چندگانگی و چندگونگی مضمون در دیوان سعیدا نقشبندی یزدی
محورهای موضوعی : شاهنامهمحمدرضا نجاریان 1 , فاطمه بهاری‌فر 2
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد
کلید واژه: عرفان, طنز, ادبیات تعلیمی, مضامین اخلاقی, سعیدا, شعر سده یازدهم,
چکیده مقاله :
ادبیات تعلیمی یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین انواع ادبی است که هدف اصلی آن آموزش است. این اصطلاح از بدو پیدایش به دو معنای خاص و عام به کار رفته است: 1- ادبیات تعلیمی در معنای خاص خود شامل دستورالعمل‌هایی است که به آموزش یک فن یا هنر خاص اختصاص دارد؛ از جمله: نصاب‌الصبیان ابونصر فراهی در لغت، دانشنامه میسری در داروشناسی و طب. 2- در معنای عام به آثاری گفته می‌شود که موضوع آن مسائل اخلاقی، عرفانی، مذهبی، اجتماعی، پند و اندرز، حکمت و امثالهم است. در بین اشعار سعیدا نقشبندی یزدی، شاعر قرن یازدهم هجری قمری و معاصر شاه سلیمان صفوی(1077-1105هـ.ق)، مضامین پیچیده و تعبیرات بی‌سابقه، مضمون‌آفرینی، لطایفی از سلوک و عرفان، دعوت به زهد و عزلت و فراغت از دنیای دون، نشانه‌هایی از عشق و معرفت باطنی، احساسات و عواطف شخصی و گاه نقدهای اجتماعی و سیاسی و پندهای اخلاقی برای رهایی از آشوب‌ها و گرفتاری‌های دنیا، طنز، و.... به چشم می‌خورد. در این مقاله به شش مضمون شاخص در دیوان او همچون مضامین اخلاقی، جبر و اختیار، مضامین سیاسی - اجتماعی، فرهنگ مردم(folklore)، طنز و مضامین عرفانی پرداخته می‌شود.
didacticl literature is one of the most important and oldest types of literary genre that its main goal is to teach. This term from very beginning has used in general and specific senses. In specific term, it includes instructions for teaching specific skill or art e.g. Abonasre Frahi's Nasabolsabian in the meaning, Meysiri's encyclopedia in pharmology and medicine. In general sense, it refers to works concerning issues like ethics, mysticism, advices, and philosophy etc….This poet was contemprory to king Soleyman Safavi in eleventh century (1077-1105A.H.). Among poems of Saeeda Saida Naghshbandi Yzdi we find complex concept such as mysticism, unique expression, anecdote from mysticism and , invitation to asceticism and seclusion and retirement from inner word , signs of love and inner knowledge private feeling and affection, social and political criticism , ethical advice for escaping from worldly problems, irony, etc……..In this article six main concepts in his Divan have been studied that includes ethical, , political, social, cultural , mystical ,ironical concepts
1- ابراهیمی دینانی، غلامحسین .(1377). نیایش فیلسوف، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
2- انصاری، خواجه عبدالله .(1372). مجموعه رسائل فارسی، تصحیح محمد سرور مولایی، تهران: توس.
3- انوشه، حسن .(1376). فرهنگنامه ادبی فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
4- بهزادی اندوهجردی، حسین .(1378). طنز و طنزپردازی در ایران، تهران: نشر صدوق.
5- پورجوادی، نصرالله .(1385). زبان حال در عرفان و ادبیات فارسی، تهران: هرمس.
6- جعفری، محمّدتقی .(1344). جبر و اختیار، قم: دارالتبلیغ اسلامی.
7- جهانگیری، محسن .(1367). محی الدین بن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
8- حلبی، علی اصغر .(1377)، تاریخ طنز و شوخ‌طبعی در ایران و جهان اسلام تا روزگار عبید زاکانی، بی‌جا: بهبهانی.
9- ------------ .(1376). مبانی عرفان و احوال عارفان، تهران: اساطیر.
10- داد، سیما .(1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی، واژه‌نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی، تهران: مروارید.
11- رزمجو، حسین .(1374). انواع ادبی و آثار آن، مشهد: آستان قدس رضوی.
12- زرین‌کوب، عبدالحسین .(1369). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
13- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا .(1386). زمینه اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران و زمانه.
14- شمیسا، سیروس .(1378). انواع ادبی، تهران: فردوس.
15- صبور، داریوش .( 1384). دیداری با نثر معاصر فارسی، تهران: سخن.
16- ----------- .( 1382). بر کران بیکران (نگاهی به شعر معاصر فارسی)، تهران: سخن.
17- ----------- .(1380). ذرّه و خورشید (عشق و عرفان و جلوه‌های آن در شعر فارسی)، تهران: زوّار.
18- ضیاء‌نور، فضل الله .(1369). وحدت وجود، تهران: زوّار.
19- فلّاح، غلام فاروق .(1374). موج اجتماعی سبک هندی، مشهد: ترانه.
20- کاسب، عزیزالله .(1366). زمینه‌های طنز و هجا در شعر فارسی، تهران: مؤلّف.
21- محجوب، محمّدجعفر .(1383). ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
22- محمّدی، علی .(1386). شرح کشف‌المراد، قم: دارالفکر.
23- محمّدی، کاظم .(1369). جدال تاریخی عقل و عشق، بی‌جا: منفرد.
24- مدرّسی، محمّدتقی .(1369). مبانی عرفان اسلامی، ترجمه محمّدصادق پرهیزکار، قم: اندیشه اسلامی.
25- مشرف، مریم .( 1389) جستارهایی از ادبیات تعلیمی ایران، تهران: علمی.
26- معروف‌الحسنی، هاشم .(1375). تصوّف و تشیع، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
27- معین، محمّد .(1353). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
28- میرصادقی، میمنت .(1373). واژه‌نامه هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
29- نصرآبادی، محمّدطاهر .(1379). تذکره نصرآبادی، به کوشش احمد مدقّق یزدی، یزد: یزد.
30- نقشبندی، سعید .(1387). دیوان، به تصحیح رضیه رضایی تفتی، تهران: کوثر.
31- وزین‌پور، نادر .(1366). آفتاب معنوی (چهل داستان از مثنوی معنوی)، تهران: امیرکبیر.
32- هدایت، صادق .(1344). نیرنگستان، تهران: امیرکبیر.
33- یثربی، سیدیحیی .(1368). سیر تکاملی عرفان و تصوّف، تبریز: دانشگاه تبریز.
_||_