نمادشناسی رؤیای بزرگ ضحّاک و افراسیاب در شاهنامۀ فردوسی

محورهای موضوعی :

معصومه رمضانی ¹ (دانش‌آموختة دورة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه آزاد اسلامی. واحد دزفول. ایران.)

تاریخ دریافت : 1394/03/07 تاریخ پذیرش : 1395/02/25 تاریخ انتشار : 1395/06/01

کلید واژه: اسطوره, افراسیاب, ضحّاک, رؤیا, ناخودآگاه جمعی,

چکیده مقاله :

چکیده اسطوره روایتیست که به مردم در فهم جریان‌های معمول روانی و راه های رشد انسان در مسیر زندگی کمک می کند. رؤیا نیز پدیدۀ طبیعی و برون فکنی خاصِّ ناخودآگاه است که در خودآگاه ظهور می یابد. اسطوره و رؤیا دارای زبانیست که با شناخت نماد ها به رمز و راز آن ها پی‌خواهیم بُرد. بر مبنای این پژوهش، شاهنامۀ فردوسی در برگیرندۀ رؤیاهایی با سرشت جمعی- اسطوره ایست که با زبانی نمادین شخصیّت ِ رؤیابین را از رخ‌دادهایی آگاه می سازد که در آینده رخ خواهد داد تا چاره‌ای بیندیشد و از وقوع آن در عالم خودآگاه پیش گیری کند. رؤیای ضحّاک و افراسیاب، دو پادشاه اهریمنی شاهنامه، رؤیاهایی بزرگ و دربرگیرندۀ تصویر‌های کهن الگویی ناخودآگاه جمعیست. رؤیای هراس‌ناک ضحّاک بیان گر نابودی او به‌دست فریدونِ قهرمان است که با قیام کاوۀ آهن‌گر در عالم خودآگاه بوقوع می پیوندد و فریدون، به فرمان سروش او را در کوهِ دماوند زندانی می کند. رؤیای رازآمیز افراسیابِ پیمان شکن نیز پیامدش مرگ و نابودی اوست، به این معنا که پس از سال ها جنگ و خون ریزی به کین سیاوش، کی‌خسرو به زندگی اهریمنِ پیمان شکن پایان می بخشد.

چکیده انگلیسی:

Abstract   Myth is a narrative which aids people in understanding the current psychological events in life and helps man find ways to improve himself in life`s course. Dream is a natural phenomenon and is a special externalization of the unconscious which is manifested in the conscious.  Myth and dream have a language that with the knowledge of symbols one can unravel its mysteries.  Based on this research Shahnameh Ferdowsi encompasses dreams containing the collective unconscious myths.Dreams use a symbolic language to warn the dreamer of the events that are likely to happen in the future in order to find a way to prevent their happenings in the conscious world. Zahhak and Afrasyab, two evil kings in Shahnameh both have great dreams that hold collective unconscious archetypal images.  Zahhak’s nightmare predicts his downfall by Feraydun, the hero which is realized by the uprising of Kaveh, the blacksmith and Feraydun by the Sorush’s command imprisons Zahhak in Mount Damavand.  Mysterious dream ofAfrasyab, the vow breaker entails his destruction and death that is after years of combat and bloodshed Kaykhosrow avenges Siavash’s blood and ends the life of this evil vowbreaker.  

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- آموزگار، ژاله. (1386). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.

- آموزگار، ژاله. (1387). زبان، فرهنگ، اسطوره، تهران: معین.

- اردستانی‌رستمی، حمید‌رضا. (1394). زروان در حماسة ملّی ایران، تهران: نشر و پژوهش‌ شیرازه.

- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1382). زیر آسمانه­های نور، تهران: پژوهش‌کدۀ مردم‌شناسی (معاونت پژوهشی) و افکار.

- اسنودن، روت. (1388). خودآموز یونگ، ترجمۀ نورالدّین رحمانیان، تهران: آشیان.

- بلعمی، ابومحمّد بن محمّد. (1385). تاریخ‌الرّسل و الملوک، تصحیح محمّدتقی بهار، به کوشش محمّدپروین گنابادی، تهران: زوّار.

- پالمر، مایکل. (­1388). فروید، یونگ و دین، ترجمۀ محمّد دهگان­پور و غلام‌رضا محمودی، تهران: رشد.

- ثعالبی، عبدالملک بن محمّد. (1385). شاهنامة ثعالبی (در شرح احوال سلاطین ایران)، ترجمۀ محمود هدایت، تهران: اساطیر.

-  دوست­خواه، جلیل. (1383). اوستا، کهن­ترین سرودها و متن­های ایرانی، تهران: مروارید.

- شایگان، داریوش. (­1380). بت­های ذهنی و خاطرۀ ازلی، تهران: امیرکبیر.

- شاملو، سعید. (1388). مکتب­ها و نظریّه­ها در روان‌شناسی شخصیّت، تهران: رشد.

- شوالیه،­ ژان ­و­ آلن‌گربران. (1384). فرهنگ نمادها، ج1 و ج2، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.

- شوالیه،­ ژان ­و­ آلن‌گربران. (1382). فرهنگ نمادها، ج3. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.

- شوالیه،­ ژان ­و­ آلن‌گربران. (1385). فرهنگ نمادها، ج4. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.

- شوالیه،­ ژان ­و­ آلن‌گربران.  (1387). فرهنگ نمادها، ج5. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.

