دگراندیشی در اشعار اسماعیل شاهرودی(از 1332 تا 1357)

محورهای موضوعی : آموزه های اخلاقی و تربیتی

حمیدرضا قربانی ¹ , محمد خدادادی ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد (نویسنده مسئول)

تاریخ دریافت : 1401/12/23 تاریخ پذیرش : 1402/03/20 تاریخ انتشار : 1402/11/22

کلید واژه: اسماعیل شاهرودی, شعر نو, دگراندیشی,

چکیده مقاله :

دگراندیشی، شیوۀ نگرش متفاوت و ناسازگار با اصول حاکمیت، باورهای دینی و سنّت‌های اجتماعی است که با رویکردی تعقلی و تخیّلی، دیدگاهی تازه بیان می‌دارد. این رویکرد با سلطۀ استبداد، استمرار جهل و تحجّر جهت‌گیری متضاد دارد و جنبه‌های ستیزه‌جویانۀ آن مؤلّفه‌های متنوّعی در افکار شاعران نوپرداز پدید می‌آورد. با تحلیل و توصیف محتوای مجموعۀ اشعار اسماعیل شاهرودی به روش کتابخانه‌ای مشخص خواهد شد که در زمینه‌های فکری این شاعر به ظاهر گمنام چه اندیشه‌ها و آرمان‌های تأثیرگذار و برجسته اخلاقی و تعلیمی وجود دارد. در نتیجه متناسب با تأثیرات حوادث مهم تاریخی از وی، مبارزی عدالت‌طلب، آزادی‌خواه و الهام‌بخش تصویر می‌گردد. او مبارزه را برای مساوات، آگاهی را برای آزادی‌خواهی و دانایی را برای گذار از کاستی‌های سنّت به کار می‌بندد. با مطالعۀ زمینه‌های فکری مساوات جو، فساد ستیز، ضد استعماری، جهل ستیز، صلح‌طلب و انسان‌مدار شاهرودی در مقایسه با شاعران غیر متعهد، لذت‌طلب، وابسته به حاکمیت و فردگرا، کارکرد ارزش‌های اخلاقی و انسانی ازیادرفته برجسته می‌گردد و پیوند تاریخی اصالت‌های فکری فرهنگ ایرانی پایدار می‌ماند. افکار دگراندیشانۀ شاهرودی، نواقص سنّت‌های اجتماعی را نمودار می‌سازد، ریشه‌های ساختار حاکمیت استبداد را بر ملا می‌نماید و توانمندی‌های نهاد دین را برای هماهنگی با نیازهای روزآمد آشکار می‌کند.

چکیده انگلیسی:

Dissent is a way of different and inconsistent attitude with the principles of governance, religious beliefs and social traditions, which expresses a new point of view with a rational and imaginative approach. This approach has a conflicting orientation with the domination of tyranny, the continuation of ignorance and stonewalling, and its militant aspects create various elements in the thoughts of modernist poets. By analyzing and describing the content of Ismail Shahroudi's collection of poems in a library method, it will be determined what influential and prominent moral and educational ideas and ideals exist in the intellectual fields of this seemingly unknown poet. As a result, according to the effects of important historical events, he is depicted as a justice-seeking, freedom-loving and inspiring fighter. He uses the struggle for equality, awareness for freedom, and knowledge to overcome the shortcomings of tradition. By studying Shahroudi's egalitarian, anti-corruption, anti-colonial, anti-ignorance, peace-loving and human-oriented intellectual backgrounds compared to non-committal, pleasure-seeking, sovereign and individualistic poets, the function of moral and human values It becomes more and more prominent and the historical connection of the intellectual originality of Iranian culture remains stable. Shahroudi's dissident thoughts show the shortcomings of social traditions, highlight the roots of authoritarian rule structure, and reveal the capabilities of the institution of religion to harmonize with modern needs.

