بررسی برخی نمادهای مهری در عرفان ایرانی اسلامی

محورهای موضوعی :

مریم شعبانی ¹ , علی ‌سرور یعقوبی ^{2 *} , محسن ایزدیار ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اراک، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/12/06 تاریخ پذیرش : 1402/02/28 تاریخ انتشار : 1403/11/29

کلید واژه: آیینِ مهر, اسطوره, عرفانِ ایرانی- اسلامی, فلسفة اشراق, خورشید.,

چکیده مقاله :

آیین مهر پایه و بنیان عرفان ایرانی- اسلامی است؛ بسیاری از بُن‌مایه‌های باورشناختی در این عرفان، وامدار آیین مهر است؛ چنانکه ریشه‌های ستبر و سترگ عرفان ایرانی را می‌توان در آموزه¬های آیین مهر، جستجوکرد. نشانه¬های بسیاری از اندیشه¬ها و باورهای مهری را در رسم و راه¬های عرفانی می¬یابیم. جلوه¬ها و نمادهایی از آیین مهر در حکمت اشراقِ شیخ شهاب¬الدینِ سهروردی به¬روشنی نمایان است که از آن جمله می¬توان به خورشید، عشق اشاره¬نمود. این پژوهش با روش تطبیقی- تحلیلی به چگونگیِ اثرپذیری عرفان و شیخِ اشراق از آیین مهر می¬پردازد و برخی از نشانه¬ها و نمادهای آیین مهر در عرفان از جمله خاموشی و رازداری، هفت مرحله سلوک، ریاضت و گورخوابی و ... را بررسی¬می¬کند و بر آنست تاجایگاه برخی نمادها و باورهای مهری را در عرفان ایرانی- اسلامی نشان¬دهد .به¬نظرمی¬رسد ادیان ومذاهب دراسطوره¬ها ریشه¬داشته و وامدار بُنمایه¬های اساطیری¬اند. برهمین اساس اندیشه¬های نمادین مهری نیز از لایه¬های زیرین فرهنگی، درعرفان ایرانی- اسلامی رسوخ و تجلی یافته و در گذر زمان به¬گونه¬ای دیگر حیات خود را میّسر کرده¬است.

چکیده انگلیسی:

The ritual of Mehr is the foundation of Iranian and Islamic mysticism. Many of the doctrinal foundations of mysticism are indebted to the Mithraism. The strong and great roots of Iranian Islamic mysticism can be found in the teachings of Mithraism. We find many signs of Mithraism thoughts and beliefs in mystical customs and ways. Effects and Symbols of Mithraism in the Wisdom of enlightenment by Sheikh Shahab al-Din Suhrawardi are clearly visible, including the sun, love and fire. In this research we studied how mysticism and Sheikh-e Ishraq have been influenced by Mithraism. Besides, some of the signs and symbols of Mithraism reflected in mysticism such as blackout and secrecy, seven stages of behavior in Mithraism, austerity, burial, Tabarzin, and so on have been studied and examined.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
1) انصاری ، قاسم.مبانی عرفان و تصوف.تهران:انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، 1374.
2) بلخی رومی، مولانا جلال الدین محمد. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکسون. تهران: نشر ثالث، چاپ سوم، 1379.
3) ________، مولانا جلال الدین محمد. غزلیات شمس. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: انتشارات امیر کبیر.
4) بهار، مهرداد. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران انتشارات چشمه. 1376.
5) پور داوود، ابراهیم. مجله بررسی‌های تاریخی،سال،2 ش 1 اردیبهشت. انتشارات بیهقی ،1346.
6) حافظ، شمس¬الدین محمد. دیوان. نسخه قاسم غنی و علامه محمد قزوینی تهران: انتشارات. بیهق.چاپ اوّل 1390.
7) حائری، محمدحسن. راه گنج. تهران: انتشارات مدینه، چاپ اوّل 1379.
8) خرمشاهی، بهاءالدین. حافظ نامه. تهران: انتشارات سروش، چاپ اوّل، (ج2 )، 1366.
9) دهخدا. یحیی ذکاء، ارتش شاهنشاهی ایران؛ از کوروش تا پهلوی. تهران، 1350.
10) دیوان سنایی غزنوی- مدرس رضوی- انتشارات سنایی/ 52.
11) ذکرگو، امیرحسین .اسرار اساطیر هند؛ خدایان ودایی، تهران 1377.
12) رضی، هاشم.آیین مهر،تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز.ج2،تهران انتشارات بهجت 1381.
13) _____. آیین مهر (میترائیسم). تهران: انتشارات بهجت ،چاپ، اوّل 1371.
14) ______. حکمت خسروانی از زرتشت تا سهروردی. تهران: انتشارات بهجت، 1379.
15) زنجانی ، عباسعلی .تحقیق و بررسی در تاریخ تصوف. تهران دارالکتب اسلامیه ،1367.
16) سعیدی، حسن. عرفان در حکمت اشراق. تهران: انتشارات شهید ثانی (چاپ اوّل) ،1380.
17) شفیعی کدکنی ؛ محمد رضا.اسرار نامه عطار نیشابوری.تهران:انتشارات سخن ،چاپ ششم ،1392.
18) _________، محمد رضا.منطق الطیرعطار نیشابوری.تهران: انتشارات سخن ،چاپ دوازدهم،1391.
19) __________؛ محمدرضا، گزیده غزلیات شمس. تهران:انتشارات علمی و فرهنگی 1386.
20) طبرسی ؛ جامع محمد بن حسن طرطوسی، ابومسلم¬نامه: حماسه ابومسلم خراسانی تهران، اقبال یغمایی، 1355.
21) فرخزاد، پوران. مهرة مهر. تهران انتشارات نگاه. 1386
22) فرضی پور خرم آبادی، داریوش. راهی به جهان راز. قم :انتشارات هناریس،1389
23) قشیری، ابوالقاسم.ترجمه رساله قشیریه.تصحیح بدیع الزمان فروزانفر.تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1345.
24) قشيري،عبدالكريم هوازن. رساله قشيريه.ترجمه ابوعلي حسن بن احمد عثماني.با تصحيحات و استدراكات بديع¬الزمان فروزان فر.تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگی. 1385.
25) کاشانی، عزالدین محمود. مصباح الهدایه تصحیح جلال همایی.
26) کزازی، میرجلال الدین. از گونه‌ای دیگر. تهران: نشر مرکز. چاپ اوّل، 1368.
27) کومون، فرانتس. آیین پررمز وراز میترایی. ترجمه و پژوهش هاشم رضی. تهران : انتشارات بهجت 1383.
28) مجموعه مصنفات شهاب¬الدین یحیی سهروردی. به¬کوشش هانری کربن ترجمه: سیدحسین نصر. تهران: انستیتو. ایران و فرانسه، 1331.
29) محمود کاشانی، عزالدین. مصباح¬الهدایه، جلال همایی/1352.
30) مدرس رضوی، دیوان سنایی غزنوی. انتشارات سنایی، 1352.
31) ملک¬زاده، فاطمه. این آتش نهفته. تهران: نشر هزار، چاپ اول، 1386.
32) موحد؛ صمد. سرچشمه¬های حکمت اشراق. تهران: انتشارات فراروان 1374.
33) وحیدی، حسین. پژوهشی در فرهنگ در زرتشتی. تهران: انتشارات اشا،1360.
34) هلینز، جان. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی. تهران: نشر چشمه، 1373.
35) همایونی، مسعود. سرچشمة عرفان ایران. تهران: انتشارات علمی،1368.