تأثیرپذیری تعلیمی روضه‌الانوار خواجوی کرمانی از مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی

محورهای موضوعی : شاهنامه

پروین دخت مشهور ¹ , رضا جلیلی ²

1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور
2 - دانشگاه آزادد اسلامی نیشابور

تاریخ دریافت : 1395/05/04 تاریخ پذیرش : 1395/05/04 تاریخ انتشار : 1395/03/12

کلید واژه: نظامی, مضامین تعلیمی, خواجوی کرمانی, مخزن‌الاسرار, روضه‌الانوار,

چکیده مقاله :

نظامی گنجوی در شمار بزرگ‌ترین سرایندگان فارسی‌زبان است. قدرت شاعری او موجب شد بسیاری در اندیشه تتبع و پیروی از شیوه او برآیند. در این بین خواجوی کرمانی یکی از کامیاب‌ترین چهره‌هاست که توانست خمسه‌ای به روش پیر گنجه بسراید. روضه‌الانوار خواجو چنانچه خود او نیز اشاره کرده است به تقلید از مخزن‌الاسرار سروده شده است. این تأثیرپذیری در دو سطح لفظ و محتوا نمود دارد. یکی از مهم‌ترین ابعاد تأثیرپذیری محتوایی در حوزه تعلیم و تربیت جلوه‌گر شده است. بر این اساس آنچه در مقاله حاضر بررسی خواهد شد، نکات تعلیمی ستایشی و نکوهشی مشابهی است که خواجو تحت تأثیر مخزن‌الاسرار نظامی در روضه‌الانوار انعکاس داده است. روش تحقیق نیز توصیفی- تحلیلی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد رویکردهای عمده تعلیمی ستایشی دو شاعر به ترتیب بسامد، بر ستایش موضوعاتی چون خرد و اندیشه، فروتنی و فراموش کردن خود، بخشندگی و کرم، دستگیری از خلق، توسل به خدا و اطاعت از او، توجه به دل، هم‌نشین خوب و خموشی و کم‌گویی تأکید دارد. در ارتباط با دیدگاه‌های تعلیمی نکوهشی نظامی و خواجو هم می‌توان به نکوهش مواردی چون دنیا و متعلقات آن، بی‌عدالتی و ستمکاری، ظاهرپرستی و ریاکاری اشاره کرد که از این بین، بی ارزش دانستن دنیا و وابسته‌های آن پرتکرارترین آموزه در هر دو منظومه بوده است.

چکیده انگلیسی:

Nezami Ganjei is one of the greatest poets of Persian language. His poetic power caused many to think of imitating his style in poetry. Among those who imitate him is Khwaju Kermani, one of the most successful poets, who composed some poetry very near to the style of Nezami in Khamse. Rowżat-al-anw’s Khwaju, as he called it, was written to imitate Makhzan al-Asrar. This imitation is manifested both in the form and content. One of the most important aspects of the effectiveness of content is reflected in the field of education. Therefore, what will be explored in future research are guidelines of praise and criticism similar to that Khwaju under the influence of the Nezami in the Rozatol al-anvar. The research method is descriptive-analytical; results show that the main approaches taken by two poets in teaching and praising, based on frequency, are as the following: "The praise of reason and thought, '' praise of humility and forgetting", "praise of the generosity and mercy", " the voluntary giving of help to people", "appealing to God and obedience to him, '' Attention to Heart, "" praise of good companion and finally" praise of silence and reticence. In connection with the criticism views of Nezami and Khajooyei’s, the following itms could be mentioned:  “world criticism and its belongings", "criticism of injustice and oppression", "criticism of the fanatics 'and' criticism of hypocrisy" . Of he mentioned criticism world criticism and its belongings is the most frequently ones in both book of poems.  

منابع و مأخذ:

- باقری، مهری. (1374). طرز سخن خواجو. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی. شماره 154 و 153، ص. ص. 47-15.

2- ثروت، منصور. (1370). گنجینه حکمت در آثار نظامی. تهران: امیرکبیر.

3- جلیلی، رضا و نوروز، مهدی. (1394). مطالعه تطبیقی برخی آموزه‌های تعلیمی دراندرزنامه‌های پهلوی و برزونامه (بخش کهن). پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. سال 5، شماره 4. ص. ص. 48-31.

