پهنه بندی و ارزیابی شاخص های کالبدی تاب آوری شهری (شهر ملایر- استان همدان)
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای
حسین شیرمحمدی
1
,
مجید شمس
2
*
,
عباس ملک حسینی
3
1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
2 - استاد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
3 - دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
کلید واژه: تاب آوری, کالبدی, شاخص, فازی, شهر ملایر,
چکیده مقاله :
مقدمه: آسیب پذیری کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیرساختی و نهادی در شهرها ضرورت توجه به مدیریت و برنامهریزی شهری را افزایش داده است. مفهوم تابآوری جهت شناخت و ارائه راه کار بر اساس این نیاز طی دههای اخیر مطرح گردیده است. واژه تابآوری در علوم مختلف تعاریف گوناگون دارد. بیشتر صاحبنظران در مطالعات تابآوری مولفه های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیرساختی، محیطی و نهادی مورد سنجش قرار میدهند.
هدف تحقیق: شناخت، پهنه بندی و رتبه بندی شاخصهای کالبدی تابآوری در شهر ملایر.
روش‌شناسی تحقیق: این پژوهش از نظر هدف تحقیق کاربردی، از لحاظ ماهیت توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری دادهها نیز به صورت اسنادی و میدانی است. روش تحلیل دادهها تبدیل اطلاعات آماری به نقشه با استفاده از قابلیتهای نرم افزار ( GIS) و با استفاده از منطق فازی بوده است. همچنین جهت رتبه بندی شاخصها از روش نرمال سازی آماری بهره گرفته شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهر ملایر بعنوان دومین شهر استان همدان با 170237 نفر جمعیت ، 1422 بلوک مسکونی با مساحت 40/824 هکتار قلمرو تحقیق بوده است.
یافتهها: نتایج و تلفیق لایههای مختلف نشان دادکه در شهر ملایر از نظر شاخصهای کالبدی از کل جمعیت 36/53 درصد در پهنه با تابآوری متوسط ،83/27 درصد در پهنه با تابآوری کم و 81/18 درصد در پهنه با تابآوری زیاد توزیع شدهاند. علاوه بر این با توجه به نمرات استاندارد شده شاخصهای نفوذپذیری، استحکام واحدهای مسکونی و تراکم خانوار در واحد مسکونی با بالاترین نمره دارای رتبه بالا، شاخص بستر طبیعی زمین با تاکید بر سیلابهای شهری در تابآوری متوسط و شاخصهای ریزدانگی، تراکم واحد مسکونی در هکتار و تراکم نفر در هکتار دارای پایین ترین رتبه تاب آوری و در نتیجه تاب آوری کم قرار گرفتند.
نتایج: بررسی میزان تابآوری کالبدی محلات شهری نیز نشان میدهد که محلات شماره 2،3، 5، 6 ،9، که غالبا با محدودههای بافت فرسوده و سکونتگاههای غیر رسمی تطابق دارند، از تابآوری کمتری برخوردارند و میتوان تابآوری آنها را با راهکارهایی از جمله تقویت افزایش نفوذ پذیری و مقاوم سازی ابنیه،احداث کانالهای دفع آبهای سطحی،افزایش واحد مسکونی.
Introduction: Introduction: Physical, social, economic, infrastructural and institutional vulnerability in cities has increased the need to pay attention to urban management and planning. The concept of resilience has been proposed in recent decades to recognize and provide solutions based on this need. The term resilience has various definitions in different sciences. Most experts in resilience studies measure physical, social, economic, infrastructural, environmental and institutional components
Research Aim: Identifying, zoning and ranking physical resilience indicators in Malayer city.
Methodology: This research is applied in terms of its research objective, descriptive-analytical in nature and data collection method is also documentary and field. The data analysis method was to convert statistical information into a map using software capabilities (GIS) and using fuzzy logic. Also, the statistical normalization method was used to rank the indicators.
Studied Areas: Malayer city, as the second city of Hamadan province with a population of 170,237, 1,422 residential blocks with an area of 40.824 hectares, was the research scope.
Results The results and integration of different layers showed that in Malayer city, in terms of physical indicators, 53.36% of the total population is distributed in the area with medium resilience, 27.83% in the area with low resilience, and 18.81% in the area with high resilience. In addition, according to the standardized scores, the permeability indices, the strength of residential units, and the household density in the residential unit with the highest score were ranked high, the natural bed index with emphasis on urban floods was ranked medium resilient, and the fine-grained indices, the density of residential units per hectare, and the density of people per hectare were ranked lowest resilient, resulting in low resilience.
Conclusion: The study of the physical resilience of urban neighborhoods also shows that neighborhoods 2, 3, 5, 6, and 9, which often correspond to dilapidated areas and informal settlements, are less resilient and their resilience can be improved with solutions such as increasing the permeability and retrofitting of buildings, constructing surface water drainage channels, and increasing the number of residential units.
ارغان، عباس؛ لنگر نشین، علی و کرکه¬آبادی، زینب. (1398). سنجش شاخص كالبدی- محیطی تابآوری در بافت¬های شهری تهران (مطالعه موردی محلات تجریش، جنت¬آباد شمالی و فردوسی شهر تهران (در راستای ارائه مدلی بومی برای تاب¬آوری کلانشهرهای ایران). جغرافیا برنامه¬ریزی توسعه، 9(2)، 693-669.
