تحلیل و ارزیابی شاخص های زیست پذیری در نواحی شهری مطالعه موردی: نواحی 23 گانه شهر زنجان

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

وحید یاری قلی ¹ , محسن احدنژاد روشت ² , ژیلا سجادی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان، رئیس دانشکده علوم انسانی دانشگاه زنجان
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه شهید بهشتی

تاریخ دریافت : 1396/07/11 تاریخ پذیرش : 1398/04/12 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: توسعه پایدار, زیست پذیری, مدل تودیم, نواحی شهر زنجان,

چکیده مقاله :

امروزه شهرها با چالش­های بسیاری در زمینه­های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مواجه هستند. در عین حال افزایش جمعیت به همراه نسبت روزافزون شهرنشینی پیامدهای زیان باری برای شهرها به ارمغان آورده است. تداوم این گونه رشد شهرنشینی با مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی، بحران آفرین و هشداری بر ناپایداری شهرها می­باشد. بنابرین ضرورت بحث زیست­پذیری و توسعه پایدار امروزه در شهرها کاملاً نمایان است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی شاخص­های عینی زیست­پذیری در نواحی 23 گانه شهر زنجان صورت گرفته است. روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی می­باشد. جامعه آماری نواحی شهر زنجان می­باشد. برای استخراج شاخص­های پژوهش از نقشه کاربری اراضی و سالنامه آماری سال 1390 زنجان استفاده گردیده است. داده­های پژوهش با استفاده از مدل تصمیم­گیری چند معیاره تودیم، تحلیل گردیده اند. نتایج حاصل نشان می­دهد که با توجه به معیارهای ارزیابی زیست پذیری در 25 ناحیه شهری زنجان، نواحی واقع در شمال و شمال شرق به دلیل قدمت کم و بافت مسکونی جدید که نظام محلی و شبکه دسترسی منظم نیز دارند، دارای وضعیت بالاتر از متوسط و نواحی مرکزی و جنوبی شهر که محلات قدیمی و تاریخی را پوشش می­دهند به دلیل داشتن بافت قدیم و بعضاً مسأله دار همراه با شرایط پایین تر از حد متوسط در اکثر شاخص ارزیابی می­گردند. در مجموع، 12 ناحیه شهری با وسعت 49 درصد از کل شهر و جمعیت 191328 نفری دارای وضعیت قابل تحمل و قابل قبول، 9 ناحیه شهری با وسعت 39.8 درصد از کل شهر و جمعیت 155819 نفری دارای وضعیت نامطلوب و غیرقابل قبول و دو ناحیه شهری با وسعت 12.3 درصد از کل شهر و جمعیت 57042 نفردارای وضعیت متوسط از لحاظ شاخص­های زیست­پذیری می­باشند.

چکیده انگلیسی:

Today, cities are facing many challenges in the field of economic, social and environmental issues. Meanwhile, the population growth accompanied with the growing ratio of urbanization has brought about pernicious consequences for the cities. The continuity of this kind of urbanization growth along with the existing social, economic and environmental problems is crisis creator and a warning to the unsustainability of cities. Therefore, the necessity and importance of livability and sustainable development issue in cities is quite apparent. The purpose of this study is evaluating the objective indicators of livability in Zanjan city regions. The method of this research is descriptive-analytical and in terms of purpose is Practical. Statistical population of research is the regions of Zanjan city. In order to extract the research indicators, the land use map and the Statistical Yearbook of 1390 in Zanjan have been used. The Research data have been analyzed in accordance with a multi-criteria decision making Todim model. The results of the study show that according to the criteria for assessment of livability in 25 urban regions of Zanjan, The regions in the north and northeast due to the low age and the new residential context, which have a local system and regular access network, have a status higher than Average But the central and southern regions of the city that cover the old and historical neighborhoods due to the old and sometimes problematic texture are with lower than Average conditions in most of indicators are evaluated. Overall, 12 urban regions with an area of 49.7% of the total city And the population of 191328 has a tolerable and acceptable status, 9 urban regions with an area of 38% of the total city and the population of 155819 with an unfavorable and unacceptable situation and The two urban regions with an area of 12.3% of the total city and a population of 57042 are in Average status in terms of livability indicators.

منابع و مأخذ:

1. احدنژاد روشتی، محسن و فاطمه وفایی (1392): رتبه بندی نواحی تولید کننده سفرهای درون شهری با استفاده از مدل های تصمیم گیری چند معیاره، مطالعه موردی: نواحی شهری سنندج، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال ششم، شماره 23، اصفهان،، صص112 -95.


2. بندرآباد، علیرضا؛ (1389): تدوین اصول الگوی توسعۀ فضایی و شکل شهر زیست پذیر ایرانی فمطالعۀ موردی مناطق 1 ، 15 و 22 تهران(، رسالۀ دکتری به راهنمایی دکتر حمید ماجدی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران.


3. پیروز بخت، علی، اکبر پرهیزکار و ولی الله ربیعی فر(1391): راهبردهای ساختار زیست محیطی شهر با رویکرد توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی شهر کرج)، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 80، تهران.


4. حبیبی، داود، رضا قشقایی و فرزاد حیدری(1392): نگاهی به ویژگیها و معیارهای شهر زیست پذیر، کنفرانس بین المللی مهندسی معماری و توسعه پایدار شهری، تبریز.


