بررسی تطبیقی جلوة معشوق در غزلیات خاقانی و سعدی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

مهرعلی یزدان پناه ¹ ()
روجا عدنانی ² ()

تاریخ دریافت : 1391/03/30 تاریخ پذیرش : 1391/08/03 تاریخ انتشار : 1391/02/01

کلید واژه: خاقانی, سعدی, غزل, جلوه معشوق,

چکیده مقاله :

چکیـده خاقانی از بزرگترین شاعران و قصیده‌سرایان ادب فارسی به شمار می‌رود. او در کنار قصاید غرّا و مطنطن به تصنیف غزلیات نیز، همت گماشت. عزم خاقانی در غزلسرایی، او را در جرگة پیشگامان غزل عارفانه قرار داد. چندی پس از او، سعدی، شاعر بلند آوازه و نام‌آور فارسی، علاوه بر نوشتن دو اثر جاودان گلستان و بوستان، غزلسرایی را نیز وارد مرحلة نوینی از حیات خود کرد و در واقع، غزل عاشقانه را به کمال رسانید. هدف اصلی این مقاله، بررسی تطبیقی جلوة معشوق در غزلیات خاقانی و سعدی است که به روش توصیفی تحلیل محتوا و به شیوة کیفی، تجزیه و تحلیل گردید. نتیجه این که معشوق در غزلیات دو شاعر، به صورتهای مختلف رخ می‌نمایاند: 1- داشتن زیبایی 2- صعب‌الوصول بودن 3- جفاکاری و... حسن معشوق در غزل سعدی که به زیباترین نحو توصیف و تحسین شده، گرایش جمالگرای شاعر را آشکار می‌سازد، در حالی که در خاقانی چنین گرایشی دیده نشده است. اما معشوق جفاکار از مضامین مشترک در غزل خاقانی و سعدی است و صعب‌الوصول بودن معشوق نیز ضمن این‌که در غزلیات دو شاعر کم و بیش وجود دارد؛ ولی در غزلیات خاقانی نمود بیشتری دارد.

منابع و مأخذ:

منابع

1. انوری، حسن(1382)، گزیدة غزلیات سعدی. تهران، نشر قطره، چاپ نهم.

2. بهار، مهرداد (1378)، پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه، چاپ سوم.

3. حافظ، شمس­الدین محمد (1377)، دیوان، تعلیقات و حواشی: قزوینی- غنی، به‌ اهتمام جربزه‌دار. تهران: اساطیر، چاپ پنجم.

4 . حسینی، مریم (1387)، "بررسی تطبیقی سیمای زن در آثار خاقانی و نظامی"، نشریة ادب و زبان فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی کرمان، بهار، شمارة 23 پیاپی 20 (ص89 تا 111).

5. حمیدیان، سعید (1383)، سعدی در غزل، تهران، نشر قطره، چاپ اول.  

6. خاقانی، افضل­الدین بدیل بن علی (1375)، دیوان، ویراستة میرجلال الدین کزازی، جلد دوم. تهران: نشر مرکز.

7. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1388)، دیوان، به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوّار، چاپ نهم.

8. سعدی، مشرف­الدین‌ مصلح‌ بن ‌عبدلله (1385)، دیوان غزل­های سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: سخن، چاپ پنجم.

9. شمیسا، سیروس (1376)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران: فردوس،چاپ پنجم.

10. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، داستان یک روح ، تهران: فردوس، چاپ پنجم.

11. ــــــــــــــــــــــــــ (1386)، انواع ادبی، تهران: فردوس، چاپ سیزدهم.

12. صبور، داریوش (1370)، آفاق غزل فارسی، تهران، نشر گفتار، چاپ دوم. 

13. عبادیان، محمود (1384)، تکوین غزل و نقش سعدی. تهران: نشر اختران، چاپ اول.

14. عمرانی چرمگی، مرتضی (1387)، "نامهای عشقانة معشوق در غزلیات خاقانی، نظامی و سعدی"، کاوش‌نامة زبان و ادبیات فارسی، پاییز و زمستان، سال 9 شمارة 17 (ص 293 تا 320 ).  

15. نعمتی جودی، اکرم (1384)، "زن در آیینة شعر فارسی: خاقانی شروانی"، فصلنامة شورای فرهنگ اجتماعی زنان، پاییز، سال 8، شمارة 29.

16. همایی، جلال الدین (1378)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، قم، مؤسسه نشر هما، چاپ پانزدهم.