افضل، پیمان؛ خیرخواه زرکش، مسعود و ابراهیمی، امین. (1396). تعیین تابع عضویت فازی به کمک مدل سازی چند فرکتالي برای تهیه نقشه پتانسیل مس در منطقه ساردویه کرمان، مهندسي معدن، 12(36)، 80-71.
امین زاده گوهرریزی، بهرام و بدر، سیامک. (1391). تحلیل شاخص¬های نفوذپذیری در بافت های شهری. هویت شهر، 12(6)، 48-39.
تیموری، ایرج ؛ فرهودی، رحمت الله و رهمنایی، محمد تقی. (1390). 1390سنجش توسعه پايدار محلّه¬هاي شهري با استفاده از منطق فازي و سيستم اطلاعات جغرافيايي (مطالعه موردي: منطقهي 17 شهرداري تهران). پژوهش¬هاي جغرافياي انساني، 43(77)، 110-89.
جمالی، محمد رضا. (1397). تاب آوری شهری.چاپ اول. تهران: انتشارت به اندیش.
حاتمی، یاسر و ذاکرحقیقی، کیانوش. (1399). ارزیابی مؤلفه¬های تاب¬آوری شهری در مفهوم و رویکرد گذار مطالعه موردی: منطقه یک شهر همدان. جغرافیا و توسعه، 18(58)، 174-155.
حیدری، رسول؛ غلامی، یونس و سلیمی، زهرا. (1398). بررسی مقایسه¬ای شاخص¬های کالبدی تاب¬آوری محلات بافت فرسوده در مقابل زلزله (نمونه موردی محلات بافت فرسوده بوشهر). مخاطرات محیط طبیعی، 8(19)، 71-54.
ژاله، مسعود وچاره جو، فرزین. (1400). سنجش و پهنه بندی میزان تاب¬آوری کالبدی محلات شهری در برابر زلزله نمونه مورد مطالعه منطقه ١٢ تهران. مدیریت بحران، 7(19)، 99-83.
ستارزاده، داود .(1388). بررسي شاخص¬هاي جمعيتي مسكن ايران 1385. شماره67-68. 1388. 79-57
صادقی، علیرضا؛ پوراحمد، احمد و زیاری، کرامت الله. (1397). تحلیل فضایی مؤلفه¬های تابآوری کالبدی بافت¬های فرسودة شهری در برابر زلزله) مطالعة موردی: منطقة 10 شهرداری تهران. برنامه¬ریزی فضایی، 8(1)، 130-111.
علیزاده، سمانه و هنور، محسن. (1397). سنجش تاب¬آوری کالبدی نواحی شهری (نمونه مطالعاتی: نواحی منطقه7 شهرقم). معماری شناسی، 12(6)، 102-85.
قرایی، فریبا و حاجی بنده، مونا. (1396). بسط شاخص¬های کلیدی سنجش تاب¬آوری مکانی-فضایی شهری؛ مرور فشرده ادبیات نظری. باغ نظر، 14(57)، 32-19.
مرکز آمار ایران. (1395). سامانه خدمات رسانی آماری. نتایج رشماری سرشماری 1395.
مفرح بناب، مجتبی؛ تقلو، علی¬اکبر؛ مجنونی توتخانه، علی و آفتاب، احمد. (1398). تحلیل وضعیت تاب¬آوري شاخص¬هاي کالبدي مساکن شهر تبریز در برابر حوادث غیرمترقبه. آمایش جغرافیایی فضا. 9(33)، 48-31.
موسوی، الناز و سعادتمند، یوسف .(1396). شاخص¬های تاب¬آوری در برابر سیلاب¬های شهری در تهران،. پنجمین کنفرانس جامع مدیریت و مهندسی، تهران.
موسوی، سید قائم و صادقیان، رضا. (1395). بررسی منطق فازي و کاربرد آن در مسائل پیچیده. پژوهش ملل، 2(15)، 89-77.
نصیری هندخاله، اسماعیل. (1398). رتبه¬بندی تاب¬آوری کالبدی-فضایی مناطق شهری (مطالعه موردی: کلان¬شهر کرج). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاههای انسانی. 14(3)، 660-641.
Abunnasr, Y. (2013). Climate Change Adaptation: A Green Infrastructure Planning Framework for Resilient Urban Regions. Ph.D Thesis, Massachusetts University, England. Chelleri,
Chelleri, L. (2012). From the ‘Resilient City’toUrban Resilience.A review essay on understanding and integrating the resilience perspectivefor urban systems. Documents d’Analisis Georgraficas DAG Journal, 58(2), 73-92. doi:10.5565/rev/dag.175.
J.T. Klein, R., Nicholls, RJ., & Thomalla, F.(2003). Resilience to natural hazards. Environmental Hazards, 5(1-2), 35-45. doi:10.1016/j.hazards.2004.02.001.
Ribeiro, P., & J., AntónioPena, Ribeiro, L. ( 2019). Urban resilience: A conceptual framework. Sustainable Cities and Society. Vo 50, 101625. doi:10.1016/j.scs.2019.101625.
Lu, P., Stead, D. (2013). Understanding the notion of resilience in spatial planning: A case study of Rotterdam, The Netherlands. CITES, Vol 35, 200-212. doi:10.1016/j.cities.2013.06.001.
Ostad Taghizadeh, A., Ardalan, A., Paton, D., & Jabbari H. (2016). Community disaster resilience: a qualitative study on Iranian concepts and indicators. Natural Hazards, 3(24), 24, 1843-1861. doi:10.1371/currents.dis.f224ef8efbdfcf1d508dd0de4d8210ed.