تحلیل دلایل موفقیت و ناکامی غزل‌سرایان در کسوت ترانه‌سرایی (موردکاوی آثار محمدعلی بهمنی)
محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
1 - عضو هیات علمی گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
کلید واژه: ترانه, شعر, موسیقی, رابطه شعر و ترانه, محمدعلی بهمنی,
چکیده مقاله :
ترانه واژهای با ریشه‌ای کهن و اوستایی به معنای تر و تازه و جوان است. شعر و ترانه رابطه‌ای ناگسستنی با هم دارند که این پیوند در هنر فارسی نمودی عینی دارد چرا که شاعرانِ تمام‌وقت عموماً در سرایش آثاری در قالب این ژانر هنری طبع‌آزمایی نموده‌اند. از شاعران کهن فارسی که به موسیقی نیز تسلط داشتند می‌توان به «رودکی»، «فرخی سیستانی» و «حافظ» اشاره کرد. امروزه اما عده قلیلی از این شاعران در مسیر آفرینش ترانه توفیق داشته‌اند. هنر ترانه‌سرایی اصول و لوازمی دارد که منحصر به این قالب است و بدون بهره‌مندی از آن مسیر سرایش به انحراف رفته و از هدف غایی دورتر و دورتر می‌شود. محمدعلی بهمنی از معدود غزل‌سرایانی است که در حوزه ترانه نیز صاحب سبک بوده است. در این پژوهش ضمن مرور و بررسی کارنامه ترانه‌سرایی بهمنی به‌مرور و تحلیل چهـارچوب نظـری شاخصه‌های تمایز شیوه سرایش ترانه و شعر در پی‌آنیم علل موفقیت این شاعر را در پیشه ترانه‌سرایی در میان شاعران معاصر تبیین نماییم. درنهایت امر نتیجه گرفته شد که عدم بهره‌مندی از ترجیع‌بند، انتخاب مضمون و واژهای نامناسب، نوع وزن غیرکاربردی، عدم تعلق خاطر به ضرب‌آهنگ دوری، غفلت از ظرفیت ایقاعات و خلل‌هایی را در مسیر ترانه‌سرایی شاعران ایجاد نموده است که بسیاری از شعرا از آن بی‌بهره می‌باشند.
Song is a word with ancient and Avestan roots meaning fresh, new, and young. Poetry and song have an inseparable relationship, and this connection is clearly reflected in Persian art, as full-time poets have generally experimented with composing works in the form of this artistic genre. Among the ancient Persian poets who were also proficient in music, we can mention "Rudaki", "Farrokhi Sistani", and "Hafez". Today, however, only a few of these poets have succeeded in creating songs. The art of songwriting has principles and requirements that are unique to this format, and without benefiting from them, the path of songwriting will deviate and become further and further away from the ultimate goal. Mohammad Ali Bahmani is one of the few ghazal writers who has also had a style in the field of songs. In this study, while reviewing and examining Bahmani's songwriting career, we will review and analyze the theoretical framework of the distinguishing characteristics of songwriting and poetry, and then explain the reasons for this poet's success in the songwriting profession among contemporary poets. Ultimately, it was concluded that the lack of use of the preposition, the selection of inappropriate themes and words, the type of meter that is not used, the lack of attachment to the rhythm of the distance, the neglect of the capacity of rhythms, and other shortcomings in the path of poets' songwriting have created many poets who are deprived of it.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الاشارات و التنبیهات، با شرح خواجه نصیر طوسی، جلد سوم، قم: نشر البلاغه.
• بویس، مری و هنری جورج فارمر (1368). دو گفتار درباره خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمۀ بهزاد باشی، تهران: آگاه.
• بهمنی، محمدعلی. (1386). جسمم غزل است اما روحم همه نیمایی است. تهران: مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، نشر تكا.
• ــــــــــــــــــ (1390). مجموعه اشعار محمدعلی بهمنی، تهران: نگاه.
• جعفری، مسعود (1378). سیر رمانتیسم در اروپا، تهران: نشر مركز.
• خانلری، پرویز (1345). وزن شعر فارسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• دهلوی، حسین (1379). پیوند شعر و موسیقی آوازی، تهران: نشر ماهور.
• ذاکر جعفری، نسرین (1396). موسیقی نظری ایران، گیلان: انتشارات دانشگاه گیلان.
• رضایی، احمد (1392). وزن موسیقی و شعر (بررسی مقایسه‌ای ایقاع و عروض)، چاپ اول، تهران: سوره مهر.
• رودکی، جعفربن‌محمد (1392). دیوان رودکی سمرقندی: بر اساس نسخه سعید نفیسی، ی. براگینسکی، چاپ اول، تهران: نگاه.
• ریپکا، یان (1383). تاریخ ادبیات ایران، جلد سوم، تهران: سخن.
• سلیمانی دره‌باغی، فاطمه (1394). شعر از نگاه ابن‌سینا و نقش آن در فرهنگ‌سازی، دوفصلنامه علمی-پژوهشی حكمت سینوی (مشكوه‌النور) س 19، پاییز و زمستان، صص 61-78.
• شریف، میرمحمد (۱۳۸۲). هنرهای اسلامی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی تهران.
• شکیبا، پروین (1378). شعر فارسی از آغاز تا امروز، تهران: انتشارات هیرمند.
• شمیسا، سیروس (1388). یادداشت‌های حافظ، چاپ اوّل، تهران: علم.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1374). موسیقی شعر، چاپ چهارم، تهران: نگاه.
• فاتح، حسن (1376). عارف قزوینی و محمدتقی بهار (ملک الشعراء)، مجلۀ ایران‌شناسی، پاییز، شماره 3، صص 480-493.
• فرهت، هرمز (1384). درس‌هایی از نورعلی برومند، دستگاه ماهور، تهران: موسسه فرهنگی-هنری ماهور.
• قزوینــى، میرصدرالدیــن محمــد (1381). رســاله‌ى علم موســیقى، تصحیح و مقدمه آریو رســتمى، فصلنامه موسیقى ماهور، زمستان، شماره 18، صص 81-96.
• قنبری، یدالله (1394). مصاحبه با محمدعلی بهمنی، مرکز موسیقی ترانه. https: //taranemusic. com/
• قیس رازی، شمس‌الدین محمد (1360). المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات زوار.
• مستوفی، عبدالله (1388). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلد اول، چاپ ششم، تهران: انتشارات زوّار.
• ملّاح، حسینعلی (1351). حافظ و موسیقی، چاپ اول، تهران: انتشارات هنر و فرهنگ.
• میثمی، حسین (1397). موسیقی عصر صفوی، تهران: فرهنگستان هنر.
• نامجو، رضا (1403). ماجرای اشتباه خواندن ترانه محمدعلی بهمنی، تهران: خبر آنلاین. khabaronline. ir/xmBVy
• واعظی، فرزانه و فرهاد دیوسالار (1392). بررسی اتانین و رابطه آن با موسیقی و عروض شعر، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) سری 5، شماره 17، صص 215-239.