پژوهشی دربارة جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید پارسی

محورهای موضوعی : شاهنامه

ناصر محسنی‌نیا ¹ , محمدرضا برزگر خالقی ² , وحیده نوروززاده چگینی ³

1 -  دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه باهنر کرمان
2 -  دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین
3 -  دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین

تاریخ دریافت : 1396/10/03 تاریخ پذیرش : 1396/10/03 تاریخ انتشار : 1390/06/01

کلید واژه: قصیده, آموزه‌های دینی و مذهبی, ادبیات تعلیمی, آموزه‌های اخلاقی, آموزه‌های عرفانی, آموزه‌های سیاسی و اجتماعی,

چکیده مقاله :

ادبیات تعلیمی، یکی از مهم‌ترین انواع ادبی است که در فرهنگ و ادبیات هر کشوری یافت می‌شود و سعی در پرورش قوای روحی و صفات نیک اخلاقی انسان‌ها دارد. این نوع ادبی در بسیاری از آثار شاعران ایرانی وجود دارد. آثاری که به شیوه‌های گوناگون به تعلیم مردم و آموزه‌های اخلاقی ایشان اشاره دارد. شعرا با استفاده از صنایع مختلف ادبی، کلامی پر از پند و اندرز می‌سرایند و با استفاده از تمثیل‌های مختلف به فهم مسائل خوب و بد زندگی کمک می‌کنند. این مقاله که جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید را مورد بررسی قرار می‌دهد، به سیر تحول این نوع ادبی و تعلیمات دینی و مذهبی، آموزش‌های اخلاقی- عرفانی و تعلیمات سیاسی- اجتماعی در قصاید شاعران بزرگ قصیده‌سرای پارسی می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

Didactic literature is one of the most important genres in culture and literature of every country. This literary type tries to develop moral forces and good qualities in the human beings. This genre can be found in the most works of Iranian poets. They in different ways refer to the teaching of ethical doctrine to people. These poets through different figures of speech have tried to give moral lessons. This article that investigate the position of didactic in the Persian odes show the evolution of this literary genre and religious teaching, ethical teaching, mystical teaching, political and social teaching in the great poets of the Persian literature.

منابع و مأخذ:

 

1- ادیب‌الممالک فراهانی قائم مقامی، میرزا محمدصادق. (1380). دیوان کامل ادیب الممالک فراهانی، ج1، مجتبی برزآبادی(مصحح)، تهران: فردوس.

2- اسکارپیت، روبر. (1374). جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمة مرتضی کتبی، تهران: سمت.

3- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1370). جام جهان بین، تهران: جامی.

4- اعتصامی، پروین. (1363). دیوان قصائد و مثنویات و تمثیلات و مقطعات پروین اعتصامی، تهران: ابوالفتح اعتصامی.

5- بهار، محمدتقی .(1368). دیوان اشعار محمدتقی بهار(ملک‌الشعرا)، ج1، تهران: توس.

6- تجلیل، جلیل و مرتضی فلاح. (1380). «شعر و شاعران از دیدگاه نورالدین عبدالرحمنجامی»، ضمیمة مجلة دانشگاه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص1-25.

7- جامی، عبدالرحمان .(1378). دیوان جامی، 2ج، اعلاخان افصح‌زاد (مقدمه و تصحیح)، زیر نظر دفتر نشر میراث مکتوب، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.

8- خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی نجار .(1368). دیوان خاقانی شروانی، به کوشش دکتر ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.

9- ذاکرحسین، عبدالرحیم. (1379). ادبیات ایران پیرامون استعمار و نهضت‌های آزادی‌بخش، تهران: دانشگاه تهران.

10- رزمجو، حسین. (1382). نقد و نظری بر شعر گذشتة پارسی از دیدگاه اخلاق اسلامی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

11- زرین‌کوب، عبدالحسین. (1370). با کاروان حله (مجموعه نقد ادبی)، تهران: علمی.

12- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1376). کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.

13- سنایی، حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم .(1362). دیوان حکیم سنایی غزنوی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: کتابخانه سنایی.

14- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). تازیانه‌های سلوک (نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی)، تهران: آگاه.

15- طغیانی، اسحاق. (1382). شرح مشکلات حدیقه سنایی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.

16- عراقی، شیخ فخرالدین ابراهیم همدانی .(1373. دیوان عراقی، مقدمه سعید نفیسی، حواشی م. درویش، تهران: جاویدان. 

17- عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد .(1362). دیوان عطار، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.

18- عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن بن احمد. (1363). دیوان عنصری بلخی، تصحیح و مقدمه دکتر سید محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه سنایی.

19- فراهانی، میرزا ابوالقاسم قائم مقام .(1366). دیوان اشعار میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی به انضمام مثنوی جلایرنامه، تصحیح و حواشی سید بدرالدین یغمایی، تهران: شرق.

20- فرخی سیستانی، علی بن جولوغ .( 1355). دیوان فرخی سیستانی، تهران: وزارت اطلاعات و جهانگردی.

21- مشرف، مریم. (1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن با همکاری دانشگاه شهید بهشتی.

22- منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص .( 1363). دیوان منوچهری دامغانی، به کوشش دکتر محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.

23- میرزاده عشقی .(1375). کلیات میرزاده عشقی، به کوشش سید هادی حائری (کوروش)، تهران: جاویدان.

24- ناصرخسرو قبادیانی. (1378). دیوان اشعار ناصرخسرو، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.

25- نظامی گنجه‌ای .(1383). گنجینه حکیم نظامی گنجه‌ای، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: قطره.

26- نفیسی، سعید .(1336). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران: امیرکبیر.

27- نیکوبخت، ناصر. (1380). هجو در شعر پارسی: نقد و بررسی شعر هجوی از آغاز تا عصر عبید، تهران: دانشگاه تهران.