بازآفرینی فضای معماری از یاد رفته، طرحی برای توسعه معماری پایدار ( نمونه موردی: فضاهای صنعتی در تبریز )
محورهای موضوعی : جغرافیا و معماری
دکتر شبنم اکبری نامدار
1
*
,
هانیه خدائی
2
1 - گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - دانشجوی دکتری معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
کلید واژه: معماری پایدار, بازآفرینی فضاهای صنعتی, تبریز, توسعه پایدار.,
چکیده مقاله :
با افزایش آگاهی نسبت به چالش‌های زیست‌محیطی و ضرورت حرکت به سمت توسعه پایدار، بازآفرینی و بازیافت فضاهای معماری از یاد رفته به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم مطرح شده است. این فرآیند نه تنها به کاهش نیاز به تخریب و ساخت‌وساز جدید منجر می‌شود، بلکه فرصت‌هایی برای حفظ هویت تاریخی، بهینه‌سازی مصرف منابع و تقویت تعاملات اجتماعی فراهم می‌آورد. در این میان، بازآفرینی فضاهای صنعتی فراموش‌شده می‌تواند نقش بسزایی در احیای بافت‌های فرسوده و گسترش معماری پایدار داشته باشد. هدف این پژوهش، ارائه الگویی عملی و بومی برای بازآفرینی فضاهای صنعتی متروک تبریز است که بتواند ضمن توجه به شرایط اقلیمی و فرهنگی منطقه، به توسعه پایدار شهری و معماری پایدار کمک کند. این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و کاربردی است که با استفاده از روش‌های ترکیبی (کیفی و کمی) انجام شده است. نتایج تحقیق نشان داد که یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بازآفرینی فضاهای صنعتی، تغییر نگرش جامعه و سیاست‌گذاران شهری است. برای رفع این چالش، پژوهش به ارائه راهکارهایی مانند افزایش آگاهی عمومی، تصویب قوانین حمایتی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی پرداخته است. این راهکارها بر اساس مدل مفهومی ارائه شده، قابل‌اجرا و تطبیق‌پذیر در دیگر شهرهای با شرایط مشابه است.
چکیده مبسوط فارسی
مقدمه
در سال‌های اخیر، رشد سریع شهرنشینی و توسعه صنعتی در بسیاری از شهرهای جهان موجب شده است که بخش‌هایی از فضاهای معماری، به‌ویژه فضاهای صنعتی، به مرور زمان کارکرد خود را از دست داده و به فراموشی سپرده شوند. این روند، ضمن ایجاد مشکلاتی از قبیل افزایش بافت‌های فرسوده و استفاده ناکارآمد از منابع، پیامدهای نامطلوبی نیز برای محیط‌زیست و جوامع شهری به همراه داشته است. شهر تبریز، به‌عنوان یکی از مراکز مهم صنعتی و تاریخی ایران، دارای شمار قابل‌توجهی از فضاهای صنعتی متروک و از یاد رفته است که با وجود پتانسیل‌های بالای خود، نقش کمرنگی در بافت شهری کنونی ایفا می‌کنند. با افزایش آگاهی نسبت به چالش‌های زیست‌محیطی و ضرورت حرکت به سمت توسعه پایدار، بازآفرینی و بازیافت فضاهای معماری از یاد رفته به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم مطرح شده است. این فرآیند نه تنها به کاهش نیاز به تخریب و ساخت‌وساز جدید منجر می‌شود، بلکه فرصت‌هایی برای حفظ هویت تاریخی، بهینه‌سازی مصرف منابع و تقویت تعاملات اجتماعی فراهم می‌آورد. در این میان، بازآفرینی فضاهای صنعتی فراموش‌شده می‌تواند نقش بسزایی در احیای بافت‌های فرسوده و گسترش معماری پایدار داشته باشد. هدف این پژوهش، ارائه الگویی عملی و بومی برای بازآفرینی فضاهای صنعتی متروک تبریز است که بتواند ضمن توجه به شرایط اقلیمی و فرهنگی منطقه، به توسعه پایدار شهری و معماری پایدار کمک کند. این تحقیق با رویکردی تحلیلی و مطالعه موردی، نقش بازآفرینی این فضاها در بهبود کیفیت زندگی شهری و حفاظت از محیط‌زیست را بررسی خواهد کرد.
