تبیین نقش الگوی مدیریت زمین شهری مبتنی بر توسعه کالبدی فضایی شهرها (موردپژوهی: منطقه 12 کلانشهر تهران)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

یعقوب حق پناه ¹ , مجتبی رفیعیان ² , سعید کامیابی ³ , عباس ارغان ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران(مسئول مکاتبات)
2 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.(نویسنده مسئول)*
3 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران(نویسنده مسئول)
4 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران(استاد مشاور)

تاریخ دریافت : 1396/09/16 تاریخ پذیرش : 1398/03/15 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: الگو, کلانشهر تهران, مدیریت زمین, پایداری کالبدی- فضایی, منطقه 12,

چکیده مقاله :

الگوی کنونی مدیریت زمین شهری در ایران تحت تأثیر عواملی از جمله تمرکزگرایی در ساختار قدرت، موازی کاری­های نهادی، واسطه­گری، ضعف بسترهای قانونی و ... زمینه ساز بروز ناپایداری کالبدی- فضایی به خصوص کلانشهرهایی چون تهران گردیده است. هدف پژوهش بررسی الگوی مدیریت زمین شهری مبتنی بر پایداری کالبدی- فضایی منطقه 12 شهر تهران می­باشد. روش پژوهش بر اساس هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی است. جهت گردآوری داده­ها از روش­های اسنادی و میدانی و به منظور تحلیل داده­ها از آزمون T تک نمونه­ای، همبستگی اسپیرمن و رگرسیون چندمتغیره استفاده شده است. جامعه آماری نهادهای متولی مدیریت زمین شهری و مراجعه کنندگان بوده که به ترتیب 336 و 130 نمونه می­باشد. سنجش اعتبار الگو بر اساس طیف سه تایی (کم:1- متوسط:2-زیاد:3) با میانگین مفروض (2) و تعداد 7 معیار صورت گرفت. این معیارها شامل متناسب بودن، اثربخشی و کارایی، مشروعیت، پیوستگی، انعطاف پذیری، مطلوبیت و قدرت الگو و قابلیت تعمیم هستند. بر اساس نظرات خبرگان میانگین کل حاصل از سنجش اعتبار الگو برابر با (2.81) می­باشد که از میانگین مفروض (2) بالاتر بوده و به 3 (مقدار زیاد) نزدیک است. میزان واریانس تبیین شده الگوی بهینه توسط مؤلفه­های متغیر پیش بین (0.63) است که معنی دار است. بنابراین 63 درصد الگوی بهینه تحت تأثیر مؤلفه­های مزبور است و تناسب و مطلوبیت بالایی داشته و از قدرت تبیین و پیش بینی لازم در زمینه موضوع پژوهش برخوردار است. نتایج نشان می­دهد که الگوی کنونی مدیریت زمین شهری در منطقه 12 کلانشهر تهران منجر به بروز ناپایداری­های کالبدی- فضایی شده است.
 

چکیده انگلیسی:

The current pattern of urban land management in Iran is influenced by factors such as centralization in the power structure, parallel work of institutions, intermediation, weaknesses in the legal framework, and the underlying causes of the physical-spatial instability, especially metropolises such as Tehran. The purpose of this study is to investigate the urban land management model based on the physical-space sustainability of the 12th area. The method of research is based on the purpose of the applied and in terms of the nature and method of descriptive-analytical. To collect data, documentary and field methods were used for analyzing the data. One-sample T-test, Spearman correlation and multiple regression were used. The statistical population of the urban land management and referral authorities is 336 and 130, respectively. Model validation was based on the triple spectrum (low: 1- medium: 2-high: 3) with the mean of (2) and 7 criteria. These criteria include appropriateness, effectiveness and efficiency, legitimacy, continuity, flexibility, utility and power of the model, and generalizability. According to the experts, the average of the total value obtained from the model's validity is equal to (2.81), which is higher than the assumed mean (2) and is close to 3 (large). The amount of variance explained by the optimal pattern is variable by the predictive variable components (0.63) which is significant. Therefore, 63 percent of the optimal pattern is influenced by the components and has a high degree of appropriateness and has the power to explain and predict the research subject.

منابع و مأخذ:

1. افتخاری، عبدالرضا رکن­الدین، بدری، سید علی و سجاسی قیداری، حمداله، (1390): بنیان­های نظریه­ای برنامه­ریزی کالبدی مناطق روستایی، تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.


2. اذانی، مهری و پرورش،رسول(1397): «مقایسه الگوی کاربری زمین، پراکنده رویی و رشد هوشمند درتوسعه پایدار (مطالعه موردی:منطقه یازده شهر اصفهان)»، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، شماره 25، بهار، 57-72.  


