بررسی کارکردهای دینی و اخلاقی جملات پرسشی و امری در قصاید سنایی

محورهای موضوعی : شاهنامه

حسین سلیمی ¹ , بشیر علوی ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج فارس بوشهر
2 - مدرس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان بوشهر

تاریخ دریافت : 1399/10/30 تاریخ پذیرش : 1399/10/30 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: سنایی, قصیده, علم معانی, جملات انشایی, جملات پرسشی و امری,

چکیده مقاله :

ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳ـ۵۴۵ قمری)، از بزرگ‌ترین شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان فارسی‌ است. قصایدش دارای مضامینی چون مدح، ارشاد و پند و منقبت است. سنایی زبان را خوب می‌شناسد و به‌ تمامیِ دقایق و مهارت‌های آن آشناست. در قصاید سنایی، توصیف و ستایش و حکمت و اندرز و حدیث نفس و سرزنش و ملامت وجود دارد. موارد فراوانی از جملات انشایی (جملات پرسشی، امری، تعجبی و نهی) در قصاید سنایی دیده می‌شود که در معانی غیر اصلی خود (معانی ثانویه) به‌ کار رفته‌اند. وى در گزینش شیوه هاى بیانى و الگوهاى دستورى با توجه به نوع پیام و ارتباط، همچنین در انتخاب واژه ها با رعایت هماهنگى و همنوایى آن‌ها با وزن و موضوع، موفق بوده است. معانی ثانویۀ جملات انشایی در حقیقت، بیانگر اندیشه‌های درونی سنایی است و می‌توان با توجه به تحلیل آن‌ها پی به اندیشۀ شاعر برد. در این پژوهش به دو مقولۀ پرسشی و امری بر اساس مقولۀ دستوری و معنایی در قصاید سنایی پرداخته ‌شده است تا ارتباط اندیشه‌های شاعر با معانی جملات مشخص شود و بر اساس نمودار به تجزیه‌ و تحلیل آن‌ها پرداخته‌ایم تا بتوان اندیشه‌های سنایی را از سرودن و به‌کارگیری این جملات روشن و آشکار کرد.

چکیده انگلیسی:

Abolmajd Majdood Ibn Adam Sanāi Ghaznavi also called Hakim Sanāi (473-545 AH), is one of the greatest poets of Persian language who wrote in ode and Masnavi form. Praise, guidance and admonition are among the frequent themes of his odes. Sanāi well understands language and is fully acquainted with its features and capabilities. Description, praise, wisdom and advice, admonition, story of the soul, blame, and reproach exist in Sanāi's odes. Many instances of compositional sentences (interrogative, imperative, exclamatory, and prohibitive) exist in Sanai's odes used in their indirect (or secondary) meanings. He has been successful in choosing the expressing methods, grammatical patterns (according to the type of message and communication), and in selecting words by considering their harmony, rhythm, and subject. The secondary meanings of the compositional sentences, in fact, express Sanāi's inner thoughts and they can be understood by analyzing the poet's thoughts. This research deals with interrogative and imperative based upon grammatical and semantic categories in Sanāi's odes in order to determine the relationship between the poet's moral thoughts and the meanings of sentences. clarifying and explaining Sanāi's aim in using such kinds of sentences analytically, the researchers use diagrams.  

منابع و مأخذ:

1. قرآن مجید.

2. آهنی، غلامحسین (1360)، معانی و بیان، چ۳، تهران: بنیاد قرآن.

3. باطنی، محمدرضا (1372)، توصیف ساختمان‌های دستوری زبان فارسی، چ۵، تهران: امیرکبیر.

4. تجلیل، جلیل (1369)،معانی و بیان، چ۴، تهران: نشر دانشگاهی.

5. چامسکی، ن. (۱۳۷۹)، زبان و اندیشه، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: نشر هرمس.

6. رحیمیان، جلال و شکری‌آبادی، کاظم (1381)، «نقش‌های معنایی منظوری جملات پرسشی در غزلیات حافظ»، مجلۀعلوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، دورۀ هیجدهم، شمارۀ ۱ (35)، 17ـ۳۴.

7. رضانژاد، غلامحسین (1367)، اصول علم بلاغت، تهران: الزهرا.

8. زرقانی، سید مهدی (1381)،زلف عالم‌سوز، تهران: روزگار.

9. زرین‌کوب، عبدالحسین (1365)،سیری در شعر فارسی، چ۳، تهران: علمی.

10. سنایی غزنوی، حکیم ابوالمجدود بن آدم (1391)،دیوان سنایی، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: آگه.

11. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، تازیانه‌های سلوک، چ۳، تهران: آگه.

12. شمیسا، سروش (1373)،معانی، چ۲، تهران: میترا.

13. صفا، ذبیح‌الله (1377)، آیین سخن، چ۱۹، تهران: ققنوس.

14. صفوی، کورش (1387)، درآمدی بر معنی‌شناسی، چ۳، تهران: نشر مهر.

15. صفاری، محمدشفیع (1378)، فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی سنایی، تهران: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.

16. عسکری، ابواهلال حسن بن عبدالله بن سهل عسکری (1372)، معیار البلاغه، ترجمۀ محمدجواد نصیری، تهران: دانشگاه تهران.

17. علوی‌مقدم، مهیار (1381)، معانی و بیان، چ۳، تهران: سمت.

18. کاردانی، چنور و مالمیر، تیمور (1388)، «بررسی نقش‌های معنایی جملات پرسشی و امری در قصاید خاقانی»، مجلۀ کاوش‌نامۀ دانشگاه یزد، سال دهم، شمارۀ 19، 125ـ150.

19. کزازی، میر جلال‌الدین (1370)، معانی، کرج: نشر مرکز.

20. مکارم شیرازی، ناصر (1386)، پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام، قم: مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب^(ع).

21. هاشمی، احمد (1376)،جواهر البلاغه، چ۷، قم: حوزۀ علمیه.

22. همایی، ماهدخت بانو (1373)، معانی و بیان، چ۲، تهران: هما.

23. Holmes, Janet (1993), An Introduction to sociolinguistics, Longman Grope UK.

24. Tomas j. (1995), Meaning In Interaction, London: Longman.