داده و روش
- نوع تحقیق و رویکرد کلی
این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و کاربردی است که با استفاده از روش‌های ترکیبی (کیفی و کمی) انجام شده است. هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تحلیل چگونگی بازآفرینی فضاهای صنعتی متروک تبریز با استفاده از رویکرد معماری پایدار و ارائه راهکارهای عملی است.
- جامعه آماری و نمونه‌گیری
- جامعه آماری:
فضاهای صنعتی متروک واقع در شهر تبریز، که شامل کارخانه‌ها و کارگاه‌های تاریخی و قدیمی است.
- نمونه‌گیری:
با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند، 10 فضای صنعتی متروک که دارای ویژگی‌های خاص (از جمله ارزش تاریخی و قابلیت بازآفرینی) هستند، به‌عنوان نمونه انتخاب شدند.
نمودار1: مدل مفهومی روش تحقیق
نتایج و بحث
یافته‌ها نشان می‌دهند که بازآفرینی فضاهای صنعتی متروکه در تبریز، اگرچه با چالش‌های قابل‌توجهی همراه است، اما با رویکردی جامع و پایدار می‌تواند به حفظ هویت فرهنگی شهر و ارتقاء پایداری شهری کمک کند. در این راستا، با استفاده از روش‌های نوین طراحی و فناوری‌های سبز، این فضاها می‌توانند به منابع مفیدی برای بهبود کیفیت زندگی شهری تبدیل شوند.
نتیجه گیری
نتایج این پژوهش نشان داد که بازآفرینی فضاهای معماری از یاد رفته، به‌ویژه فضاهای صنعتی، می‌تواند به‌عنوان رویکردی مؤثر در توسعه معماری پایدار و ارتقای کیفیت زندگی شهری ایفای نقش کند. در پاسخ به سؤالات پژوهشی، نتایج حاکی از آن است که فضاهای صنعتی متروکه در تبریز دارای ظرفیت بالقوه برای تطبیق با نیازهای مدرن و تقویت پایداری شهری هستند. این یافته‌ها با توجه به اصول معماری پایدار، شامل استفاده مجدد از منابع موجود، کاهش ضایعات ساختاری و افزایش انسجام اجتماعی، تحلیل و ارزیابی شدند. همچنین یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بازآفرینی فضاهای صنعتی، تغییر نگرش جامعه و سیاست‌گذاران شهری است. برای رفع این چالش، پژوهش به ارائه راهکارهایی مانند افزایش آگاهی عمومی، تصویب قوانین حمایتی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی پرداخته است. این راهکارها بر اساس مدل مفهومی ارائه شده، قابل‌اجرا و تطبیق‌پذیر در دیگر شهرهای با شرایط مشابه است. در نهایت، این پژوهش با تأکید بر ارتباط میان معماری پایدار و بازآفرینی فضاهای متروکه، نشان می‌دهد که با اتخاذ رویکردی جامع و چندبعدی، می‌توان از این فضاها به‌عنوان منابع ارزشمند برای ارتقای پایداری شهری استفاده کرد.
منابع
1.جعفری، احمد، و ملکی، سیروس (1400). احیای فضاهای معماری رها شده در ایران با رویکردی فرهنگی. مجله مطالعات معماری، 10(2)، 45-58.
2.کاظمی، حمید، و کریمی، علی (1399). فضاهای صنعتی تبریز: چالش‌ها و فرصت‌ها. فصلنامه مدیریت شهری، 14(3)، 23-38.
3.مرادی، محمد، و احمدی، بهنام (1400). الگوهای استفاده مجدد از زمین‌های صنعتی در ایران. مجله مطالعات شهری ایران، 9(1)، 65-80.
Abstract
By increasing awareness of environmental challenges and the need to move toward sustainable development, urban regeneration and recycling and adaptive reuse of forgotten architectural spaces has emerged as an important solution. Even this process can lead to reduce the need for demolition and new construction and it also provides opportunities to preserve historical identity, optimization of resource consumption, and enhance social interaction. In the meantime, the regeneration of forgotten industrial spaces can play a significant role in regenerating decayed urban areas and expanding the sustainable architectural. The aim of this research is to present a practical and locali model for the regeneration of abandoned industrial spaces in Tabriz that can contribute to sustainable urban development and sustainable architecture while taking into account the climatic and cultural conditions of the region. This study is a descriptive-analytical and applied and has been conducted using a mixed-method approach(qualitative and quantitative).The findings also indicated that one of the most significant challenges in the regeneration of industrial spaces is the change in the mindset of the community and urban policymakers. To address this challenge, this research suggests some solutions such increasing public awareness, enacting supportive regulations, and organizing training workshops.