4- خان‌محمدی، محمدحسین و همتی، حجت الله. (1394). انعکاس آموزه‌های تعلیمی درخمسه نظامی. پژوهش‌نامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان، سال 7، شماره 27، ص. ص. 168-143.

5- خواجوی کرمانی، محمد بن علی. (1387). روضه‌الانوار. تصحیح محمود عابدی. تهران: میراث مکتوب.

6- رجایی، فرهنگ. (1371). سیاست و جهان‌داری در اندیشه نظامی گنجوی. مجموعه مقالات فرهنگ؛ ویژه‌نامه نظامی به کوشش ابوالقاسم رادفر. (ص. ص. 190-179). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

7- رضایی، رقیه و اشرف‌زاده، رضا. (1389). حکمت عملی زنانه در خمسه نظامی. فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، سال 6، شماره 26، ص. ص. 244-220.

8- قیصری، حشمت و مهری‌نژاد، سیده رقیه. (1394). تأثیرپذیری حافظ از نظامی درآموزه‌های اخلاقی و تعلیمی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال 7، شماره 26، ص. ص. 156-129.

9- متینی، جلال. (1377). عدالت از نظر نظامی گنجوی. ایران‌شناسی، سال 6، شماره 1، ص. ص. 87-67.

10- مسگرنژاد، جلیل. (1377). راه کمال در سخن خواجوی کرمانی. متن‌پژوهی ادبی. شماره 4، ص. ص. 33-20.

11- مشرّف، مریم. (1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران. تهران: سخن و دانشگاه شهید بهشتی.

12- میرهاشمی، سید مرتضی. (1370). تأثیرپذیری خواجوی کرمانی از نظامی گنجوی. آشنا، سال 1، شماره 3، ص. ص. 30-26.

13- نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1320).مخزن‌الاسرار. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: ارمغان.

14- یلمه‌ها، احمدرضا. (1390). بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ. پژوهش‌نامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 3، شماره 11، ص. ص. 175-153.

1. Bagheri, Mehri. (1374). The Speech Style of Khajoo. Faculty of Literature and Humanities, 153, 154, pp.15-47.


2. Servat, Mansour. (1370). Treasury of Wisdom in the Works of Nezami. Tehran: Amir Kabir.


3. Jalili, Reza& Nowrouz, Mahdi. (1394). Comparative Study of Some Didactic Teachings in Andarz Name and Borzoo Name. Investigations of Literary Criticism and Stylistics, 4, pp.31-48.


4. Khan Mohammadi, Mohammad Hussein& Hemati, Hojatullah. (1394). Reflection of Didactic Teachings in Five Works of Nezami. The Journal for Didactic Literature in Azad University of Dehaqan, 27, pp.143-168.


5. Khajoo-ye Kermani, Mohammad bin Ali. (1387). Roza al-Anwar. Tehran: Miras-e Maktoob.


6. Rajayee, Farhang. (1371). Politics and World-leading in Thoughts of Nezami. Tehran: Institute for Cultural Studies and Investigations.


7. Rezayee, Roqayyeh& Ashraf Zadeh, Reza. (1389). Practical Wisdom in Five Works of Nezami. Persian Literature in Azad University of Mashhad, 6, pp.220, 244.


8. Qeysari, Heshmat& Mehri Nejad, Sayyed Roqayyeh (1394). Impressions of Hafez from Nezami in Didactic and Ethical Teachings. The Journal for Didactic Literature in Azad University of Dehaqan, 26, pp.129-156.


9. Mesgar Nejad, Jalil. (1377). The Path of Perfection in Words of Khajoo. Literary Text Searching, 4, pp.20-33.


10. Moshref, Maryam. (1389). Inquiries into the Didactic Literature of Iran. Tehran: University of Shahid Beheshti& Sokhan.


11. Mirhashemi, Sayyed Mortadha. (1370). Impressions of Khajoo-ye Kermani from Nezami Ganjavi. Ashena, 3, pp.26-30.


12. Nezami. (1320). Makhzan al-Asrar. Tehran: Armaghan.

 Yalameha, Ahmad Reza. (1390). Comparative Study of the Poetry of Ferdowsi and Hafez. The Journal for didactic Literature in Azad University of Dehaqan, 11, pp.153-175