- شولتز، دوان. پی ­و سیدنی اِلِن شولتز. (1387). نظریّه­های شخصیّت، ترجمۀ یحیا سیّد محمّدی، ­تهران: ویرایش.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق و هم­کاران
(محمود امیدسالار جلد ششم، ابولفضل خطیبی جلد هفتم)، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

- فدایی، فربد. (1389). کارل گوستاو یونگ و روان­شناسی تحلیلی او، تهران: دانژه.

-   فوردهام، فریدا. (1388). مقدّمه­ای بر روان­شناسی یونگ، ترجمۀ مسعود میر بهاء، تهران: جامی.

- کاست، وِرنا. (1391). بازهم من (احساس ارزش به خود و تجربۀ هویّت)، ترجمۀ تورج رضا بنی­صدر، تهران: لیوسا.

- کمپبل، جوزف. (1389). قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسرو‌پناه، مشهد: گل آفتاب.

- کُومن، فرانتس والری ماری. (1383). آیین پر رمز و راز میترایی، ترجمۀ هاشم رضی، تهران: بهجت.

- گورین، ویلفرد و دیگران. (1388). درآمدی بر شیوه­های نقد ادبی، ترجمۀ علی‌رضا فرح‌بخش و زینب حیدری‌مقدّم، تهران: ره‌نما.

- لوییز فون فرانتس، ماری. (1389). «فرایند فردیّت»، انسان و سمبول­هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی، صص270-285.

- لوییز فون فرانتس، ماری. (1392). نوجوان ابدی (­تفسیر روان­شناختی کتاب شازده کوچولو)، ترجمه ­و تحلیل تورج رضا بنی‌صدر، تهران: لیوسا.

- لوفلر­– دلاشو، مارگریت. (1386الف). زبان رمزی قصّه­های پری‌وار، ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: توس.

- لوفلر­– دلاشو، مارگریت. (1386ب). زبان رمزی افسانه­ها، ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: توس.

- مادیورو، رنالدو و جوزف ویلرایت. (­1386). «کهن‌الگو و انگارۀ کهن‌الگویی»، ترجمۀ بهزاد برکت، روان­کاوی 2 (­مجموع مقاله‌ها)، ارغنون 22، تهران: وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی، ­ص282.

- منصوریان سرخگریه، حسین و بهجت تربتی‌نژاد. (­1389). «رؤیای اسطوره­ها در شاهنامه»، فصل‌نامة­ پژوهشی ادبی، شمارة 18، صص122-123.

- مورنو، آنتونیو. (1392). یونگ، خدایان، انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.

- هال، جیمز. (1390). فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمة رقیّه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.

- هاید، مگی. (1389). یونگ، (قدم اوّل)، ترجمۀ نورالدّین رحمانیان، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.

- هینلز، جان راسل. (­1383). شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ باجلان فرّخی، تهران: اساطیر.

- هینلز، جان راسل.  (­1388). اسطوره­های ایرانی، ترجمۀ مهناز شایسته­فر، تهران: مؤسّسة مطالعات هنر اسلامی.

- یاکوبی، یولاند. (1366). «سه مفهوم اساسی در روان‌شناسی یونگ»، رمز و مثل در روان­کاوی،ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: توس، ص463.

 

- یاحقّی، محمّدجعفر و فرزاد قائمی. (1387). «رمز و نمادپردازی در شاهنامه»، اسطوره متنِ هویّت‌ساز، به کوشش بهمن نامورمطلق، تهران: علمی ­و فرهنگی، صص89-102.

- یاوری، حورا. (1382). «روان­کاوی و اسطوره»، گسترۀ اسطوره، گفت‌وگوهای محمّدرضا ارشاد، تهران: هرمس و مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی تمدّن­ها، صص351-359.

- یوستی، فردیناند. (­1388). بندهش هندی (متنی به زبان پارسی میانه)، ترجمۀ رقیّه بهزادی، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- یونگ، کارل گوستاو. (1385). مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی.

- یونگ، کارل گوستاو. (1387). به سوی شناخت ناخودآگاه انسان و سمبول­هایش، ترجمۀ حسن اکبریان طبری، تهران: دایره.

- یونگ، کارل گوستاو. (1389الف). انسان در جست‌وجوی هویّت خویشتن، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: گل‌بانگ.

- یونگ، کارل گوستاو. ( 1389ب). روح و زندگی، ترجمۀ لطیف صدقیانی، تهران: جامی.

- یونگ، کارل گوستاو. (1389پ). «کندوکاو در ناخودآگاه»، انسان و سمبول­هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.

- یونگ، کارل گوستاو. (­1390 الف). خاطرات، خواب‌ها، تفکّرات، ترجمۀ بهروز ذکا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

- یونگ، کارل گوستاو. (1390­ب). چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی (به‌نشر).

-  یونگ، کارل گوستاو. (­1390پ). سمینار یونگ دربارۀ زرتشت نیچه، ترجمۀ سپیده حبیب، تهران: قطره.

- یونگ، کارل گوستاو. (­1390­ت). انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود، ترجمۀ فریدون فرامرزی و لیلا فرامرزی، مشهد: آستان قدس ­رضوی.

- یونگ، کارل گوستاو. (1390ث). روان­شناسی­و­کیمیاگری، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی.

- M.H. Abrams. (1999). A Glossary of Literary Terms. 311. Earl mcpe­ek publisher, Massachusetts.