Extended Abstract
Introduction
In recent years, the rapid growth of urbanization and industrial development in many cities worldwide has led to the gradual loss of function and neglect of architectural spaces, particularly industrial sites. This trend has not only resulted in the proliferation of urban decay and the inefficient use of resources but has also had adverse consequences for the environment and urban communities. The city of Tabriz, as one of Iran’s significant industrial and historical centers, contains a significant number of abandoned and forgotten industrial spaces which, despite their substantial potential, currently play a marginal role within the urban fabric. By increasing awareness of environmental challenges and the need to move toward sustainable development, urban regeneration and recycling and adaptive reuse of forgotten architectural spaces has emerged as an important solution. Even this process can lead to reduce the need for demolition and new construction and it also provide opportunities to preserve historical identity, optimization of resource consumption, and enhance social interaction. In the meantime , the regeneration of forgotten industrial spaces can play a significant role in regenerating decayed urban areas and expanding the sustainable architectural. The aim of this research is to present a practical and locali model for the regeneration of abandoned industrial spaces in Tabriz that can contribute to sustainable urban development and sustainable architecture while taking into account the climatic and cultural conditions of the region. This study, with an analytical approach and case study will examine the role of regenerating these spaces in improving urban quality of life and protecting the environment.
Data and Method
This study is a descriptive-analytical and applied and has been conducted using a mixed-method approach (qualitative and quantitative). The main objective of this research is to investigate and analyze the regeneration of abandoned industrial spaces in Tabriz through the approach of sustainable architectural , and to propose practical solutions for their redevelopment. Statistical Population and Sampling Statistical Population: The statistical population includes abandoned industrial spaces located in Tabriz which include historical and old factories and workshops. Sampling: Using a purposive sampling method, 10 abandoned industrial spaces with specific characteristics (including historical value and potential for regeneration) were selected as samples.
Figure1: Conceptual Model of the Research Methodology
Source: Authors
Results and Discussion
The findings indicate that although the regeneration of abandoned industrial spaces in Tabriz presents significant challenges, a comprehensively and sustainable approach can help preserve the city's cultural identity and enhance urban sustainability. In this context ,using modern design methods and green technologies, these spaces can become valuable resources for improving the quality of urban life.
Conclusion
The results show that theses spaces in Tabriz have significant potential to adapt to modern needs and strengthen urban sustainability. These findings were analyzed and evaluted based on the principles of sustainable architecture including reuse of existing resources, reduction of structural waste, and increased social cohesion. The findings also indicated that one of the most significant challenges in the regeneration of industrial spaces is the change in the mindset of the community and urban policymakers. To address this challenge, this research suggests some solutions such increasing public awareness, enacting supportive regulations , and organizing training workshops. Finally, this research emphasizies the connection between sustainable architecture and the generation of abandoned spaces demonstartes that by adopting comprehensive and multidimensional approach these spaces can be used as valuable resources for enhancing urban sustainability.
References English and Persian
1.Adams, W. M. (2006). The future of sustainability: Rethinking the environment and development in the twenty-first century. Report of the IUCN Renowned Thinkers Meeting, 29–31 January 2006.
2.Bai, X. (2007). Industrial ecology and the global impacts of cities. Journal of Industrial Ecology, 11(2), 1–6.
3.Beatley, T. (2004). Planning for sustainability in European cities: A review of practices in leading cities. In S. M. Wheeler & T. Beatley (Eds.), The sustainable urban development reader (pp. 114–121). Routledge.
4.Benyus, J. M. (2002). Biomimicry: Innovation inspired by nature. HarperCollins Perennial.
5.Bergen, S. D., Bolton, S. M., & Fridley, J. L. (2001). Design principles for ecological engineering. Ecological Engineering, 18(2), 201–210.
6.Bullen, P. A., & Love, P. E. D. (2011). Adaptive reuse of heritage buildings. Structural Survey, 29(5), 411–421.
