مینای شیرازی و نسخ دیوان او

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

حسین مسجدی ¹ , فاطمه زمانی قورتانی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور اصفهان
2 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور اصفهان

تاریخ دریافت : 1395/08/18 تاریخ پذیرش : 1395/08/18 تاریخ انتشار : 1395/08/01

کلید واژه: دیوان, نسخة خطی, مینای شیرازی,

چکیده مقاله :

کم‌توجهی به ادبیات دورة‌های قاجاریّه و زندیّه سبب شده تا بسیاری از آثار برجای مانده از این دوره به‌طور کامل بررسی و شناخته نشوند. از جمله این آثار دیوان مینای شیرازی است که کاتب این نسخه و نیز فهرست‌نویسان نسخ خطی (دنا) و (فنخا) آن را متعلّق به مینای اصفهانی دانسته اند ولی با توجّه به شواهد و قراین موجود در متن دیوان، این اثر متعلّق به سلطان علی خان مینای شیرازی شاعر قرن سیزدهم و دورة بازگشت است. در بسیاری از تذکره‌های مربوط به شعرای قرن سیزدهم، اثری منسجم و یکدست از این دیوان معرّفی نشده‌است و متن قابل‌دسترس کاملاً مشوّش و در هم است. این مطلب در تذکرة شعاعیّه نیز بیان شده‌است. متن کامل دیوان دربرگیرندة 3026 بیت در قالب های قصیده، غزل، رباعی، قطعه، ترکیب‌بند، ترجیعبند، مسمّط، مثنوی، مراثی و اشعاری ناتمام است. این متن در 257 صفحه، با ابعاد 6×14/ 15×21 با خط نستعلیق سدة 13 نگارش شده‌است که به‌طور متوسّط در هر صفحه 15 سطر وجود دارد و کاغذ سفید، جلد تیماج تریاکی و مقوایی نو دارد. در این مقاله ضمن بیان مقدمّه ای در شرح حال شاعر به معرّفی نسخه های کتابخانة مجلس شورای اسلامی و کتابخانة ملّی ملک پرداخته ‌است.

منابع و مأخذ:

1- آغا بزرگ تهرانی، محمّد حسن. (1403 هـ.ق.). الذریعه الی تصانیف الشّیعه. بیروت: دارالاضواء. سوّم.

2- افشار، ایرج و دانش پژوه، محمّد تقی.(1361). فهرست کتاب­های خطّی کتابخانة ملّی ملک. با همکاری محمّد باقر حجّتی و احمد منزوی. تهران: بی نا.

3- پاشا بغدادی، اسماعیل. (1951م.). هدیه العارفین (اسماء المؤلّفین و آثار المصنّفین). بغداد: مکتبه المثنّی.

4- حسینی، سیّد محمّد نصیر .(1362). آثار العجم در تاریخ و جغرافیای بلاد و امکان فارس. بی­جا: فرهنگ­سرا.

5- خاتمی، احمد. (1374). پژوهشی در نثر و نظم دورة بازگشت ادبی. تهران: مؤسسة فرهنگی و انتشاراتی پایا.

6- دانش­پژوه، محمّدتقی و علمی انواری، بهاء الدّین. (1359) فهرست کتب خطّی کتابخانة مجلس شورای اسلامی شماره2. تهران: کتابخانة مجلس شورای اسلامی.

7- داور شیرازی، شیخ مفید. (1371). تذکرة مرآه الفصاحه. تصحیح و تکمیل و افزوده­های محمود طاووسی. شیراز: نوید.

8- درایتی، مصطفی. (1389). فهرست­وارة دست­نوشته­های ایران (دنا). تهران: کتابخانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

9- -----------. (1391). فهرستگان نسخه­های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملّی جمهوری اسلامی.

10- دنبلی، عبدالرّزاق. (1342). تذکرة نگارستان دارا. به کوشش عبدالرّسول خیام­پور. تبریز: سلسلة نشر تذکره­ها.

11- دهخدا، علی­اکبر. (1377). لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران.

12- دیوان­بیگی شیرازی، سیّد احمد. (1366). حدیقه الشّعرا. تصحیح و تکمیل و تحشیة عبدالحسین نوایی. تهران: زرّین.

13- رکن زادةآدمیّت، محمّدحسین. (1340). دانشمندان و سخن­سرایان فارس. تهران: خیّام.

14- شعاع شیرازی، محمّدحسین. (1380). تذکرة شعاعیّه. تصحیح و تکمیل و افزوده­های محمود طاووسی. شیراز: بنیاد فارس‌­شناسی.

15- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی. تهران: سخن.

16- شمس لنگرودی، محمّدتقی. (1372). مکتب بازگشت (بررسی شعر دوره­های افشاریّه، زندیّه، قاجاریّه). تهران: صنوبر.

17- شمیسا، سیروس. (1385). سبک­شناسی شعر. تهران: میترا.

18- شهیدی، عنایت­الله. (1380). پژوهشی در تعزیه و تعزیه­خوانی. با همکاری و ویرایش علمی علی بلوکباشی. تهران: پژوهش­های فرهنگی با همکاری کمیسیون ملّی یونسکو ایران.

19- صفا، ذبیح­الله. (1373). مختصری در تاریخ تحوّل نظم و نثر فارسی. تهران: ققنوس.

20- مارزلف، اولریش. (1388). بهلول­نامه. مقدمه، تحقیق، تکمیل و ترجمة حکایت­های عربی دکتر باقر قربانی زرّین. تهران: چشمه.

21- محدّث­زاده، حسین؛ عباسی، حبیب­الله (1377) اثرآفرینان (زندگی­نامة نام­آوران فرهنگی ایران از آغاز تا سال 1300 هجری شمسی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

22- مدرّسی، میرزا محمّدعلی. (بی­تا). ریحانه الادب. تبریز: شفق.

23- منفرد، افسانه. (1375). بهلول. دانشنامة جهان اسلام. زیر نظر غلامعلی حداد عادل (ص.ص. 835-834) تهران: بنیاد دایره المعارف.

24- مینای اصفهانی، سلطانعلی­خان. (1289). دیوان. نسخة کتابخانة مجلس شورای اسلامی. ش 803 سنا.

25- --------------------. (بی­تا). سلطانیّه. نسخة کتابخانة ملّی ملک. ش 5599.

26- --------------------. (1289). قصیده­ای در مدح ناصرالدّین­شاه قاجار. نسخة کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی. ش 5329.