تعامل عرفان و سیاست در عصر مشروطه

محورهای موضوعی :

کامیار شعبانی ¹ , محمودرضا اسفندیار ^{2 *} , جمشید جلالی شیجانی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه ادیان و عرفان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.( نویسنده مسؤل) [e-mail]
3 - دانشیار گروه ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/09/24 تاریخ پذیرش : 1402/12/09 تاریخ انتشار : 1403/12/23

کلید واژه: نعمت‌اللّهیه, تصوف, سیاست, انقلاب مشروطه, تجدد.,

چکیده مقاله :

این مقاله با روش تحلیلی- تاریخی، به بررسی تعامل بین عرفان و سیاست در عصر انقلاب مشروطه می‌پردازد. دو دسته از متفکران سیاسی در شکل¬گیری انقلاب مشروطیت نقش¬داشتند. یک دسته متفکران مذهبی بودند که خود نیز به سه دسته شریعت¬محوران، عدالت¬محوران و نوگرایان دینی تقسیم¬می¬شدند. اندیشمندان سیاسی نیز به سه دسته روشنفکران سکولار، روشنفکران اصلاح-گرا، روشنفکران مصلحت¬جو و واقع‌‎گرا تقسیم¬می‌شدند؛ اما در نهایت این دسته به¬ هر نحو تحت¬تأثیر تجدد غرب بودند. عارفان و صوفیان نیز در قبال نهضت مشروطه، روش‌های مختلفی را درپیش-گرفتند. به¬عنوان مثال مشایخ شاخة گنابادی از طریقه نعمت اللّهی با اینکه به حمایت از خواست جامعه در راستای تحقق انقلاب مشروطه پرداختند، اما از ورود در منازعات سیاسی و جناح‌بندی‌های حزبی خودداری¬کردند؛ شاخة مونس‌علی¬شاهی و صفی¬علی¬شاهی وارد در معرکۀ انقلاب مشروطیت شدند و اما شاخة کوثریه به صف مخالفان مشروطه پیوستند. در دوران انقلاب مشروطیت - برخلاف گذشته- تصوف تا حدودی از فضایی آرام برخوردارشد، اما به¬¬دلیل ورود تجدد به ایران، روشنفکران وابسته به جریان تجدد، علی¬رغم ایفای نقش فعالانه برخی از سلسله¬های تصوف و عرفان در جریان انقلاب مشروطیت، از زوایای معرفت¬شناسانه، تولید و تقسیم کار اجتماعی با شدّت به نقد تصوف پرداختند. در مجموع در این دوره، تصوف و عرفان نسبت به دوران قبل، از نقش کم¬رنگ¬تری برخورداربوده¬است.

چکیده انگلیسی:

This article, through the analytical-historical method, examines the interaction between mysticism and politics in the era of the constitutional revolution. Two groups of political thinkers played a role in the formation of the constitutional revolution. There were a group of religious thinkers who were divided into three categories: Sharia-oriented, justice-oriented and religious modernists. Political thinkers were also divided into three categories: secular intellectuals, reformist intellectuals, expedient intellectuals, and realist intellectuals, but in the end, these groups were somehow influenced by the modernity of the West. Mystics and Sufis also adopted different methods regarding the constitutional movement. For example, the shaykhs of the Gonabadi branch of Ne’matullāhī order, although they supported the will of the society in line with the realization of the constitutional revolution, but they refused to enter into political disputes and party factions; The Muns Ali Shahi and Safi Ali Shahi branches entered the constitutional revolution battle, but the Kotharieh branch joined the ranks of the constitutional opponents. During the constitutional revolution - unlike the past - Sufism enjoyed a peaceful atmosphere to some extent, but due to the arrival of modernism in Iran, the intellectuals associated with the modernism trend, despite the active role of some Sufism and mysticism during the revolution. Constitutionalism, from the epistemological angles, the production and division of social work, severely criticized Sufism. In general, in this period, Sufism and mysticism had a lesser role compared to the previous era.