7.Costanza, R., & Daly, H. E. (1992). Natural capital and sustainable development. Conservation Biology, 6(1), 37–46.
8.Dewi, T. H. S., Nirawati, M. A., & Handayani, K. N. (2015). Taman bermain dengan pendekatan arsitektur hijau di Sukoharjo. Arsitektura, 13(1).
9.Dresner, S. (2002). The principles of sustainability. Earthscan.
10.Du Plessis, C. (2012). Towards a regenerative paradigm for the built environment. Building Research & Information, 40(1), 7–22.
11.Giebeler, G. (2009). Sustainable building design: Principles and practices. Springer.
12.Holling, C. S., & Gunderson, L. H. (2002). Resilience and adaptive cycles. In L. H. Gunderson & C. S. Holling (Eds.), Panarchy: Understanding transformations in human and natural systems (pp. 25–62). Island Press.
13.Jafari, A., & Maleki, S. (2021). Revitalizing abandoned architectural spaces in Iran: A cultural approach. Journal of Architectural Studies, 10(2), 45–58.( in Persian)
14.Johnson, P. (2018). Sustainable architecture: From theory to practice. Green Design Press.
15.Karyono, T. H. (2010). Green Architecture: Pengantar Pemahaman Arsitektur Hijau di Indonesia. Rajawali Pers.
16.Kazemi, H., & Karimi, A. (2019). Industrial spaces of Tabriz: Challenges and opportunities. Urban Management Quarterly, 14(3), 23–38. ( in Persian)
17.Kibert, C. J. (2008). Sustainable construction: Green building design and delivery. Wiley.
18.Langston, C. (2013). Sustainable practices in adaptive reuse. Journal of Green Building, 8(4), 24–35.
19.Lex, E. (2019). Sounding out Place and Cultural Memory in Tempelhofer: Human Scale. Abstracts of the ICA, 1, 212.
20.Lyle, J. T. (1994). Regenerative design for sustainable development. Wiley.
21.Mang, P., & Reed, B. (2012). Designing from place: A regenerative framework and methodology. Building Research & Information, 40(1), 23–38.
22.McDonough, W., & Braungart, M. (2002). Cradle to cradle: Remaking the way we make things. North Point Press.
23.Moradi, M., & Ahmadi, B. (2020). Patterns of industrial land reuse in Iran. Iranian Journal of Urban Studies, 9(1), 65–80. ( in Persian)
24.Randall, J. M. (2019). 'Personal Structures-Identities', 2019 Venice Art Biennale, PAPER Pavilion, European Cultural Centre, Palazzo Mora, Strada Nova 3659, Cannaregio, Venice.
25.Reed, B. (2007). Shifting from ‘sustainability’ to regeneration. Building Research & Information, 35(6), 674–680.
26.Rees, W. E., & Wackernagel, M. (1996). Urban ecological footprints: Why cities cannot be sustainable – and why they are key to sustainability. Environmental Impact Assessment Review, 16, 223–248.
27.Silva, J. M. The eternal and the metamorphosis. Processes of urban heritage production.
28.Smith, J., Brown, P., & Johnson, R. (2019). Adaptive reuse of industrial spaces: Economic and aesthetic impacts. Journal of Sustainable Urban Development, 15(3), 150–172.
29.Smith, T., Johnson, L., & Brown, E. (2020). Industrial space regeneration: A sustainable approach. International Journal of Urban Planning, 20(4), 110–125.
30.Wong, T., Zhang, L., & Chen, Y. (2021). Integrating cultural and environmental aspects in industrial heritage redevelopment. Urban Sustainability Review, 12(4), 250–270.
31.Wright, T., & Hall, S. (2020). Reclaiming abandoned spaces for community use: A socio-environmental perspective. Sustainable Cities and Society, 25, 45–55.
1.جعفری، احمد، و ملکی، سیروس (1400). احیای فضاهای معماری رها شده در ایران با رویکردی فرهنگی. مجله مطالعات معماری، 10(2)، 45-58.
2.کاظمی، حمید، و کریمی، علی (1399). فضاهای صنعتی تبریز: چالش‌ها و فرصت‌ها. فصلنامه مدیریت شهری، 14(3)، 23-38.