5. حیدری، تقی (1395): تحلیل زیست پذیری بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر زنجان)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی تهران؛ تهران


6. خراسانی، محمدامین(1390): تبیین زیست پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی مطالعه موردی شهرستان ورامین، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران.


7. رحیمی، محمد و فاطمه پازند (1394): تحلیل و ارزیابی کیفیت زندگی شهری با رویکرد شهر سالم، مطالعه موردی: شهر کرمان، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال 7 شماره 25، مرودشت.


8. رشیدی و همکاران (1393:): تحلیل فضایی منطقه کلانشهری تبریز با رویکرد زیست پذیری، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال 16، شماره 54، اهر.


9. سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان زنجان (1392): آمارنامه جمعیتی استان زنجان.


10. ساسانپور، فرزانه؛ تولایی، سیمین و جعفری اسد آبادی، حمزه (1393): قابلیت زیست پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری )مورد مطالعه: کلانشهر تهران(، جغرافیا، فصلنامه بین المللی انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، سال دوازدهم، شماره 62، تهران.


11. سلیمانی مهرنجانی و همکاران (1395): زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص ها، مجله پژوهش های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، دوره 4، شماره 1، تهران.


12. علی اکبری، اسماعیل، اکبری، مجید (1395): مدل سازی ساختاری ـ تفسیری عوامل موثر بر زیست پذیری کلانشهر تهران، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره 21، شماره 1، تهران.


13. گلبازی، جلال و لعیا پورشریفی(1394): توسعه پایدار فضای سبز با رویکردی به شهر اکولوژیک، اولین همایش توسعه پایدار فضای سبز شهری، تبریز، سازمان پارک­ها و فضای سبز، تهران.


14. مهندسین مشاور شارمند (1388): نتایج طرح تفصیلی شهر زنجان، تهران.


15. Benjamin L. Saitluanga , (2013): Spatial Pattern of Urban Livability in Himalayan Region: A Case of Aizawl City, India, Social Indicators Research, June 2014, Volume 117, Issue 2, pp 541–559.


16. Cities Alliance, (2007): LIVEABLE CITIES THE BENEFITS OF URBAN ENVIRONMENTAL PLANNING, A Cities Alliance Study on Good Practices and Useful Tools, U.N.E.P.


17. Crowhurst Lennard & Henry L. Lennard, (1995): Livable Cities Observed. A Source Book of Images and Ideas for City Officials, Community Leaders, Architects, Planners, and All Others Committed to Making Their Cities Livable. Carmel, CA, Gondolier Press.


18. European Research Area, (2010): Urban Europe Global Challenges - Local Solutions Proposal for a Joint Programming Initiative. UE Social Institute 002-234.


19. Fuxiang Hu, Xijun Hu, (2015): Construction on Evaluation Index System of Urban Livability, Advanced Materials Research Vols 1065-1069 (2015) pp 2808-2813.


20. Giap, T.K., They, W.W. and Aw, G., (2014): a new approach to measuring the liveability of cities: the Global Liveable Cities Index, World Review of Science, Technology and Sust. Development, Vol. 11, No. 2, 2014


21. Gomes Et al. (2013): nde1 deletion improves mitochondrial DNA maintenance in Saccharomyces cerevisiae coenzyme Q mutants, Biochem J 449 (3):595-603.


22. Hankins, K. B., (2009): "The disappearance of the state from Livable" Urban Spaces, Antipode, 41 (5): 845–866.


23. Lennard, H. L. (1997): “Principles for the Livable City” in Lennard, S. H., S von Ungern- Sternberg, H. L. Lennard, eds. Making Cities Livable. International Making Cities Livable Conferences. Gondolier Press: California, USA.


24. Norris, T., & M, “PittmanThe Health Community’s Movement and the Coalition for Healthier Cities and Communities”, Public Health Reports115:118-124, 2000.


25. Radcliff, B., (2001): Politics, markets and lifesatis faction: the Political economy of human happiness, American Political science Review.


26. Stein, E. K., “Community and quality of Life”, National Academy Press, Washington, D.C, 2002.


27. -Strong, W.A. and Hemphill, L.A., (2006): Sustainable Development Policy Directory, Blackwell Publishing Ltd.


28. -THE ECONOMIST INTELLIGENCE UNIT, (2015): Livability ranking and overview, The Economist Intelligence Unit, 20 Cabot Square London E14 4QW, United Kingdom.


29. Timmer, Vanessa and Nola-Kate Seymoar, (2004): the WORLD URBAN FORUM: the livable city, International Centre for Sustainable Cities.


30. UNFPA,state of world population, (2007): unleashing the potential of urban growth, United Nations Population Fund Thoraya Ahmed Obaid, Executive Director:13


31. Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & D. Hollander, “Urban Environmental Quality and Human Well-being: Towards a Conceptual Framework and Demarcation of Concepts; a Literature Study, Landscape and Urban Planning”, pp 5-18, 2003.


32. Zanella · A. S. Camanho · T. G. Dias (2014): the assessment of cities’ livability integrating human wellbeing and environmental impact, Annals of Operations Research, March 2015, Volume 226, Issue 1, pp 695–726.