خوانش رواقی غزل‌های حافظ
محورهای موضوعی : حافظ
محمّدحسین نیکداراصل
1
,
یعقوب رامشی جان
2
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران. (نویسنده مسئول)
2 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
کلید واژه: حافظ, غزل, اندیشه رواقی, رواقیون,
چکیده مقاله :
در این پژوهش پس از واکاوی مبانی فلسفه رواقی، کوشیده‌ایم تا ضمن آشنایی با فنون روانشناختی و رهنمودهای رواقی به بررسی غزلیات حافظ و یافتن رد‌پای فلسفه رواقی در شعر وی بپردازیم و جنبه‌ای دیگر از گستره نظام اندیشگی حافظ را آشکار نماییم. از این‌رو با نظر به فنون رواقی یعنی تجسم منفی، دوگانگی کنترل، تقدیرگرایی... و رهنمودهایی چون پرهیز از خشم، غصه، شهرت‌طلبی... که شیوه عملی فلسفه زندگی رواقی را شکل می‌دهند، با روش توصیفی-تحلیلی بر پایه منابع اسنادی، فنون و رهنمودهای آن‌ها در شعر حافظ بررسی می‌گردد. نتایج یافته‌ها نشان می¬دهد که با توجه به شباهت زمانه و زمینه حافظ و رواقیون، به لحاظ فضای ناآرام اجتماعی، اشتراک‌نظر دو طرف در ترک اموری است که باعث می‌شود آرامش فرد بر هم بخورد؛ مانند شهرت‌طلبی، خشم، غصه و زندگی مجلّل و پرداختن به امور شادی‌بخش و خرسندآفرین چون زندگی در حال و مرگ‌اندیشی. حافظ و رواقیون انسان را از امور خارج از کنترل بر حذر می‌دارند؛ بدین نحو که تقدیرگرایی را نسبت به گذشته درست می‌دانند اما آینده را امری ساختنی و قابل تغییر، خویشتن‌داری به‌عنوان فن روانشناختی در هر دو نظرگاه، نقد حالی است که در قالب قناعت و فقر و درویشی می‌گنجد. خدای رواقیون نیز همچون خدای حافظ، عاشق، خطاپوش و آزادی‌خواه است
In this research, after analyzing the principles of stoic philosophy, we try to study the sonnets of hafiz to find the traces of stoic philosophy in his poems and reveal another aspect of the infinite domain of hafiz's thinking system. Therefore, with regard to Stoic techniques, negative visualization, duality of control, fatalism etc, guidelines such as avoiding anger, grief, seeking fame etc, which shape the practical way of Stoic life philosophy, with a descriptive-analytical method based on documentary sources, techniques and their guidelines are examined in Hafiz's poetry. The results showed that according to the similarities of time and the context of Hafiz and the stoics, in terms of restless social atmosphere, the shared opinion of the two parties is in leaving things that make the person not calm; like seeking fame, anger, grief and luxurious life, and dealing with happy and gratifying matters; such as carpe diem and thinking about death. Hafiz and Stoics warn people from things beyond their control; in such a way that they consider fatalism to be correct regarding the past; But future to be constructible and changeable. Self-control as a psychological technique in both viewpoints is a state that fits in the form of contentment and Dervishism and poverty. The God of the Stoics, like the God of Hafiz, is loving, merciful and freedom-loving.
1-آشوری، داریوش(1381)، عرفان و رندی در شعر حافظ، چاپ سوم، تهران، مرکز.
2-آورلیوس، مارکوس(1398)، تأمّلات، ترجمه عرفان ثابتی، چاپ دهم، تهران، ققنوس.
3-اپیکتتوس(1312)، اندرزهای اپیکتتوس حکیم، ترجمه رشید یاسمی، تهران، موسسه خاور.
4-ــــــــــ(1401)، اپیکتتوس: گفتارها، قطعات، کتابچه راهنما، ترجمه حبیب‌اله نورانی، تهران، سرشت قلم.
5-اروین، ترنس(1380)، تفکر در عهد باستان، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران، قصیده.
6-اروین، ویلیام(1397)، فلسفه‌ای برای زندگی، ترجمه محمد یوسفی، چاپ پنجم، تهران، ققنوس.
7-استعلامی، محمد(1387)، حافظ به گفته حافظ، تهران، نگاه.
8-اسلامی ندوشن، محمدعلی(1400)، چهار سخنگوی وجدان ایران، چاپ هفدهم، تهران، قطره.
9-ــــــــــــــــــــــــ(1388)، ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ، چاپ سوم، تهران، یزدان.