3.مرادی، محمد، و احمدی، بهنام (1400). الگوهای استفاده مجدد از زمین‌های صنعتی در ایران. مجله مطالعات شهری ایران، 9(1)، 65-80.
4.Adams, W. M. (2006). The future of sustainability: Rethinking the environment and development in the twenty-first century. Report of the IUCN Renowned Thinkers Meeting, 29–31 January 2006.
5.Bai, X. (2007). Industrial ecology and the global impacts of cities. Journal of Industrial Ecology, 11(2), 1–6.
6.Beatley, T. (2004). Planning for sustainability in European cities: A review of practices in leading cities. In S. M. Wheeler & T. Beatley (Eds.), The sustainable urban development reader (pp. 114–121). Routledge.
7.Benyus, J. M. (2002). Biomimicry: Innovation inspired by nature. HarperCollins Perennial.
8.Bergen, S. D., Bolton, S. M., & Fridley, J. L. (2001). Design principles for ecological engineering. Ecological Engineering, 18(2), 201–210.
9.Bullen, P. A., & Love, P. E. D. (2011). Adaptive reuse of heritage buildings. Structural Survey, 29(5), 411–421.
10.Costanza, R., & Daly, H. E. (1992). Natural capital and sustainable development. Conservation Biology, 6(1), 37–46.
11.Dewi, T. H. S., Nirawati, M. A., & Handayani, K. N. (2015). Taman bermain dengan pendekatan arsitektur hijau di Sukoharjo. Arsitektura, 13(1).
12.Dresner, S. (2002). The principles of sustainability. Earthscan.
13.Du Plessis, C. (2012). Towards a regenerative paradigm for the built environment. Building Research & Information, 40(1), 7–22.
14.Giebeler, G. (2009). Sustainable building design: Principles and practices. Springer.
15.Holling, C. S., & Gunderson, L. H. (2002). Resilience and adaptive cycles. In L. H. Gunderson & C. S. Holling (Eds.), Panarchy: Understanding transformations in human and natural systems (pp. 25–62). Island Press.
16.Johnson, P. (2018). Sustainable architecture: From theory to practice. Green Design Press.
17.Karyono, T. H. (2010). Green Architecture: Pengantar Pemahaman Arsitektur Hijau di Indonesia. Rajawali Pers.
18.Kibert, C. J. (2008). Sustainable construction: Green building design and delivery. Wiley.
19.Langston, C. (2013). Sustainable practices in adaptive reuse. Journal of Green Building, 8(4), 24–35.
20.Lex, E. (2019). Sounding out Place and Cultural Memory in Tempelhofer: Human Scale. Abstracts of the ICA, 1, 212.
21.Lyle, J. T. (1994). Regenerative design for sustainable development. Wiley.
22.Mang, P., & Reed, B. (2012). Designing from place: A regenerative framework and methodology. Building Research & Information, 40(1), 23–38.
23.McDonough, W., & Braungart, M. (2002). Cradle to cradle: Remaking the way we make things. North Point Press.
24.Randall, J. M. (2019). 'Personal Structures-Identities', 2019 Venice Art Biennale, PAPER Pavilion, European Cultural Centre, Palazzo Mora, Strada Nova 3659, Cannaregio, Venice.
25.Reed, B. (2007). Shifting from ‘sustainability’ to regeneration. Building Research & Information, 35(6), 674–680.
26.Rees, W. E., & Wackernagel, M. (1996). Urban ecological footprints: Why cities cannot be sustainable – and why they are key to sustainability. Environmental Impact Assessment Review, 16, 223–248.
27.Silva, J. M. The eternal and the metamorphosis. Processes of urban heritage production.
28.Smith, J., Brown, P., & Johnson, R. (2019). Adaptive reuse of industrial spaces: Economic and aesthetic impacts. Journal of Sustainable Urban Development, 15(3), 150–172.
29.Smith, T., Johnson, L., & Brown, E. (2020). Industrial space regeneration: A sustainable approach. International Journal of Urban Planning, 20(4), 110–125.
30.Wong, T., Zhang, L., & Chen, Y. (2021). Integrating cultural and environmental aspects in industrial heritage redevelopment. Urban Sustainability Review, 12(4), 250–270.
31.Wright, T., & Hall, S. (2020). Reclaiming abandoned spaces for community use: A socio-environmental perspective. Sustainable Cities and Society, 25, 45–55.