3. ارغان، عباس، سادات همایونی، پانته­آ و ولوجردی، نگار(1395): «تبیین نقش حکمروایی خوب شهری در مدیریت مطلوب زمین»، چهارمین کنفرانس ملی مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، 7 و 8 بهمن ماه در دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران.


4. حیدری، رسول، سورشجانی، احمد و بیگی، علی(1397):«بررسی رابطه الگوهای فضایی کاربری زمین شهری بر رشد و گسترش شاخک های خزنده شهری (مطالعه موردی شهر رشت)»، فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 51، زمستان، 65-86 .


5. غمامی، مجید، توفیق، فیروز، مدنی­پور، علی و داودی، سیمین،(1384): روش­های شهرسازی نوین در فرانسه، انگلستان و آمریکا، انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.


6. سیاف­زاده، علیرضا و بدری­فر، منصور(1387): ضرورت اصلاح نظام مدیریت توسعه شهری در کلان­شهر تهران، فصلنامه سرزمین، سال پنجم، شماره 18، 53-35.


7. صرافی، مظفر،(1377): مبانی برنامه ریزی توسعه منطقه‌ای، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.


8. رحیمی، اکبر(1396): تغییرات کاربری زمین شهری و اثر آن بر کاربری‌های عمومی در شهر، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، دوره 21، شماره 59 ، شماره پیاپی 2، بهار ، 88-65.


9. رفیعیان، مجتبی، حسامیان، فرخ، حدادان یزدی، کیمیا(1388): ارائه الگویی برای توسعه زمین در بافت­های ناکارآمد شهری، موردپژوهشی: محدوده یافت­آباد، منطقه­17شهرداری تهران، فصلنامه دانشگاه هنر(نامه معماری و شهرسازی)، شماره3، 96-81.


10. رفیعیان، مجتبی(1389):  زمین شهری، کاربری، توسعه: تأملی بر الگوهای نوین برنامه ریزی و مدیریت تغییرات کاربری زمین شهری، ماهنامه منظر، شماره دهم (ویژه­نامه نهاد توسعه شهر تهران).


11. مشگینی، ابوالفضل و نورمحمدی، مهدی(1392): تحلیل چالش­های پیش­روی مدیریت زمین شهری کشورهای در حال توسعه، پنجمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری، 4 و 5  اردیبهشت ماه در دانشگاه فردوسی، مشهد.

12. مرصوصی، نفیسه و بهرامی پاوه، رحمت اله،(1390): توسعه پایدار شهری، تهران:نشر دانشگاه پیام نور.

1. مومنی، مصطفی،(1366): ماخذ شناسی جغرافیای شهری ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، شماره 1، سال دوم .
   
   
   1. Almeida Cláudia, M.(2005): cellular automata and neural network as a modelling framework for the simulation of urban land use change , https://www.researchgate.net.
   
   
   2. Beltrao, G.(2013):Urban Planning and Land Management for Promoting Inclusive Cities, Asian Development Bank Press.
   
   
   3. Clark, M.(1992) :A Sustainable Economy, London , Earthscam.
   
   
   4. Firman, T.(2004): Major Issues in Indonesia’s Urban land development, Land Use Policy, 21 pp 347-355, Internet: www.authors.elsevier.com.
   
   
   5. FAO (2017): Land Resource Planning for Sustainable Land Management, FAO Press.
   
   
   6. Hisham, E.(2011): Sustainable Development Criteria set for the transportation hubs of the national association of province planning ,Procedia Engineering ,pp1042-1055.
   
   
   7. Lemmen,.C., Oosterom,.P. and Bennett,.R.(2015):The Land Administration Domain Model, Land Use Policy ,Pages1-11.
   
   
   8. Roberts, B .and Hohmann, R. (2014): World Bank Conference on Land and Poverty 2014: Integrating Land Governance into the Post 2015 Agenda: Harnessing Synergies for Implementation and Monitoring Impact, Secondary Cities: Managing Urban Land Governance Systems.
   
   
   9. OECD (2007): Institutionalizing Sustainable Development (OECD Sustainable Development Studies), OECD publication World Bank (2000) Environment Model for Sustainable Rural Development: The Africa Network on Participatory Approaches. Available on: http: //d 100239.mydominwebshot.com.
   
   
   10. Qtiashat, D., Makhmreh, Z., Abu Taleb, H., and  Khlaifat, A.(2018) Urban Land Use Pattern and Road Network Characteristics Using GIS in Al Salt City, Jordan, Modern Applied Science; Vol. 12, No. 4,pp128-142.