10-برن، ژان(1356)، فلسفه رواقی، ترجمه سید ابوالقاسم پورحسینی، تهران، کتاب‌های سیمرغ.
11-بریه، امیل(1353)، تاریخ فلسفه، ترجمه علی‌مراد داوودی، تهران، دانشگاه تهران.
12-پاپکین، ریچارد؛ آروم، استرول(1389)، کلیات فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، چاپ بیست‌و‌هفتم، تهران، حکمت.
13-پرهام، مهدی(1379)، حافظ و قرن بیست‌و‌یکم، تهران، شالوده.
14-حافظ، شمس‌الدین محمد(1387)، دیوان حافظ، به‌تصحیح علامه¬قزوینی و دکتر قاسم غنی، بکوشش عبدالکریم جربزه‌دار، چاپ هفتم، تهران، اساطیر.
15-حصوری، علی(1395)، حافظ از نگاهی دیگر، چاپ چهارم، تهران، چشمه.
16-خرمشاهی، بهاء‌الدین(1368)، چارده روایت، چاپ دوم، تهران، کتاب پرواز.
17-ــــــــــــــــــــ(1387)، حافظ حافظه ماست، چاپ چهارم، تهران، قطره.
18-ــــــــــــــــــــ(1389)، حافظ‌نامه، جلد2، چاپ نوزدهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
19- ــــــــــــــــــــ(1399)، حافظ، چاپ هفتم، تهران، ناهید.
20-دستغیب، عبدالعلی(1384)، مستی‌شناسی حافظ، شیراز، نوید شیراز.
21-دشتی، علی(1383)، نقشی از حافظ، چاپ سوم، تهران، اساطیر.
22-رابرتسون، دونالد(1399)، چگونه مثل امپراطور روم فکر کنیم، فلسفه رواقی مارکوس آورلیوس، ترجمه محدثه احمدی، چاپ دوم، تهران، نشر سنگ.
23-راسل، برتراند(1394)، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، چاپ نهم، تهران، پرواز.
24-رحیمی، مصطفی(1399)، حافظ اندیشه، چاپ دوم، تهران، نشر نو.
25-ریاحی، محمدامین(1374)، گلگشت در شعر و اندیشه حافظ، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی.
26-زرین‌کوب، عبدالحسین(1375)، از کوچه رندان، چاپ دهم، تهران، سخن.
27-شاپوریان، رضا(1389)، نیمرخ شخصیتی حافظ، تهران، جوانه رشد.
28-شفیعی کدکنی، محمدرضا(1401)، این کیمیای هستی، جلد سوم، چاپ هفتم، تهران، سخن.
29-غنی، قاسم(1400)، تاریخ عصر حافظ، چاپ سیزدهم، تهران، زوار.
30-فروغی، محمدعلی(1383)، سیر حکمت در اروپا، چاپ چهارم، تهران، البرز.
31-مرتضوی، منوچهر(1383)، مکتب حافظ، چاپ چهارم، تبریز، ستوده.
32-مسکوب، شاهرخ(1389)، در کوی دوست، چاپ سوم، تهران، خوارزمی.
33-مهمان‌دوست، صمد(1383)، راحت جان، شیراز، نوید شیراز.
34-هومن، محمود(1317)، حافظ چه می‌گوید، تهران، چاپخانه شرکت طبع کتاب.
35-یثربی، سیدیحیی(1381)، آب طربناک، تهران، آفتاب توسعه.
مقالات 36-بالو، فرزاد؛ نیک‌فر، مرجان(1396)، «بررسی رابطه خدا و حافظ در ساحت هم‌سخنی و گفتگویی»، بوستان ادب، سال 9، شماره4، صص20- 37.
37-سمسار خیابانیان، فتانه(1402)، «بررسی رواقیگری و تفکر اسلامی حافظ»، فصلنامه علمی متن‌شناسی حکمی و عرفانی، سال اول، شماره1، صص63-84.
38-صدیقی، غلامحسین؛ معین، محمد(1324)، «جرعه‌فشانی بر خاک»، یادگار، سال اول، شماره8، ص47-51.
39-نیکداراصل، محمدحسین(1401)، «کارکردهای درمانی عشق در غزل‌های حافظ»، پژوهش‌نامه ادبیات تعلیمی، سال 14، شماره56، صص1-32.
40-پاسالاری، فاطمه؛ نیکداراصل، محمدحسین¬(1394)، «همگونی‌های فکری حافظ و عبید زاکانی»، شعر‌پژوهی(بوستان ادب)، سال 7، شماره2، صص51-72.