منابع و مأخذ:

1. آجودانی، ماشاءاله. (۱۳۸۱). یا مرگ یا تجدد. چ۳. لندن: انتشارات فصل کتاب.
2. آدمیت، فریدون. (۱۳۶۳). فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران. چ۳. تهران: نشر پیام.
3. آل احمد، جلال. (۱۳۵۷). در خدمت و خیانت روشنفکران. تهران: انتشارات خوارزمی.
4. اسکات، ویلبور. (۱۳۴۸). دیدگاه‌های نقد ادبی. ترجمۀ فریبرز سعادت. تهران: امیرکبیر.
5. امین‌پور، قیصر. (1386). سنت و نوآوری در شعر معاصر. چ۳. تهران: علمی و فرهنگی.
6. باباچاهی، علی. (1387). زیباتری از جنون. تهران: ثالث.
7. براهنی، رضا. (1371). طلا در مس. تهران: نویسنده.
8. بروجردی، مهرزاد. (۱۳۷۷). روشنفکران ایرانی و غرب. ترجمۀ جمشید شیرازی. تهران: فروزان‌روز.
9. تاکمن، باربارا. (1391). تاریخ بی‌خردی. ترجمۀ حسن بامشاد. چ۳. تهران: کارنامه.
10. حسین‌پور چافی، علی. (۱۳۹۰). جریان‌های شعر معاصر فارسی. چ۳. تهران: امیرکبیر.
11. حقوقی، محمد. (۱۳۸۱). شعر زمان ما. چ۳. تهران: نشر آگاه.
12. دستغیب، عبدالعلی. (13۴۸). سایه‌روشن شعر نو پارسی. تهران: انتشارات فرهنگ.
13. دستغیب، عبدالعلی. (1371). گرایش‌های متضاد در ادبیات معاصر. تهران: خنیا.
14. دستغیب، عبدالعلی. (1388). «نقد و بررسی اسماعیل شاهرودی». مجلۀ کیهان فرهنگی، شمارۀ 281ـ280، 36ـ49.
15. روزمبرگ، دونا. (1375). اسطوره‌های خاور دور. ترجمۀ مجتبی عبداله‌نژاد. مشهد: ترانه.
16. زرقانی، مهدی. (1384). چشم‌انداز شعر معاصر ایران. چ۲. تهران: ثالث.
17. زرین‌کوب، حمید. (1357). چشم‌انداز شعر نو فارسی. تهران: نشر توس.
18. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1377). تاریخ مردم ایران. چ۵. جلد اول، تهران: امیرکبیر.
19. شافعی، خسرو. (۱۳۸۰). صد شاعر. تهران: نشر کتاب خورشید.
20. شاهرودی، اسماعیل. (1390). مجموعۀ اشعار. تهران: نگاه.
21. شاهرودی، اسماعیل. (1381). ویران سراییدن. تهران: چشمه.
22. شایگان، داریوش. (1380). بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی. چ۴. تهران: امیرکبیر.
23. شمس لنگرودی، محمد. (۱۳۷۷). تاریخ تحلیلی شعر نو. تهران: نشر مرکز.
24. طبری، احسان. (1366). کژراهه. تهران: امیرکبیر.
25. عزیز مصطفی، امید. (1400). «بازنمایی واقعیت در شعر دو شاعر حزبی کردی و فارسی، اسماعیل شاهرودی و عبدالله گوران». مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، ۱۱(۱)، 174ـ178.
26. کاظمی، عباس. (۱۳۸۳). جامعه‌شناسی روشنفکری دینی در ایران. تهران: طرح نو.
27. لنگرودی، شمس. (1377). تاریخ تحلیلی شعر نو. چ۲. تهران: مرکز.
28. مختاری، محمد. (1393). چشم مرکب. چ۲. تهران: مرکز.
29. مختاری، محمد. (1392). انسان در شعر معاصر. چ۳. تهران: توس.
30. مسکوب، شاهرخ. (1384). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع. چ۳. تهران: فرزان‌روز.
31. مؤمنی، باقر. (۱۳۸۶). نواندیشی و روشنفکری در ایران. کُلن. ناشر: مؤلف، چاپخانۀ مرتضوی.
32. میشل، آندره. (1383). جنبش زنان. ترجمۀ هما زنجانی‌زاده. مشهد: نیکا.
33. نوری علا، اسماعیل. (1348). صور و اسباب در شعر امروز ایران. تهران: بامداد.
34. نجاتی، غلامرضا. (1371). از کودتا تا انقلاب. چ۳. تهران: رسا.
35. وبستر، راجر. (1380). درآمدی بر پژوهش نظریۀ ادبی. ترجمۀ مجتبی ویسی. تهران: سپیدۀ سحر.
36. همتی، امیرحسین. (1398)، «سبک‌شناسی اشعار اسماعیل شاهرودی». فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی و تحلیل نظم و نثر فارسی، 12(۱)، 2۹ـ۵۹.
37. یوشیج، نیما. (1364). مجموعۀ آثار. به کوشش سیروس طاهباز. تهران: نشر ناشر.