتی (1399). سنت قربانی در هزاره اول پیش از میلاد بر اساس شواهد به دست آمده از تدفین گوهر‌تپه. پژوهش‌های باستان شناسی ایران، 11 (29)، 81-96.
سامی، علی (1349). تاثیر موسیقی ایران در موسیقی عهد اسلامی. هنر و مردم، (98)، 34-42.
سپنتا، ساسان (1382). چشم انداز موسیقی ایران. تهران: ماهور، 23.
عریان، سعید (1371). متون پهلوی. تهران: کتابخانه ملی، 393.
علیئی، میثم، اسماعیل همتی ازندریانی، محمد حسن ذال، ابراهیم رایگانی (1398). بررسی اهمیت و جایگاه هنر موسیقی در ایران باستان. مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 3 (8)، 37-56.
فروغ، مهدی (1336). آلات موسیقی قدیم ایرانی. مجله ایران، 3 (15)، 80-88.
قاسمی‌گرجی، سر‌اله (1396). آغاز عصر آهن در دشت‌های شرقی مازندران (مطالعه موردی: گوهرتپه رستم کلا)، دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران، 64-66.
کامبخش فرد، سیف اله (1379). سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: ققنوس، 545.
ماهفروزي، علي (1384-1383). گزارش حفاري فصل سوم و چهارم گورستان عصر آهن گوهرتپه، بهشهر-مازندران: سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور (منتشر نشده).
مبینی، مهتاب، معصومه حق پرست (1397). بررسی نقوش سازها در ایران باستان و شناخت جایگاه و اهمیت موسیقی در آن دوران. تهران: جلوه هنر، 10 (19)، 104.
نگهبان، عزت‌الله (1341). حفریات تپه مارلیک. تهران: انجمن فرهنگ ایران، 31-41.
Begum, J. Dittgen, Y. (2023). Instruments of ancient Mesopotamian and Anatolian culture. Cukurova Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi, 32(1), 227-237.
Draffkorn Kilmer, A. (1998). The Musical instruments from UR and ancient Mesopotamian music. Pemmuseum, 40(2), 15-18.
Duchesne, M. (1981). Music in ancient Mesopotamia and Egypt. World Archaeology, 12(3), 20-21.
Dyson, R.H. Lawn, B. (1989). Key Stratigraphic and Radiocarbon elements for the 1976, Hesar Sequence. 20-21.
Gabbay, U. (2015). Music in ancient Mesopotamia. The Ancient Near East Today, 3(10), 23-25.